Các công cụ chứng khoán phái sinh trở thành đòn bẩy tài chính cho đầu tư cổ phiếu, trái phiếu. Khi giá cổ phiếu hay trái phiếu thay đổi, thì giá của các công cụ phái sinh vẫn được duy trì ở mức đầu tiên.
Do vậy, TTCK phái sinh là thị trường mà các sản phẩm tài chính như quyền mua cổ phiếu, chứng quyền, hợp đồng quyền chọn được phát hành và giao dịch mua đi bán lại. Các công cụ của chứng khoán phái sinh khá đa dạng nhưng chủ yếu tập chung vào hợp đồng kỳ hạn (forwards), hợp đồng tương lai (futures), quyền chọn (options) và hợp đồng hoán đổi (swaps).
Hợp đồng tương lai và hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng tương lai (Future contract) là hợp đồng giữa các bên về nghĩa vụ mua hay bán phải thực hiện theo mức giá đã định sẵn tại một thời điểm trong tương lai mà không phụ thuộc vào giá của thị trường tại thời điểm đó.
Việc NĐT tham gia mua hay bán các hợp đồng tương lai nhằm giảm thiểu rủi ro về giá cổ phiếu biến động lên xuống tại thời điểm tương lai. Hợp đồng tương lai cũng được ký kết để phòng ngừa rủi ro trong nhiều lĩnh vực khác như hợp đồng tương lai lãi suất (Interest futures), hợp đồng ngoại tệ…
Hợp đồng kỳ hạn (Forward contract) là thoả thuận của người mua và người bán chấp thuận thực hiện một giao dịch hàng hoá với khối lượng và thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá được ấn định vào ngày hôm nay.
Không chỉ đơn thuần là cổ phiếu, hợp đồng kỳ hạn còn được áp dụng với các loại hàng hóa đa dạng như tiền tệ, chứng khoán… Sự khác biệt của hợp đồng kỳ hạn với hợp đồng tương lai là giá cả do hai bên tự thoả thuận với nhau dựa theo những ước lượng mang tính cá nhân và giá này vào thời điểm giao nhận hàng hoá có thể thay đổi, tăng lên hoặc giảm xuống so với mức giá đã ký kết trong hợp đồng.
Quyền chọn và hợp đồng hoán đổi
Quyền chọn cổ phiếu (Options) là quyền của các nhà đầu tư được mua hay bán một số lượng cổ phiếu xác định trước theo một giá đã xác định trước và thấp hơn giá hiện hành của cổ phiếu đó trên thị trường. Bao gồm quyền chọn bán và quyền chọn mua. Đối với quyền chọn mua, bên mua trả cho bên bán một khoản tiền (hay phí) để có được quyền mua (không bắt buộc phải mua) một tài sản nhất định (có thể là cổ phiếu, ngoại tệ…) theo mức giá thỏa thuận tại thời điểm tương lai.
Ngược lại, quyền chọn bán phát sinh khi NĐT lo ngại giá chứng khoán sụt giảm, họ có thể sử dụng quyền chọn bán để tự bảo vệ mình. Do đó, nếu số cổ phần này bị mất giá thì NĐT cũng không lo lắng, vì đã có người cung cấp quyền chọn bán bảo đảm mức giá cho mình. Người cung cấp quyền chọn được hưởng lợi từ phí quyền chọn.
Quyền chọn được phát minh dựa trên yếu tố các NĐT cần sự an toàn cho khoản đầu tư của họ. Vì vậy, NĐT có thể được mua và bán chứng khoán với giá ấn định. Tuy nhiên, NĐT thu lợi nhuận không cao nhưng bù lại sẽ rất ổn định. Đối tượng của quyền chọn có thể là cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất, ngoại hối, kim loại quý.
Hợp đồng hoán đổi (Swaps) là một công cụ phái sinh dựa trên sự trao đổi và thực hiện hợp đồng trong lĩnh vực lãi suất và tiền tệ. Nhiều công ty, ngân hàng muốn có hợp đồng hoán đổi để ấn định tỷ lệ lãi suất nhằm giảm thiểu sự bất ổn trong kinh doanh.
Ngoài ra, hợp đồng hoán đổi cũng rất hiệu quả trong việc huy động vốn. Hợp đồng hoán đổi là một cam kết song phương, theo đó, các nhà đầu tư sẽ trao cho nhau vào một ngày nhất định một số lượng nhất định đồng tiền của một quốc gia này để lấy một số lượng nhất định đồng tiền của quốc gia khác đã được quy đổi theo tỷ giá ngoại tệ hiện tại trong một thời hạn xác định, với điều hứa hoàn lại vốn khi đến kỳ hạn.
