Toàn khu vực doanh nghiệp nhà nước sẽ hoàn thành vượt các kế hoạch kinh doanh đề ra trong năm 2023

Tổng tài sản lớn nhưng hiệu quả hoạt động chưa như kỳ vọng

Theo ông Nguyễn Đức Trung, đến hết năm 2022, Việt Nam còn khoảng 478 doanh nghiệp do Nhà nước (DNNN) nắm giữ 100% vốn điều lệ và khoảng 198 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối.

DNNN đang nắm giữ nguồn lực lớn về vốn, tài sản, công nghệ, nhân lực chất lượng cao, đóng góp đáng kể vào ngân sách Nhà nước. Đặc biệt, các DNNN quy mô lớn đóng vai trò chi phối, chủ đạo trong những ngành, lĩnh vực quan trọng, thiết yếu của nền kinh tế.

"Riêng các doanh nghiệp có 100% vốn nhà nước, mặc dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong nền kinh tế (chưa đến 0,1% số doanh nghiệp hoạt động) nhưng lại nắm giữ nguồn lực lớn của nền kinh tế (chiếm khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp trên thị trường)", đại diện Cục Phát triển doanh nghiệp cho hay.

Tính đến 30/6/2023, tổng doanh thu của các DNNN trên cả nước đạt gần 690 nghìn tỷ đồng, đạt 50% kế hoạch năm 2023. Lãi phát sinh trước thuế là 67,4 nghìn tỷ đồng. Tổng thuế và các khoản phát sinh nộp NSNN là 67.233 tỷ đồng, đạt 56% so với kế hoạch năm 2023.

Ước cả năm 2023, toàn khu vực DNNN sẽ đạt tổng doanh thu hơn 1,4 triệu tỷ đồng, tăng 4% so với kế hoạch đề ra; tổng lãi phát sinh trước thuế ước đạt hơn 117,3 triệu tỷ đồng, tăng 9% so với kế hoạch đề ra; tổng thuế và các khoản phát sinh nộp NSNN ước đạt gần 129 nghìn tỷ đồng, tăng 7% so với kế hoạch.

Nhận xét về các con số trên, ông Nguyễn Đức Trung cho rằng, trong bối cảnh tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp còn khó khăn chung do tác động của xung đột Nga - Ukraine và các bất ổn của kinh tế thế giới, các DNNN cơ bản đã nỗ lực tổ chức sản xuất kinh doanh đạt kế hoạch đề ra, đảm bảo các cân đối lớn của nền kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô.

Tuy nhiên, đại diện Cục Phát triển doanh nghiệp cũng cho rằng vẫn tồn tại một số hạn chế trong hoạt động của nhóm này. Trong đó nổi lên là:

Thứ nhất, hiệu quả hoạt động của DNNN chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ, chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng. Một số tập đoàn, tổng công ty có mức lợi nhuận âm, trong đó có những doanh nghiệp có quy mô lớn, có vai trò quan trọng.

Toạ đàm "Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp: Nhìn lại và hướng tới" do Báo Đầu tư tổ chức sáng 26/9 (Ảnh: Chí Cường)

Thứ hai, DNNN quy mô lớn chưa thể hiện rõ vai trò nổi bật trong việc dẫn dắt, tạo động lực, thúc đẩy các thành phần kinh tế khác phát triển.

Các tập đoàn kinh tế, tổng công ty chưa chú trọng đầu tư vào các ngành, lĩnh vực có tính dẫn dắt, tạo động lực. Mặc dù nắm giữ trên 60% nguồn lực của nền kinh tế, các tập đoàn kinh tế, tổng công ty hầu như chưa có các dự án đầu tư phát triển quy mô lớn để tạo động lực bứt phá, sức lan tỏa, hỗ trợ tái cơ cấu và nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Năng lực cạnh tranh, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của các DNNN còn hạn chế.

Thứ ba, một số dự án đầu tư còn chậm tiến độ triển khai; công tác thanh quyết toán các dự án xây dựng cơ bản kéo dài làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực. Việc thực hiện các dự án đầu tư mới của DNNN chưa được thúc đẩy.

Tiến độ phê duyệt Đề án tái cơ cấu, Chiến lược, kế hoạch sản xuất kinh doanh giai đoạn 2021-2025 còn chậm. "Trừ Tập đoàn Viettel, đến nay hầu hết các tập đoàn kinh tế, tổng công ty thuộc Ủy ban quản lý vốn chưa được phê duyệt chiến lược và kế hoạch sản xuất, kinh doanh", ông Trung nói.

"Trừ Tập đoàn Viettel, đến nay hầu hết các tập đoàn kinh tế, tổng công ty thuộc Ủy ban quản lý vốn chưa được phê duyệt chiến lược và kế hoạch sản xuất, kinh doanh".

