Đóng góp vào kết quả nói trên phải kể đến vai trò của hoạt động giám sát ngân hàng trong nỗ lực giữ ổn định và bảo đảm an toàn hoạt động cho toàn hệ thống. Đây là công cụ quan trọng của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) trong việc tăng cường kỷ cương, kỷ luật, hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng, kịp thời xử lý các hành vi gây mất an toàn hệ thống, đe dọa an ninh tiền tệ quốc gia.
Những kết quả nổi bật
Thứ nhất, khuôn khổ pháp lý về hoạt động giám sát ngân hàng tiếp tục được hoàn thiện, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác giám sát ngân hàng.
Trong giai đoạn 2015-2020, Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng đã nghiên cứu, tham mưu Thống đốc NHNN ban hành các quy định về hoạt động giám sát ngân hàng, giúp chuẩn hóa và thống nhất hoạt động, nội dung, trình tự, thủ tục giám sát tổ chức tín dụng (TCTD) trong toàn hệ thống.
Cụ thể, Thông tư 08/2017/TT-NHNN ngày 1/8/2017 quy định về trình tự, thủ tục giám sát ngân hàng; Thông tư 04/2018/TT-NHNN ngày 12/3/2018 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 08/2017/TT-NHNN, trong đó bổ sung quy định về áp dụng can thiệp sớm phù hợp với Luật sửa đổi, bổ sung Luật Các tổ chức tín dụng; Sổ tay giám sát ngân hàng hướng dẫn về các nội dung mang tính chuyên môn, kỹ thuật trong hoạt động giám sát ngân hàng.
Thứ hai, công tác giám sát ngân hàng tiếp tục được đổi mới, tăng cường trên cơ sở hoàn thiện, triển khai các công cụ, phương pháp giám sát mới; phạm vi giám sát được mở rộng. Phạm vi giám sát được mở rộng đến các tập đoàn tài chính dưới hình thức công ty mẹ - con, trong đó công ty mẹ là TCTD, các công ty con, chi nhánh của TCTD ở nước ngoài, sở hữu vốn, đầu tư tài chính của TCTD và các TCTD có tầm quan trọng hệ thống.
Bên cạnh việc giám sát tuân thủ pháp luật, chấp hành các tỷ lệ, giới hạn an toàn hoạt động, NHNN tiếp tục tập trung đánh giá, cảnh báo rủi ro trong hoạt động của TCTD, tăng cường giám sát các lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro...
NHNN đã rà soát các hoạt động kinh doanh mới của các TCTD như hoạt động cho vay, chiết khấu, bảo lãnh, cấp tín dụng hợp vốn, cung ứng dịch vụ thanh toán, cho thuê tài chính..., nhất là các hoạt động trực tuyến, điện tử của các TCTD, cũng như kịp thời đánh giá tác động của dịch Covid-19 đến an toàn hệ thống TCTD.
Thứ ba, hiệu quả của công tác giám sát ngân hàng ngày càng được cải thiện, nhiều sai phạm và rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động của các TCTD đã được phát hiện và kịp thời cảnh báo.
Hoạt động giám sát ngân hàng được thực hiện thống nhất, toàn diện từ trung ương đến địa phương. Nội dung giám sát có trọng tâm, trọng điểm và bám sát diễn biến hoạt động của các TCTD, thị trường tiền tệ, cũng như yêu cầu quản lý nhà nước trong từng thời kỳ.
Trên cơ sở những sai phạm, rủi ro phát hiện qua công tác giám sát, NHNN đã ban hành các văn bản chỉ đạo, cảnh báo rủi ro; đồng thời, yêu cầu người quản lý, điều hành TCTD phải kịp thời có biện pháp triển khai chấn chỉnh, xử lý các vấn đề tồn tại, rủi ro đã được cảnh báo; chấp hành nghiêm túc các quy định pháp luật, tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động, bảo đảm hoạt động an toàn, lành mạnh.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới, xu thế toàn cầu hóa là một tất yếu, hoạt động ngân hàng ngày càng đa dạng, phức tạp và tiềm ẩn nhiều yếu tố rủi ro gây mất an toàn hệ thống, yêu cầu liên tục nâng cao chất lượng của công tác giám sát ngân hàng, trong đó vai trò là của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng, là rất quan trọng.
