Trái phiếu và hành trình khôi phục niềm tin

Nhiều trái phiếu đã chiết khấu 20% so với mệnh giá

Trên trang cá nhân facebook, mới đây, ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Công ty cổ phần FiinGroup đã chia sẻ thông tin: “Tuỳ theo kỳ hạn còn lại, lịch trả nợ thì mức tỷ suất trái tức tương đương mức cắt lỗ từ 5 - 20% so với mệnh giá mua ban đầu”.

Liệu mức độ cắt lỗ trái phiếu còn có thể sâu hơn, về mức hấp dẫn hơn? Theo ông Thuân, tuỳ khả năng trả nợ của nhà phát hành và rủi ro thị trường mà mức chiết khấu của trái phiếu doanh nghiệp còn giảm nữa hay không.

Sản phẩm liên quan đến trái phiếu, là chứng chỉ quỹ mở trái phiếu - cũng đang chịu áp lực rút vốn. Từ đầu tháng 10, hàng loạt quỹ mở trái phiếu quy mô lớn trên thị trường bị rút quỹ như TCBF, MBBond, DCBF, SSIBF. Ước tính, từ đầu tháng 10, quy mô của 4 quỹ mở này giảm gần 20%, với tổng giá trị hơn 5.100 tỷ đồng. Trong hai tuần gần đây, quỹ lớn nhất thị trường là TCBF bị rút ra hàng nghìn tỷ đồng. Làn sóng rút vốn bất ngờ của nhà đầu tư, trong khi vắng thanh khoản trên thị trường thứ cấp đã tác động lớn đến các quỹ, gây nguy cơ hụt thanh khoản tạm thời.

Theo các chuyên gia, làn sóng rút vốn ồ ạt sẽ gây thiệt hại cho quyền lợi của chính các nhà đầu tư

Đơn giản, việc nhà đầu tư muốn ồ ạt rút vốn khiến các quỹ phải bán tài sản với giá chiết khấu so với giá trị thật của tài sản. Đặt trong bối cảnh thanh khoản thị trường ảm đạm, mức chiết khấu sẽ càng lớn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến giá trị tài sản của những nhà đầu tư rút ra, mà còn ảnh hưởng đến định giá các tài sản còn lại của quỹ cho các nhà đầu tư ở lại.

Theo chia sẻ của nhân sự làm trong nghề quản lý quỹ, thông thường, các quỹ mở đầu tư phần lớn nguồn vốn góp của các nhà đầu tư vào các tài sản sinh lời, chỉ để lại tỷ trọng nhỏ tiền mặt dự phòng cho việc nhà đầu tư rút vốn, rơi vào khoảng 5 - 7% tổng NAV. Trong điều kiện thị trường hoạt động bình thường, việc nhà đầu tư nộp/rút tiền sẽ nằm trong sự tính toán của nhà quản lý quỹ. Nhưng khi nhà đầu tư ồ ạt rút tiền trong khoảng thời gian ngắn làm gia tăng áp lực thanh khoản cho quỹ.

Theo đó, quỹ buộc phải gia tăng bán các tài sản đang sinh lời cho quỹ để thu tiền mặt về. Điều này chắc chắn ảnh hưởng đến danh mục đầu tư của quỹ, trước hết, làm giảm tỷ suất sinh lời chung cho cả danh mục vì số lượng tài sản sinh lời giảm xuống. Đồng thời, để thanh khoản nhanh sẽ dẫn tới việc công ty quản lý quỹ phải giảm giá sâu tài sản bán ra, điều này dẫn tới tốc độ giảm NAV sẽ nhanh hơn tốc độ giảm số lượng chứng chỉ quỹ, khiến đơn giá NAV/chứng chỉ quỹ sẽ giảm mạnh.

Nguy hại hơn, hiệu ứng dây chuyền sẽ khiến phần lớn nhà đầu tư có tâm lý lo sợ và cùng lúc bán ra chứng chỉ quỹ khi chưa đạt được mức lợi nhuận kỳ vọng dẫn tới thua lỗ.

Tại Talkshow “Chọn Danh mục” do Báo Đầu tư tổ chức, phát sóng sáng thứ Sáu tuần trước (4/11/2022), bà Nguyễn Thị Hoạt, chuyên gia Công ty Chứng khoán TCBS đã chia sẻ một thông tin thú vị: Trong 3 tháng vừa qua, TCBS ghi nhận sự quan tâm tăng lên của thị trường với trái phiếu niêm yết, trái phiếu của doanh nghiệp đầu ngành và các trái phiếu có thời hạn ngắn tăng mạnh. Nhu cầu mua trái phiếu nhóm này bình quân khoảng 300 - 400 tỷ đồng/ngày, tuần trước dư mua trái phiếu niêm yết là 100 tỷ đồng/ngày. Thậm chí, có nhà đầu tư còn rút tiền ở các kênh đầu tư khác để mua trái phiếu niêm yết khi thấy trái phiếu đã chiết khấu xuống mức giá hấp dẫn.

