Tính minh bạch là yếu tố sống còn trong việc duy trì niềm tin trên thị trường tài chính. Minh bạch giúp các nhà đầu tư nắm bắt thông tin chính xác, từ đó đưa ra các quyết định hợp lý, tránh được những rủi ro tiềm ẩn. Các quốc gia có thị trường tài chính minh bạch thường thu hút dòng vốn đầu tư mạnh mẽ hơn nhờ sự ổn định và dự đoán được rủi ro. Bất kỳ sự thiếu minh bạch nào cũng có thể gây ra mất niềm tin và làm suy yếu hệ thống tài chính. Ai cũng hiểu thị trường cần sự minh bạch, tuy nhiên để hiểu đủ sâu về tầm quan trọng của sự minh bạch của thị trường ảnh hưởng như thế nào đối với từng chủ thể tham gia thì không phải mọi người đều hiểu đủ và đúng giống nhau.
Niềm tin đầu tư đến từ sự minh bạch
 |
Ông Lê Hoài Ân, CFA, Founder IFSS, chuyên gia đào tạo và tư vấn hoạt động ngân hàng, Công ty cổ phần Giải pháp tài chính tích hợp |
Thị trường chứng khoán, tương tự như bất kỳ thị trường hàng hóa nào, phụ thuộc rất nhiều vào niềm tin của người mua và người bán để đảm bảo sự phát triển bền vững. Vì các hoạt động đầu tư trên thị trường chứng khoán chủ yếu dựa trên việc mua bán các giá trị vô hình, nên yếu tố niềm tin trở nên đặc biệt quan trọng trong thị trường có tầm ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế này.
Trong đó, tính minh bạch của thị trường vốn có vai trò then chốt trong việc quyết định phân bổ dòng vốn đầu tư của các quỹ quốc tế. Việc phân loại thị trường thành các nhóm phát triển, đang phát triển và thị trường biên dựa trên các tiêu chí như quy mô, thanh khoản và mức độ minh bạch ảnh hưởng lớn đến xu hướng phân bổ vốn. Những thị trường phát triển, với tính minh bạch cao, thường thu hút nhiều dòng vốn quốc tế, trong khi các thị trường biên và đang phát triển gặp khó khăn trong việc duy trì niềm tin, dẫn đến sự biến động cao. Việc chưa thể nâng hạng khiến thị trường chứng khoán Việt Nam bỏ lỡ nhiều cơ hội thu hút vốn ngoại so với một số thị trường trong khu vực như Thái Lan và Malaysia, vốn đã được xếp vào nhóm thị trường đang phát triển.
Dòng vốn từ các quỹ đầu tư không được phân bổ đồng đều giữa các nhóm thị trường, mà thường tập trung vào những thị trường có tính minh bạch cao. Số liệu năm 2020 cho thấy, hơn 80% dòng vốn của các quỹ đầu tư toàn cầu tập trung vào các thị trường phát triển. Trong phần 20% còn lại, các thị trường đang phát triển chiếm từ 80 - 90%. Như vậy, các thị trường cận biên như Việt Nam chỉ thu hút được khoảng 2 - 3% tổng dòng vốn đầu tư toàn cầu.
Sự phân bổ dòng vốn không đồng đều xuất phát từ tính chất đặc thù của dòng vốn đầu tư quốc tế, vốn không đơn giản như cách nhà đầu tư nội lựa chọn giao dịch cổ phiếu hàng ngày. Phần lớn các dòng vốn quốc tế đến từ các quỹ tương hỗ, mà nguồn gốc là tài sản của các hộ gia đình toàn cầu. Do vậy, việc bảo toàn vốn và phát triển dài hạn là mục tiêu quan trọng đối với các hộ gia đình này. Các quỹ đầu tư quản lý tài sản của họ phải xây dựng chiến lược đầu tư thận trọng để đảm bảo sự an toàn cho vốn đầu tư. Việc bảo toàn vốn quan trọng hơn cả việc tạo ra mức sinh lời, nên việc tìm kiếm các thị trường tài chính có tính minh bạch cao để đầu tư là yêu cầu bắt buộc.
Tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức
Khi những hoạt động thanh lọc trên thị trường diễn ra một cách mạnh mẽ thì nhiều người tham gia thị trường mới nhận ra các hoạt động trên thị trường chứng khoán không chỉ là các giao dịch tài chính đơn thuần.
Phần lớn nhà đầu tư tham gia thị trường chưa nhận thức rõ ràng về tầm quan trọng của việc duy trì tính minh bạch và các biện pháp chế tài của pháp luật liên quan đến hành vi tác động tiêu cực vào tính minh bạch của thị trường. Theo Luật Chứng khoán 2019, hành vi sử dụng thông tin nội bộ và thao túng thị trường bị nghiêm cấm và chế tài nghiêm ngặt. Sử dụng thông tin nội bộ, như giao dịch dựa trên thông tin chưa công bố, có thể bị phạt hành chính lên tới 3 tỷ đồng đối với tổ chức và 1,5 tỷ đồng đối với cá nhân, kèm theo mức án tù tối đa 7 năm tùy mức độ vi phạm. Thao túng thị trường, bao gồm các hành vi tạo giao dịch giả hoặc phát tán thông tin sai lệch để thao túng giá cổ phiếu, có thể bị phạt hành chính lên đến 10 tỷ đồng đối với tổ chức và 5 tỷ đồng đối với cá nhân, cùng án tù tối đa 5 năm. Bên cạnh đó là các hình phạt bổ sung liên quan đến việc hạn chế hoặc cấm tham gia vào việc đầu tư sau đó.
Các sai phạm của những người hành nghề trên thị trường chứng khoán có thể diễn ra ở các mức độ khác nhau, nhưng các sai phạm ảnh hưởng đến tính minh bạch của thị trường luôn để lại các hậu quả nghiêm trọng, do đó luôn có sự chế tài nghiêm khắc của cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo tính răn đe. Giai đoạn vừa qua, cơ quan quản lý đã làm rất tốt việc nhắc lại cho các chủ thể về tinh thần thượng tôn pháp luật khi tham gia giao dịch trên thị trường.
Thực tế, thị trường chứng khoán ra đời không nhằm mục đích chính để các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức mua đi bán lại chứng khoán với mục tiêu kiếm lời, mà nhằm tạo ra một kênh huy động vốn cho doanh nghiệp để giảm thiểu sự phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng. Sự phát triển của thị trường chứng khoán đóng vai trò khơi thông dòng vốn cho thị trường với các hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp trên thị trường sơ cấp. Doanh nghiệp khi có các cơ hội đầu tư tốt, có thể huy động trực tiếp nguồn vốn trên thị trường sơ cấp của thị trường chứng khoán, thay vì phụ thuộc vào nguồn vốn vay ngân hàng vốn thường yêu cầu các tài sản bảo đảm. Không một quốc gia phát triển nào trên thế giới mà lại không có một thị trường vốn phát triển để hỗ trợ nền kinh tế. Không có thị trường chứng khoán thì chi phí huy động vốn của doanh nghiệp sẽ cao hơn. Khi chi phí huy động vốn cao, giống như những gì chúng ta đã từng thấy ở Việt Nam, sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến năng lực cạnh tranh của quốc gia trên thị trường thế giới.
Để hỗ trợ thị trường sơ cấp phát triển, nơi nhà đầu tư sẵn sàng mua cổ phiếu phát hành từ doanh nghiệp, thì thị trường cần được vận hành minh bạch, các nhà đầu tư có thể dễ dàng mua đi bán lại cổ phiếu với giá trị hợp lý. Thị trường chứng khoán hoạt động minh bạch sẽ phản ánh giá trị hợp lý của cổ phiếu dựa trên tiềm năng của doanh nghiệp trong tương lai. Khi các hoạt động làm giá diễn ra, giá cả chứng khoán sẽ bị chi phối bởi ý chí cá nhân của một nhóm người. Những cuộc chơi không công bằng giữa các bên như vậy sẽ khiến cho niềm tin của nhà đầu tư bị xói mòn.