Với vai trò là đơn vị giúp việc cho Cơ quan thường trực của Ban chỉ đạo phòng, chống rửa tiền và Ban chỉ đạo phòng, chống khủng bố ngành ngân hàng, NHNN đã phối hợp với các bộ, ngành liên quan tích cực triển khai các nhiệm vụ phục vụ cho đợt đánh giá đa phương của APG đối với cơ chế phòng, chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố của Việt Nam.
Thứ tư, về cơ bản, hoạt động giám sát ngân hàng có sự kết nối với hoạt động thanh tra, cấp phép, xây dựng, ban hành chính sách, trong đó hoạt động giám sát đóng vai trò trung tâm, định hướng.
Theo đó, việc xây dựng kế hoạch thanh tra dựa trên kết quả của hoạt động giám sát và phù hợp với nội dung định hướng thanh tra của Thanh tra Chính phủ. Trên cơ sở kết luận thanh tra, biên bản kiểm tra, đã đưa ra các kiến nghị, yêu cầu TCTD khắc phục tồn tại, sai phạm.
Thứ năm, tăng cường công tác phối hợp, trao đổi thông tin với các cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan chức năng trong hoạt động thanh tra, giám sát hệ thống tài chính; tăng cường hợp tác quốc tế song phương, đa phương về giám sát ngân hàng.
Chủ động, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan, đặc biệt là Ban Nội chính Trung ương, Bộ Công an, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Kiểm toán Nhà nước, Thanh tra Chính phủ để phát hiện, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật, tăng cường đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tội phạm trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng.
Đồng thời, tăng cường hợp tác quốc tế song phương, đa phương về giám sát ngân hàng; ký kết thỏa thuận, biên bản ghi nhớ về trao đổi thông tin và hợp tác với cơ quan giám sát ngân hàng nước ngoài để giám sát các TCTD nước ngoài hoạt động ở Việt Nam, các TCTD Việt Nam hoạt động ở nước ngoài; phòng, chống rửa tiền và tội phạm tài chính quốc tế.
Thứ sáu, công tác đào tạo, nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ thông tin trong hoạt động giám sát ngân hàng được đẩy mạnh.
Cán bộ làm công tác giám sát đã chủ động nghiên cứu và đề xuất các giải pháp để chỉnh sửa Hệ thống báo cáo thống kê tập trung cho phù hợp với quy trình thực tế thực hiện thu thập, rà soát số lượng thông tin báo cáo; xây dựng kho dữ liệu tập trung để quản lý, chia sẻ kịp thời thông tin, số liệu phục vụ công tác giám sát, cũng như nhu cầu thông tin của các đơn vị có liên quan...
Đặc biệt, Dự án Xây dựng hệ thống thông tin hỗ trợ hoạt động cho Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng và 63 NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sau khi hoàn thành dự kiến sẽ hình thành một hệ thống quản lý quy trình nghiệp vụ cấp phép, thanh tra, giám sát và thông tin, dữ liệu tập trung dựa trên cơ sở ứng dụng công nghệ thông tin tiên tiến với các hệ thống.
Đây là dự án có lợi ích lâu dài, tạo cơ sở bền vững cho sự phát triển công tác cấp phép, thanh tra, giám sát các TCTD tại Việt Nam.
Bài học kinh nghiệm
Trên cơ sở kết quả đạt được, thực tiễn công tác giám sát ngân hàng trong thời qua cũng như kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để thực thi tốt vai trò đảm bảo an toàn hệ thống, dù thuộc mô hình tổ chức và hoạt động nào thì một cơ quan giám sát ngân hàng cũng phải đáp ứng tốt nhiều yêu cầu.
 |
Phòng bệnh hơn chữa bệnh là ưu tiên của hoạt động thanh tra, giám sát. |
Thứ nhất, ban hành đầy đủ và đồng bộ quy định về thanh tra, giám sát dựa trên cơ sở rủi ro; vận dụng và thực hiện có hiệu quả các nguyên tắc cơ bản của Ủy ban Basel về thanh tra, giám sát ngân hàng hiệu quả; thiết lập hệ thống giám sát từ xa tập trung, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm cho các TCTD, nhất là về tỷ giá, lãi suất, tăng trưởng và chất lượng tín dụng.