Đây là nhu cầu thực tế của nhiều nhà đầu tư trong giai đoạn vừa qua, khi nhận thấy lợi suất trái phiếu (yield bond) tăng lên. Nhiều trái phiếu có mức lợi tức 17 - 21%/năm đang được các môi giới trái phiếu chào bán, hoặc trên ứng dụng (app) của một số đơn vị phân phối.

Diễn biến này cho thấy, sự hoảng loạn của người này có thể là cơ hội cho người khác.

Nhà đầu tư Lê Thị Chang chia sẻ, chị phân bổ vốn vào nhiều kênh tài sản, nhiều sản phẩm đầu tư, trong đó có chứng chỉ quỹ mở (cả cổ phiếu và trái phiếu, phân bổ cho cả sản phẩm ngắn hạn và dài hạn). Riêng sản phẩm liên quan đến trái phiếu, Chang đầu tư vào chứng chỉ quỹ mở trái phiếu. Lý do là chị không có nhiều thời gian để tìm hiểu kỹ càng về tổ chức phát hành trái phiếu, đồng thời, kiến thức về thị trường, về sản phẩm tài chính còn hạn chế, nên theo lời khuyên của bạn bè, đồng nghiệp và tư vấn viên thì “uỷ thác cho một đơn vị đầu tư chuyên nghiệp là an toàn nhất”.

“Ước tính mỗi tháng, tôi dành khoảng 20-30% tổng thu nhập để mua các chứng chỉ quỹ”, chị chia sẻ.

Hiện chứng chỉ quỹ mở trái phiếu với mục tiêu lợi nhuận dài hạn (được đầu tư từ năm 2021) mang lại lợi suất đầu tư cho Chang hơn 9%, còn quỹ mở trái phiếu với mục tiêu lợi nhuận ngắn hạn thì mới mua 3 tháng (sau khi đáo hạn 1 sổ tiết kiệm) tới nay được khoảng 1,14%. Chị hài lòng với kết quả này.

Bối cảnh lãi suất tăng mạnh chưa khiến Chang thay đổi tỷ trọng giải ngân, bởi theo nhà đầu tư này, lãi suất mới tăng là thời gian gần đây, mình không thể dự báo được đà tăng này có kéo dài, rồi khi nào giảm xuống, rất khó dự báo, trong khi đầu tư chứng chỉ quỹ mở mang đến sự an tâm, ổn định hơn.

Với các thông tin liên quan đến thị trường trái phiếu hiện nay, Chang cho rằng, ngay từ đầu đã xác định rõ mục tiêu kênh đầu tư, nên các thông tin trên thị trường là để tham khảo thêm tình hình chung.

“Các tổ chức, các quỹ mở không giữ tiền của mình, mà sẽ được để ở ngân hàng giám sát nên rất minh bạch. Tôi không thấy lo lắng lắm với hiện trạng thị trường hiện nay”, Chang cho biết.

Đây là chia sẻ của một trong nhiều nhà đầu tư đang đầu tư chứng chỉ quỹ mở mà người viết tiếp xúc, “đi ngược” với làn sóng rút vốn ồ ạt hiện nay.

Khôi phục niềm tin, giải pháp quan trọng nhất

Trái phiếu "lành mạnh"vẫn chiếm tỷ trọng lớn trên thị trường

Hành động theo đám đông mà thiếu đi sự tỉnh táo phân tích chất lượng sản phẩm đầu tư, sức khoẻ tài chính của tổ chức phát hành trái phiếu, các nhà đầu tư đang tự gây áp lực cho chính mình và còn phải chịu thiệt hại do bán ồ ạt. Thế nhưng, vấn đề ở đây vẫn là niềm tin của nhà đầu tư đối với sản phẩm này đã vơi dần và việc rút được tiền về là ưu tiên số 1.

Chia sẻ trong talkshow Chọn danh mục, TS. Vũ Đình Ánh đặc biệt lưu ý, trái phiếu doanh nghiệp là kênh đầu tư, không phải kênh tiết kiệm. Việc chưa có sự phân biệt rõ ràng khiến cho không ít nhà đầu tư trong thời gian vừa qua đã hành xử với trái phiếu doanh nghiệp như với khoản tiết kiệm ngân hàng.