Ông Nguyễn Đức Trung, Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Đánh giá nguyên nhân, đại diện Cục Phát triển doanh nghiệp cho rằng, ngoài những lý do khách quan về căng thẳng trong các quan hệ kinh tế, chính trị trên thế giới và khu vực thì cũng tồn tại một số nguyên nhân chủ quan như:

Hệ thống pháp luật về DNNN vẫn còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ; quy trình thủ tục báo cáo, phê duyệt nhiều tầng nấc, chưa được phân cấp triệt để. Sự chậm trễ trong việc ra quyết định làm mất đi cơ hội, giảm hiệu quả trong hoạt động kinh doanh của DNNN.

Đồng thời, chưa có cơ chế, chính sách đặc thù để phát triển một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty để thực hiện vai trò mở đường, dẫn dắt các thành phần kinh tế khác; chưa có cơ chế, chính sách khuyến khích thúc đẩy mối liên kết giữa các tập đoàn kinh tế, tổng công ty với các doanh nghiệp nhỏ và vừa cùng tham gia vào chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị.

Ngoài ra, các tập đoàn kinh tế, tổng công ty còn chưa tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu và vươn ra quốc tế. Các doanh nghiệp này chưa thật sự quyết tâm đầu tư vào các dự án trong lĩnh vực mới, có tác động lớn và lan tỏa tới phát triển kinh tế-xã hội. Năng lực nghiên cứu, đầu tư vào các lĩnh vực mới còn thiếu, kinh nghiệm quản lý đầu tư xây dựng dự án còn hạn chế, thiếu đội ngũ cán bộ chuyên môn, kỹ thuật.

"Bên cạnh đó, hệ thống quản lý, giám sát DNNN, trong đó có DNNN quy mô lớn không theo kịp với yêu cầu thực tiễn, thiếu hiệu lực và kém hiệu quả. Công tác công khai, minh bạch thông tin còn hạn chế", ông Trung nhận định.

Toàn cảnh buổi Toạ đàm (Ảnh: Chí Cường)

Chọn DNNN quy mô lớn trong 4 lĩnh vực làm động lực dẫn dắt

Để tháo gỡ khó khăn, khắc phục hạn chế cho doanh nghiệp Nhà nước, Cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề nghị xây dựng Đề án DNNN quy mô lớn.

Theo đó, Đề án lấy các doanh nghiệp quy mô lớn, có năng lực công nghệ và đổi mới sáng tạo để thực hiện vai trò mở đường, dẫn dắt trong việc đầu tư phát triển trong một số ngành, lĩnh vực mới, có tính chất quan trọng của nền kinh tế. Tăng cường cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho một số tập đoàn quy mô lớn, có đủ năng lực thực hiện một số nhiệm vụ có tính chiến lược, dẫn dắt phục vụ phát triển kinh tế-xã hội.

Đề án này sẽ lựa chọn một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty để thực hiện vai trò mở đường, dẫn dắt trong 4 lĩnh vực: công nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo, tài chính ngân hàng và kết cấu hạ tầng.

Các tiêu chí lựa chọn một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty để đưa ra các giải pháp nhằm phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt, bao gồm:

Có tiềm lực về tài chính, đạt yêu cầu về quy mô xét trên tiêu chí tổng tài sản (dự kiến trên 20.000 tỷ đồng), có kết quả tài chính ổn định (ROE cao hơn mức 6%);

Có thương hiệu tại thị trường trong nước, đảm bảo các quy định pháp luật về cạnh tranh; có định hướng mở rộng sang thị trường nước ngoài;

Có hệ thống quản trị tốt trên cơ sở áp dụng các Nguyên tắc quản trị của OECD; đạt chuẩn Basel II trở lên đối với lĩnh vực ngân hàng, có năng lực hấp thụ và làm chủ khoa học công nghệ, hình thành năng lực sản xuất mới có tính tự chủ và tăng khả năng thích ứng, chống chịu của nền kinh tế;

Nhà nước nắm giữ 100% vốn hoặc đã cổ phần hóa/có định hướng đa dạng hóa sở hữu tại Công ty mẹ, Nhà nước nắm giữ từ 50% vốn điều lệ trở lên.

Từ đó, Đề án đề xuất thực hiện một số chính sách thí điểm (chưa được quy định tại các Luật hiện hành) áp dụng các tập đoàn kinh tế, tổng công ty được lựa chọn trong khoảng thời gian 5 năm kể từ khi ban hành; sau đó tổng kết, đánh giá và điều chỉnh chính sách cho phù hợp để thực hiện vai trò mở đường, dẫn dắt.

Những chính sách này nhằm nâng cao hiệu quả quản lý theo mục tiêu trong một số nội dung về quản lý, sử dụng vốn nhà nước; đẩy mạnh phân cấp cho cơ quan đại diện chủ sở hữu và giao quyền chủ động cho doanh nghiệp về quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp...

Theo ông Trung, các DNNN cần phải hiện diện với một năng lực mới, diện mạo mới, thay vì chỉ đơn thuần trở thành một công cụ để điều tiết vĩ mô nền kinh tế.

"Để làm được điều đó, cần đưa ra những giải pháp có tính đột phá để cởi trói cho DNNN, để DNNN được tự chủ, sáng tạo, phát triển trong một môi trường kiến tạo", ông Trung nhấn mạnh.