Việc Trung Quốc đưa giàn khoan Hải Dương 981 vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam từ đầu tháng 5 đến nay, vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của nước ta được dự báo là sẽ tác động đáng kể tới quan hệ thương mại với Trung Quốc, một trong những đối tác có khối lượng thương mại lớn nhất của chúng ta trong nhiều năm trở lại đây. Vì vậy, vấn đề cấp bách với chúng ta lúc này là làm thế nào để tăng cường các biện pháp hạn chế sự phụ thuộc quá lớn vào thị trường này.
Cánh cửa để tự chủ hơn về kinh tế
Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của các hiệp định thương mại tự do (TMTD) với các đối tác lớn nhất trên thế giới, trong đó phải kể đến Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) đang đi vào giai đoạn nước rút và Hiệp định TMTD Việt Nam - EU (EVFTA) dự kiến kết thúc đàm phán vào cuối năm nay.
Nếu được tận dụng tốt, các hiệp định TMTD không chỉ mở ra các cơ hội phát triển mà còn là cơ hội để Việt Nam giảm bớt và thoát khỏi tình trạng lệ thuộc quá nhiều vào thị trường Trung Quốc, để đảm bảo sự phát triển cân bằng và bền vững của nền kinh tế Việt Nam.
Thực tế hiện nay, về nguồn cung ứng đầu vào cho sản xuất trong ngành dệt may, với một số nguyên phụ liệu, chúng ta đã phải nhập khẩu tới 50 - 60% từ thị trường Trung Quốc và có tới 90% hợp đồng EPC trong các dự án nhiệt điện do nhà thầu Trung Quốc thi công. Nguyên nhân chủ yếu là nguồn cung tín dụng và vật tư nguyên liệu, hàng hóa từ Trung Quốc rất dồi dào và tương đối rẻ.
Với các cam kết loại bỏ hoặc ít nhất là giảm thấp thuế quan và các rào cản kỹ thuật trong các hiệp định TMTD, Việt Nam sẽ có điều kiện nhập khẩu từ Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, Nga... các loại máy móc, thiết bị, công nghệ, dịch vụ, nguyên liệu đầu vào và hàng tiêu dùng với giá cả hợp lý hơn, phần nào có thể cạnh tranh được với nguồn cung giá rẻ từ Trung Quốc. Đồng thời, Việt Nam cũng thu hút đầu tư phát triển công nghiệp hỗ trợ để giảm nhập khẩu đầu vào trong một số ngành công nghiệp trọng điểm.
Về đầu ra của nền kinh tế, theo số liệu chính thức, Trung Quốc chiếm khoảng 10% xuất khẩu của Việt Nam. Tuy không phải là thị trường lớn nhất, nhưng Trung Quốc lại là thị trường xuất khẩu rau quả lớn nhất của Việt Nam và cũng đang tiêu thụ một lượng không nhỏ gạo và nhiều nông sản khác của Việt Nam. Do đó, thị trường này có ảnh hưởng trực tiếp tới thu nhập của một bộ phận đáng kể nông dân ở nước ta.
Đầu tư đủ cho các chuỗi giá trị nông sản, các khu, cụm công nghiệp và qua các hiệp định TMTD để tiếp tục đa dạng hóa đầu ra cho các sản phẩm, đặc biệt là nông sản tại các thị trường khó tính, nhưng đầy tiềm năng của thế giới sẽ là giải pháp để hạn chế sự phụ thuộc trong lĩnh vực này.
Duy trì thương mại ổn định với Trung Quốc
Rất cần tìm những lối ra cho nền kinh tế để tránh tình trạng lệ thuộc “bỏ tất cả trứng vào chung một giỏ” như hiện nay, nhưng cũng cần thừa nhận một thực tế là, chúng ta đang kinh doanh trong một nền thương mại toàn cầu, nơi mọi doanh nghiệp, mọi nền kinh tế đều có sự ràng buộc, liên hệ chặt chẽ với nhau. Điều này đúng với cả Việt Nam và Trung Quốc.
Trong lúc có nhiều người lo ngại về những hành động trả đũa ngược của Trung Quốc với Việt Nam khi tranh chấp Biển Đông leo thang, cũng có những ý kiến khác cho rằng, Trung Quốc không dễ gì làm điều đó (ít nhất là từ góc độ chính thức và ở quy mô lớn).
Hoạt động giao thương với Việt Nam đang là nguồn thu chính cho một số tỉnh nghèo bậc nhất Trung Quốc. Việt Nam cũng là thị trường lớn nhất Đông Nam Á của các nhà thầu Trung Quốc. Nhà đầu tư Trung Quốc đang có những lợi ích lớn nhỏ từ các dự án đầu tư trực tiếp hoặc gián tiếp tại Việt Nam. Tất cả điều này khiến người ta phải suy nghĩ trước khi quyết định bất kỳ biện pháp nào.
Về phía Việt Nam, dù muốn mở rộng nguồn cung tới đâu, dù có đa dạng hóa thị trường đầu ra tới mức nào, cũng không thể bỏ qua nguồn nguyên liệu phong phú của Trung Quốc, không thể không mua sản phẩm hợp lý từ công xưởng lớn của thế giới và không bán hàng sang thị trường đông dân nhất thế giới, không quá khó tính, lại cận kề nền kinh tế Việt Nam.
Với cách thức sản xuất hiện đại theo chuỗi cung ứng toàn cầu, mỗi nước đều phụ thuộc vào các nước khác. Rất nhiều nước trên thế giới tìm cách giao thương với Trung Quốc. Và Việt Nam càng chắc chắn không phải là ngoại lệ. Thậm chí gần Trung Quốc lại là một lợi thế để bứt phá, để vượt lên, nếu chúng ta có được một nền kinh tế đủ sức cạnh tranh.
Do đó, với các hiệp định TMTD cũ và mới, với việc thực hiện các giải pháp nhằm giảm sự lệ thuộc của nền kinh tế vào Trung Quốc và chuẩn bị phương án chủ động ứng phó với những bất ổn có thể xảy ra trong quan hệ Việt - Trung, vẫn cần khẳng định rằng, sự phụ thuộc lẫn nhau là tất yếu và việc duy trì quan hệ thương mại bình thường, ổn định giữa Việt Nam và Trung Quốc là cần thiết, vì lợi ích lâu dài của cả hai bên.