Ông Ánh khuyến nghị nhà đầu tư phải bình tĩnh trước những tin đồn mang tính tiêu cực trên thị trường trái phiếu, vì cơ bản các tin đồn không có căn cứ. Nếu nhà đầu tư hành động theo tin đồn hay là theo hiệu ứng đám đông thì “vô hình trung, khi tình hình chưa căng thẳng thì chúng ta lại đẩy nó vào căng thẳng, gây thiệt hại cho tất cả các bên tham gia thị trường”. Nhà đầu tư có thể tham khảo các kênh chính thức để có thông tin giúp họ ra quyết định một cách phù hợp và đảm bảo lợi ích.

Tuy vậy, chuyên gia cũng nhận xét, “không phải lúc nào nhà đầu tư cũng đủ tỉnh táo để phân biệt đâu là tin thật, tin giả, trong khi tâm lý là một yếu tố rất quan trọng trên thị trường tài chính” và “đã đến lúc thị trường trái phiếu doanh nghiệp phải có các biện pháp ngăn chặn rút tiền hàng loạt tương tự như thị trường tín dụng, ngân hàng”. Theo đó, phải có hệ thống quản lý, cộng với khung pháp lý thì mới có cơ sở, căn cứ để củng cố niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường, đặc biệt là để đối phó rủi ro mang yếu tố tâm lý, hay hiệu ứng đám đông mà nhà đầu tư phải đối mặt.

Theo quan điểm của ông Lê Hồng Khang, Trưởng phòng Phân tích xếp hạng tín nhiệm, thành viên Hội đồng Xếp hạng tín nhiệm FiinRatings, khôi phục niềm tin của nhà đầu tư là giải pháp quan trọng hàng đầu để ổn định lại thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong ngắn hạn.

Khẳng định nguyên nhân gốc rễ khiến nhà đầu tư trái phiếu ồ ạt rút tiền trước hạn là do họ thiếu thông tin, thiếu công cụ độc lập giúp họ nhận diện được những rủi ro phải đối mặt khi nắm giữ trái phiếu, ông Khang cho rằng, các doanh nghiệp hoạt động tốt, kinh doanh bình thường, đảm bảo được khả năng chi trả cần tăng cường minh bạch thông tin, bổ sung đánh giá độc lập để khẳng định vị thế kinh doanh của mình, còn các tổ chức phát hành gặp vấn đề trong đáp ứng khả năng chi trả cũng cần công khai, minh bạch lộ trình, giải pháp trả nợ.

“Nhà đầu tư cũng cần bình tĩnh, xem xét lại tài sản, trái phiếu mà nhà đầu tư đang nắm giữ của doanh nghiệp nào, kết quả kinh doanh ra sao, nếu thật sự tốt thì không có lý do gì chúng ta bán rẻ, chiết khấu rất cao”, ông Khang nói.

Một giải pháp ổn định thị trường trái phiếu mang tính trung hạn đang được nhiều chuyên gia đề cập tới là lập quỹ bình ổn thị trường. Nhìn ra châu lục, Trung Quốc và mới đây là Hàn Quốc đã lập ra quỹ này, mục đích sâu xa là tạo niềm tin cho nhà đầu tư để thị trường có được sự bình ổn khi vấn đề nảy sinh.

Về giải pháp dài hạn, ông Khanh đề xuất, cần xây dựng thị trường thứ cấp giao dịch tập trung những trái phiếu riêng lẻ, đang chiếm 95% khối lượng trái phiếu trên thị trường. Hiện nay, khối lượng giao dịch trên thị trường tập trung đang rất hạn chế so với quy mô thị trường, vì vậy, trong dài hạn cần phát triển thị trường thứ cấp mạnh mẽ hơn nữa. Nhà đầu tư sẽ yên tâm hơn khi biết rằng họ nắm giữ tài sản có tính thanh khoản cao, cần thiết có thể chuyển nhượng để thu về phần gốc. Ngoài ra, cần phát triển dịch vụ xếp hạng tín nhiệm. Các tổ chức xếp hạng tín nhiệm có các mô hình định tính và định lượng để phân tích tình hình hoạt động của doanh nghiệp, rủi ro của ngành, các rào cản gia nhập thị trường, hiệu quả cạnh tranh, chính sách tài chính, hoặc hồ sơ của ban lãnh đạo doanh nghiệp, khả năng thực thi các kế hoạch kinh doanh ra sao, để đưa ra ý kiến về khả năng chi trả trong tương lai của doanh nghiệp.

Cần củng cố niềm tin của nhà đầu tư

TS. Vũ Đình Ánh - Chuyên gia kinh tế

Có một vấn đề đáng lưu ý trong quá trình nhà đầu tư tiếp cận kênh đầu tư trái phiếu doanh nghiệp mà tôi chúng ta cần xử lý để đảm bảo tính ổn định và bền vững của thị trường.

