Tình trạng vi phạm còn nhiều, thậm chí “tái đi tái lại”
Theo Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE), trong năm 2017 có 94 vụ vi phạm công bố thông tin, năm 2018 là 115 vụ, tăng 22%. Lỗi vi phạm chủ yếu là chậm nộp báo cáo tài chính, báo cáo thường niên, chậm công bố các thông tin về thay đổi nhân sự, báo cáo phải kiểm toán. HOSE đã áp dụng biện pháp cảnh cáo, kiểm soát, kiểm soát đặc biệt đối với cổ phiếu của nhiều doanh nghiệp.
Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) cũng đã xử lý nhiều vụ vi phạm về công bố thông tin trong năm 2018, trong đó đưa 86 cổ phiếu vào diện cảnh báo hoặc kiểm soát (chứng khoán bị kiểm soát sẽ bị hạn chế về thời gian giao dịch cho đến khi doanh nghiệp thực hiện công bố thông tin và/hoặc giải trình đầy đủ theo yêu cầu của Sở giao dịch).
Tính từ đầu năm 2019 đến nay, trên HOSE có 12 cổ phiếu nằm trong diện bị cảnh báo (hiệu lực áp dụng từ tháng 2/2019), lý do chủ yếu liên quan đến kết quả kinh doanh thua lỗ, báo cáo có ý kiến ngoại trừ, vi phạm công bố thông tin (Công ty cổ phần Quốc Cường Gia Lai - mã QCG và Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển KSH - mã KSH).
Đồng thời, có khoảng 10 cổ phiếu bị rơi vào diện kiểm soát đặc biệt (cổ phiếu chỉ được giao dịch vào phiên thứ Sáu hàng tuần), hiệu lực áp dụng từ năm 2019, nguyên nhân xuất phát từ kết quả kinh doanh thua lỗ, dẫn đến lợi nhuận sau thuế chưa phân phối bị âm. Trong đó, HOSE duy trì diện kiểm soát đặc biệt với cổ phiếu HVG của Công ty cổ phần Hùng Vương do Công ty tiếp tục vi phạm các quy định về công bố thông tin.
Trong diện cảnh báo, không ít cổ phiếu chưa thoát khỏi tình trạng này do lặp lại lỗi vi phạm công bố thông tin sau khi đã bị cảnh báo hoặc đến nay chưa có sự cải thiện nào như KAC của Công ty cổ phần Đầu tư Địa ốc Khang An, PNC của Công ty cổ phần Văn hóa Phương Nam, JVC của Công ty cổ phần Thiết bị y tế Việt Nhật…
Với các doanh nghiệp tái vi phạm nghĩa vụ công bố thông tin, một số nhà đầu tư không quan tâm tới quyết định xử phạt cũng như diễn biến giá cổ phiếu, bởi họ đã loại cổ phiếu đó ra khỏi danh mục xem xét đầu tư từ trước. Theo các nhà đầu tư này, mức xử phạt chưa đủ tính răn đe, doanh nghiệp không “sợ” nên mới có tình trạng “tái đi tái lại” như thế.
Nhưng với những nhà đầu tư đang nắm giữ cổ phiếu thì việc doanh nghiệp bị xử phạt do vi phạm công bố thông tin khiến họ lo lắng, vì giá cổ phiếu bị ảnh hưởng không nhỏ, nhất là khi doanh nghiệp đồng thời xuất hiện thông tin tiêu cực về hoạt động kinh doanh.
Lợi nhuận “bốc hơi” sau kiểm toán
Hiện thị trường chứng khoán đang vào mùa công bố báo cáo tài chính năm 2018 có kiểm toán và hé lộ dần kết quả kinh doanh quý I/2019. Kết quả kinh doanh quý đầu năm và định hướng kế hoạch 2019 đang được giới đầu tư trông ngóng. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp lại đang công bố báo cáo kiểm toán năm 2018 với con số doanh thu, lợi nhuận lệch hẳn so với báo cáo tự lập, giảm hàng chục tỷ đồng, thậm chí hàng trăm tỷ đồng.
Chẳng hạn, lợi nhuận sau thuế của Tổng công ty Khí Việt Nam-CTCP (GAS) sau khi kiểm toán “bay” 815 tỷ đồng, còn 14.540 tỷ đồng. Tương tự, lợi nhuận của Công ty cổ phần Phát triển Nhà Thủ Đức (TDH) sau kiểm toán “bay” 79,9 tỷ đồng, còn 92,9 tỷ đồng; Công ty cổ phần Ngoại thương và Phát triển Đầu tư TP.HCM (FDC) chuyển từ lãi 35 tỷ đồng sang lỗ 35,5 tỷ đồng; Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển Đa Quốc Gia I.D.I (IDI) “bốc hơi” 660 tỷ đồng doanh thu sau khi kiểm toán, do ghi nhận sai việc chuyển nhượng nhà máy vào doanh thu bán hàng…
Mới đây, HOSE đã có văn bản nhắc nhở Công ty cổ phần Thương mại Hà Tây (HTT) về việc chậm công bố thông tin chuyển từ lãi sang lỗ năm 2018 sau kiểm toán báo cáo tài chính. Theo kết quả sau kiểm toán, doanh thu thuần của HTT chỉ giảm 0,9% so với trước kiểm toán, nhưng lợi nhuận sau thuế lại chuyển từ lãi 26 triệu đồng sang lỗ gần 24 tỷ đồng.