Các động thái minh bạch hóa được cải thiện mạnh mẽ
Các hoạt động đầu tư trên thị trường chứng khoán chủ yếu dựa trên việc mua bán các giá trị vô hình, nên yếu tố niềm tin trở nên đặc biệt quan trọng trong thị trường có tầm ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế này.
Thời gian qua, một trong những mục tiêu của việc xử lý nghiêm các sai phạm trên thị trường tài chính là nhằm đảm bảo tính răn đe, tránh tình trạng “giơ cao đánh khẽ” như trước đây. Trước đó, nhiều vụ thao túng thị trường chỉ bị xử phạt nhẹ, dẫn đến việc tái phạm ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, từ năm 2020 trở đi, các án phạt hành chính nặng hơn, thậm chí nhiều vụ truy tố hình sự đã được áp dụng, cho thấy sự nghiêm khắc của cơ quan chức năng. Việc này không chỉ làm chùn tay các đối tượng có ý định vi phạm, mà còn củng cố niềm tin của các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Bên cạnh các biện pháp xử lý sai phạm, nhiều hoạt động chấn chỉnh khác cũng được các cơ quan quản lý triển khai nhằm bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư nhỏ lẻ. Một trong những nỗ lực đáng chú ý là việc tăng cường kiểm soát thông tin từ các doanh nghiệp niêm yết. Cơ quan chức năng đã yêu cầu các công ty phải công khai và minh bạch hơn về tình hình tài chính, bao gồm các báo cáo tài chính hàng quý, các thông báo về biến động lớn trong hoạt động kinh doanh và những yếu tố có thể ảnh hưởng đến giá trị cổ phiếu. Việc minh bạch thông tin này không chỉ giúp nhà đầu tư nhỏ lẻ có cơ sở để đưa ra quyết định đầu tư chính xác, mà còn giúp ngăn chặn các hành vi thao túng, sử dụng thông tin không công bằng.
Ngoài ra, sự gia tăng của các hội nhóm trên mạng xã hội đặt ra thách thức cho cơ quan quản lý trong việc kiểm soát luồng thông tin. Để đối phó, các cơ quan chức năng đã tăng cường giám sát các diễn đàn tài chính trực tuyến nhằm ngăn chặn việc phát tán tin tức sai lệch gây ảnh hưởng đến tâm lý và quyết định của nhà đầu tư. Những hành vi như lan truyền thông tin không chính xác về các cổ phiếu hoặc cố tình tạo tin đồn để thao túng giá cổ phiếu sẽ bị theo dõi và xử lý nghiêm khắc. Những nỗ lực này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư nhỏ lẻ - những người thường thiếu khả năng tiếp cận thông tin đầy đủ - mà còn nâng cao niềm tin vào thị trường chứng khoán nói chung. Khi thị trường hoạt động minh bạch hơn, niềm tin của nhà đầu tư sẽ được củng cố, giúp thị trường phát triển bền vững và thu hút nhiều hơn dòng vốn đầu tư.
Gần đây nhất, việc tham gia của công ty xếp hạng tín nhiệm Moody's vào thị trường trái phiếu Việt Nam được kỳ vọng sẽ góp phần nâng cao tính minh bạch và chuyên nghiệp hóa môi trường đầu tư. Moody's là một trong những tổ chức xếp hạng tín nhiệm hàng đầu thế giới, sự xuất hiện của họ tại thị trường trái phiếu sẽ giúp cung cấp những đánh giá độc lập, minh bạch về mức độ rủi ro của các công ty phát hành. Khi có thông tin rõ ràng và chính xác về mức độ tín nhiệm của doanh nghiệp, nhà đầu tư sẽ có cơ sở để đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả hơn, giảm thiểu rủi ro thông tin sai lệch.
Việc duy trì và bảo vệ tính minh bạch của thị trường là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển bền vững trong dài hạn của bất kỳ thị trường tài chính nào. Kỷ luật thị trường là một trong những trụ cột quan trọng để duy trì tính minh bạch cho thị trường. Để đạt được điều này, cần có sự đồng lòng từ cả các cơ quan quản lý, doanh nghiệp niêm yết và nhà đầu tư, tất cả đều phải đặt trách nhiệm duy trì tính minh bạch lên hàng đầu.