Thứ nhất, nhiều nhà đầu tư chưa phân biệt rõ ràng trái phiếu doanh nghiệp có 2 loại cơ bản: trái phiếu phát hành ra công chúng và trái phiếu phát hành riêng lẻ. Trái phiếu phát hành ra công chúng hiện không có vấn đề gì, là loại hàng hoá có độ tin cậy rất cao, tương tự như các loại hàng hoá khác trên thị trường chứng khoán, đặc biệt có thể thống kiểm tra, kiểm soát từ phía các cơ quan chức năng, Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Về mặt cơ sở pháp lý và thể chế, chúng ta đã có.

Rủi ro lớn mà chúng ta cần khắc phục là mảng trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ, đặc biệt khi lượng trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đó chiếm tỷ lệ rất lớn. Trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ có rất nhiều loại khác nhau, với các mức độ rủi ro khác nhau, tuy nhiên, Việt Nam dường như đang có xu hướng thắt chặt lại quy định này khiến sự đa dạng hoá của trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ bị hạn chế. Trong thời gian tới, cần quay trở lại phát hành trái phiếu riêng lẻ theo các thông lệ quốc tế.

Thứ hai là sở hữu chéo, nhà phát hành trái phiếu riêng lẻ, bản chất phát hành là dựa trên uy tín, niềm tin. Nhưng trong thời gian vừa qua, do có sự buông lỏng quản lý nhất định nên chúng ta chưa đảm bảo một cách tốt nhất vấn đề uy tín, niềm tin với nhà phát hành.

Thứ ba là tính chuyên nghiệp, điều rất quan trọng giúp tạo dựng và củng cố niềm tin của nhà đầu tư với thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Tính chuyên nghiệp không chỉ liên quan tới nhà phát hành, mà còn liên quan tới hệ thống phân phối, bảo lãnh hay tính chuyên nghiệp trong xếp hạng tín nhiệm, với các nhà xếp hạng tín nhiệm uy tín. Tăng tính chuyên nghiệp và uy tín thì sẽ củng cố niềm tin của nhà đầu tư với doanh nghiệp.

Trong ngắn hạn, cần biện pháp tạo dòng tiền xử lý các vấn đề liên quan, ví dụ xây dựng quỹ hỗ trợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp khi nó gặp các vấn đề liên quan tới thanh khoản, không phải vấn đề căn cốt liên quan tới sức khoẻ tài chính của nhà phát hành hay các sai phạm. Rõ ràng, chúng ta cần một thể chế, định chế như vậy để giúp cho sự ổn định của thị trường trái phiếu.

Trái phiếu không phải là sản phẩm tiết kiệm

Bà Nguyễn Thị Hoạt - Chuyên gia Công ty Chứng khoán TCBS

Đầu tư vào trái phiếu bản chất là nhà đầu tư đang cho doanh nghiệp vay và có những rủi ro nhất định. Vậy, làm thế nào để giúp nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư cá nhân quản trị rủi ro khi đầu tư trái phiếu?

Thứ nhất, nhà đầu tư phải xác định khẩu vị rủi ro của mình, chấm điểm rủi ro. TCBS khuyến nghị nhà đầu tư chấm điểm định kỳ rủi ro của mình và đó cũng là cách giúp chúng tôi đưa ra được sản phẩm phù hợp với nhà đầu tư, giúp nhà đầu tư hiểu mình và có lựa chọn tốt.

Thứ hai, nhà đầu tư phải tìm hiểu thông tin. Để có thông tin cho nhà đầu tư, yêu cầu sự công khai minh bạch từ tổ chức phát hành, tổ chức tư vấn phát hành.

Thứ ba, sau khi có thông tin công khai minh bạch, nhà đầu tư cần phân tích, nhận diện rủi ro, lựa chọn danh mục đầu tư phù hợp, hoặc chuyển tiếp việc phân tích đánh giá doanh nghiệp thông qua các đơn vị chuyên nghiệp là các công ty quản lý quỹ, quỹ mở trái phiếu. Hiểu đúng, hiểu đủ thì mới tránh tâm lý hoang mang khi có thông tin bất lợi, tránh bán tháo ảnh hưởng tổn thất tài chính.

Để nhà đầu tư yên tâm với đầu tư trái phiếu, cần tăng niềm tin với nhà đầu tư trên thị trường. Để tăng niềm tin, không thể nói sản phẩm an toàn lắm, tốt lắm, mà phải đưa đúng sản phẩm cho nhà đầu tư và đưa thông tin đầy đủ nhất, minh bạch nhất cho họ.

Điều này không chỉ cần nỗ lực của nhà phát hành, hay tổ chức tư vấn phát hành trái phiếu, mà cần sự tham gia đồng hành của các cơ quan quản lý.