Chưa bàn về nguyên nhân chênh lệch, mà vấn đề muốn nêu lên ở đây là chỉ tiêu lợi nhuận giảm mạnh sau kiểm toán có tác động tiêu cực đến giá cổ phiếu trên thị trường, làm giảm trị khoản đầu tư của các cổ đông.
Một nhà đầu tư bức xúc nói: “Quý IV/2018, nhiều doanh nghiệp đưa ra con số ước tính kết quả kinh doanh khả quan, sau đó đưa ra báo cáo tài chính tự lập với con số tích cực, nhà đầu tư dựa trên cơ sở đó để quyết định đầu tư vào doanh nghiệp, một số cổ đông hiện hữu quyết định nắm giữ cổ phiếu vì thấy kết quả hoạt động của doanh nghiệp đang tốt. Nhưng sau kiểm toán, lợi nhuận bốc hơi, do hạch toán không đúng khoản mục, chưa đủ cơ sở ghi nhận… Giá cổ phiếu giảm, nhà đầu tư biết kêu ai bây giờ”.
Hầu hết doanh nghiệp đã phải giải trình vì sao lại có sự chênh lệch số liệu trong báo báo tài chính tự lập so với báo cáo sau khi được kiểm toán. Tuy nhiên, nhiều nhà đầu tư cho rằng, giải thích chỉ để hiểu vì sao, chứ quyết định giao dịch đã được thực hiện, tổn thất đã xảy ra, không thể quay ngược trở lại.
Chế tài sẽ nghiêm khắc hơn
Ông Trần Văn Dũng, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, pháp luật sẽ có thêm một số quy định chặt chẽ hơn, chế tài cao hơn đối với các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán. Cụ thể, đối với tổ chức là doanh nghiệp niêm yết, công ty đại chúng, tùy hành vi và mức độ vi phạm sẽ có hình phạt bổ sung là không được phát hành chứng khoán trong một khoảng thời gian.
Với các doanh nghiệp ngoài sàn, theo quy định hiện hành, doanh nghiệp phát hành chứng khoán ra công chúng sau một năm phải niêm yết/đăng ký giao dịch, nhưng có những doanh nghiệp không thực hiện việc đưa cổ phiếu lên giao dịch trên sàn chứng khoán tập trung, mà lại nộp hồ sơ xin phát hành tiếp. Trường hợp đó, bắt buộc doanh nghiệp phải lên sàn thì Ủy ban Chứng khoán Nhà nước mới cho phép phát hành.
Theo các nhà đầu tư, doanh nghiệp lên niêm yết chủ yếu là để huy động vốn qua thị trường chứng khoán. Vì vậy, doanh nghiệp lập lờ thông tin, công bố thông tin không chuẩn, hoặc giấu giếm thông tin không tốt, là để trục lợi hoặc chờ đợi việc phát hành chứng khoán thành công. Do đó, cơ quan quản lý có thêm các quy định cụ thể, chặt chẽ thì sẽ hạn chế được tình trạng trên. Các doanh nghiệp muốn phát hành sẽ phải có ý thức cao hơn trong việc công bố thông tin ra công chúng đầu tư.
Đối với khối công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho hay, mức phạt có thể là tạm dừng hoạt động, bên cạnh đó bổ sung hình phạt đối với lãnh đạo đơn vị và cá nhân hành nghề. Lãnh đạo đơn vị vi phạm nghiêm trọng sẽ có hình phạt như cấm tham gia hội đồng quản trị, ban tổng giám đốc, trưởng ban kiểm soát. Cá nhân hành nghề có thể sẽ bị treo hoặc tịch thu vĩnh viễn chứng chỉ hành nghề.
Về mức phạt tiền dành cho đối tượng có các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, hiện tại, mức phạt đối với tổ chức tối đa là 2 tỷ đồng, dự kiến Luật Chứng khoán mới sẽ nâng lên 3 tỷ đồng, mức phạt đối với cá nhân sẽ nâng từ 1 tỷ đồng lên 1,5 tỷ đồng.
Ngoài ra, đối tượng công bố thông tin sẽ được mở rộng, nhất là các đối tượng có liên quan.
Với các doanh nghiệp sắp niêm yết, thông tin trong bản cáo bạch hiện nay chưa có sự kiểm soát độc lập từ bên thứ ba, mà chủ yếu là doanh nghiệp cung cấp thông tin và đơn vị tư vấn hỗ trợ lập bản cáo bạch. Điều này đồng nghĩa, chất lượng thông tin cũng như mức độ chính xác của thông tin phụ thuộc vào doanh nghiệp và đạo đức nghề nghiệp của đơn vị tư vấn.
Không ít trường hợp, bản cáo bạch là bức tranh màu hồng, nhưng thực tế thì không hoàn toàn như vậy, thậm chí trái ngược, khiến giá cổ phiếu tăng cao rồi giảm sâu. Kết quả, nhiều nhà đầu tư chịu thiệt hại vì tin tưởng vào bức tranh màu hồng mà doanh nghiệp đưa ra. Dĩ nhiên, quyết định đầu tư là của mỗi cá nhân, nhưng các chủ thể đưa thông tin nhiễu loạn, trong đó có bản thân doanh nghiệp, đơn vị tư vấn, hoặc các cá nhân gắn mác chuyên gia cần bị xử lý và quy trách nhiệm cụ thể.
