Theo công bố của Ngân hàng Nhà nước, mức room tín dụng được cấp cho mỗi ngân hàng sẽ dựa trên mức điểm về sức khỏe tài chính của các ngân hàng nhân với 3,5%. Dựa trên tiêu chí trên, các ngân hàng thương mại hoàn toàn có thể biết trước mức room tín dụng có thể được cấp, dựa trên hiệu quả kinh doanh và hiệu quả tài chính của năm liền trước.
 |
Ông Lê Hoài Ân, CFA, chuyên gia đào tạo và tư vấn hoạt động ngân hàng, CTCP Giải pháp tài chính tích hợp |
Năm 2018, NHNN đã ban hành Thông tư 52/2018/TT-NHNN về vấn đề đánh giá và phân loại các ngân hàng thương mại. Thông tư này đặt ra một hệ thống chấm điểm và xếp hạng dựa trên mô hình CAMEL, bao gồm các tiêu chí như: an toàn vốn (Capital Adequacy), chất lượng tài sản (Asset Quality), hiệu quả quản lý (Management), lợi nhuận (Earnings), tính thanh khoản (Liquidity) và mức độ nhạy cảm với rủi ro thị trường (Sensitivity to market risk). Đây là một mô hình phổ biến trên thế giới trong việc đánh giá sức khỏe tài chính của các ngân hàng.
Cách thức đo lường của Thông tư 52/2018/TT-NHNN
 |
Bảng 1 thể hiện các tiêu chí đánh giá của Ngân hàng Nhà nước đối với năng lực của các ngân hàng thương mại, bám sát theo đề xuất của mô hình CAMELS. Các tiêu chí sẽ có các trọng số khác nhau, dựa trên tầm quan trọng.
Nhóm chỉ tiêu về chất lượng tài sản được Ngân hàng Nhà nước đánh giá mức tỷ trọng cao nhất, lên đến 30%. Với một mô hình kinh doanh có tính đòn bẩy cao như ngành ngân hàng thì chất lượng tài sản đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống còn của ngân hàng thương mại.
Tiếp theo là nhóm chỉ tiêu về quản trị điều hành, được đo lường bởi chỉ tiêu CIR (là tỷ số giữa chi phí hoạt động của ngân hàng so với thu nhập tạo ra của ngân hàng). Chỉ tiêu kết quả kinh doanh với tiêu chí ROA, ROE hay mức chênh lệch lãi suất NIM cũng chiếm tỷ trọng lên đến 20%. Thanh khoản cũng chiếm đến 20% trọng số điểm chấm điểm ngân hàng thương mại.
Với mỗi tiêu chí trên thì Ngân hàng Nhà nước sẽ xác định các ngưỡng chấm điểm từ 1 - 5, với 1 là mức đánh giá kém nhất và 5 là mức tốt nhất. Trung bình trọng số của các tiêu chí sẽ giúp chúng ta xác định được mức điểm xếp hạng của các ngân hàng.
Theo Thông tư 52, các ngân hàng sẽ được xếp hạng như sau:
- Hạng A (Tốt), nếu tổng điểm xếp hạng lớn hơn hoặc bằng 4,5.
- Hạng B (Khá), nếu tổng điểm xếp hạng nhỏ hơn 4,5 và lớn hơn hoặc bằng 3,5.
- Hạng C (Trung bình), nếu tổng điểm xếp hạng nhỏ hơn 3,5 và lớn hơn hoặc bằng 2,5.
- Hạng D (Yếu), nếu tổng điểm xếp hạng nhỏ hơn 2,5 và lớn hơn hoặc bằng 1,5.
- Hạng E (Yếu kém), nếu tổng điểm xếp hạng nhỏ hơn 1,5.
Như vậy, một ngân hàng có mức điểm xếp hạng trung bình là 4,0 thì theo quy định của Ngân hàng Nhà nước, mức room tín dụng được cấp cho năm tài chính sau sẽ là 4*3,5% = 14%. Ngân hàng có điểm xếp hạng càng cao thì sẽ có mức room tín dụng càng cao.
Bên cạnh các tiêu chí định lượng thì Ngân hàng Nhà nước cũng quy định thêm các tiêu chí định tính để nâng cao tính tuân thủ của các ngân hàng thương mại trong việc công bố các thông tin cũng như tuân thủ các quy tắc về an toàn hoạt động. Thông thường, trọng số điểm của các tiêu chí định tính chỉ tương đương khoảng 20 - 25% trọng số điểm của tiêu chí định lượng.
Mức xếp hạng và mức room tín dụng được cấp
Mức xếp hạng của các ngân hàng thương mại ảnh hưởng trực tiếp đến mức room tín dụng mà họ được cấp từ Ngân hàng Nhà nước. Một ngân hàng thương mại với mức xếp hạng cao, cho thấy khả năng quản lý rủi ro tốt và ổn định tài chính, sẽ được Ngân hàng Nhà nước cấp room tín dụng lớn hơn so với ngân hàng có xếp hạng thấp.
Để thấy rõ logic trên, chúng ta sẽ thử so sánh mức room tín dụng các ngân hàng được cấp trong những năm qua tương ứng với mức xếp hạng về sức khỏe tài chính. Do các mức xếp hạng của Ngân hàng Nhà nước là bảo mật, tác giả sẽ sử dụng bảng xếp hạng ngân hàng từ Công ty Chứng khoán Yuanta Việt Nam để tham khảo (Bảng 2). Công ty này đã phát triển bộ chỉ tiêu xếp hạng các ngân hàng dựa trên nền tảng mô hình CAMELS.
 |
Có thể thấy, các ngân hàng có mức xếp hạng cao như Vietcombank, ACB, Techcombank, MB Bank luôn được cấp room tín dụng cao hơn mức trung bình toàn ngành.
Một trong những hạn chế quan trọng của mô hình CAMELS là sự đơn giản hóa trong việc xác định sự phức tạp trong mô hình hoạt động của các ngân hàng hiện đại. Trong thế giới tài chính ngày nay, ngân hàng không chỉ hoạt động với các sản phẩm và dịch vụ truyền thống mà còn tham gia vào các hoạt động phức tạp như tài trợ cấu trúc, tài trợ hệ sinh thái, đầu tư trái phiếu, tư vấn phát hành trái phiếu… Mô hình CAMELS khi đó có thể không phản ánh đầy đủ mức độ rủi ro và phức tạp của các hoạt động này. Giai đoạn năm 2022 cũng bộc lộ phần nào những hạn chế trong việc đánh giá xếp hạng theo mô hình CAMELS, khi một số cổ phiếu của các ngân hàng có mức xếp hạng điểm cao hơn, về mặt lý thuyết phải an toàn hơn, thì lại có mức giảm giá nhiều hơn so với các ngân hàng có mức xếp hạng thấp hơn.
Minh bạch trong việc xếp hạng các ngân hàng thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc dẹp tan dư luận về sự thiên vị trong cấp tín dụng của các ngân hàng. Việc minh bạch hóa các chỉ tiêu xếp hạng không chỉ giúp Ngân hàng Nhà nước quản lý ngân hàng một cách công bằng, mà còn tạo điều kiện cho các ngân hàng thương mại xác định rõ ràng những mục tiêu cần cải thiện. Điều này không chỉ thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh giữa các ngân hàng, mà còn góp phần cải thiện hiệu quả kinh doanh, từ đó tạo lợi ích cho nền kinh tế tổng thể.