Thứ hai, xây dựng và triển khai thực hiện các quy định về tiêu chuẩn và yêu cầu tối thiểu đối với hệ thống quản lý rủi ro hiệu quả tại TCTD, bao gồm: hệ thống kiểm tra, kiểm toán nội bộ, hệ thống quản lý tài sản nợ/có và hệ thống quản lý rủi ro về tín dụng, thanh khoản, thị trường và hoạt động.
Thứ ba, hoàn thiện quy định về an toàn hoạt động ngân hàng phù hợp với điều kiện mới (sự phát triển của thông lệ quốc tế về bảo đảm an toàn, tình hình biến động của nền kinh tế, tài chính - tiền tệ thế giới…).
Thứ tư, ứng dụng công nghệ hiện đại trong công tác thanh tra, giám sát từ xa và phòng ngừa rủi ro. Công nghệ phải trợ giúp đắc lực cho hoạt động giám sát từ xa, đảm bảo hoạt động này được thực hiện theo phương thức tự động hóa, trực tuyến và hàng ngày. Phần mềm giám sát rủi ro tài chính đối với TCTD riêng lẻ phải được lập trình trên ngôn ngữ hiện đại.
Thứ năm, tăng cường sự phối hợp với các cơ quan giám sát tài chính, ngân hàng trong nước và quốc tế trong việc phát hiện, phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý các rủi ro trong hoạt động của TCTD, bảo đảm sự an toàn và lành mạnh của hệ thống tài chính.
Tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả của công tác giám sát ngân hàng
Cách mạng công nghiệp 4.0 bên cạnh các tác động tích cực cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, thách thức, đòi hỏi hoạt động ngân hàng cần được giám sát chặt chẽ để đảm bảo hệ thống ngân hàng phát triển bền vững trong thời đại công nghệ số, đồng thời tránh các nguy cơ đổ vỡ, đảm bảo sự an toàn lành mạnh cho toàn hệ thống.
Trong khi đó, công tác giám sát ngân hàng hiện vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức, đòi hỏi phải tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động trong thời gian tới.
Đầu tiên, hoạt động giám sát ngân hàng vẫn chưa hoàn toàn đáp ứng theo các yêu cầu trong 25 nguyên tắc thanh tra, giám sát ngân hàng hiệu quả của Ủy ban Basel.
Thứ hai, phương pháp giám sát hiện tại vẫn còn tỏ ra bất cập so với yêu cầu giám sát hoạt động ngân hàng trong điều kiện các TCTD đang phát triển rất nhanh về quy mô, mức độ phức tạp và đa dạng về dịch vụ và tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Thứ ba, chưa có sự phối hợp toàn diện, chặt chẽ giữa các cơ quan thanh tra, giám sát về ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán… trong xây dựng hành lang pháp lý, phối hợp tổ chức thanh tra, giám sát toàn diện.
Thứ tư, các công cụ phục vụ cho giám sát dựa trên rủi ro còn thiếu và chưa được vận hành nhiều trong thực tiễn làm giảm đi tính chuyên nghiệp và hiệu quả hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng.
Thứ năm, nguồn nhân lực chưa thực sự đáp ứng yêu cầu về số lượng và trình độ nghiệp vụ, đặc biệt là trong việc triển khai thực hiện thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro.
Phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp
Để nâng cao hơn nữa chất lượng của công tác giám sát ngân hàng, đảm bảo an toàn hệ thống trong thời gian tới, cần xác định rõ phương hướng, nhiệm vụ và giải pháp như sau:
Đổi mới căn bản phương pháp giám sát ngân hàng theo hướng đẩy mạnh giám sát rủi ro và nâng cao năng lực cảnh báo sớm trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng, đặc biệt các rủi ro mang tính hệ thống; kết hợp với giám sát chấp hành chính sách pháp luật.
Xây dựng và phát triển hệ thống kho dữ liệu tập trung, thống nhất của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng; hoàn thiện cơ sở dữ liệu giám sát, tích cực triển khai đề án hiện đại hóa công nghệ thông tin trong công tác thanh tra, giám sát. Đây là cơ sở và nền tảng cho việc áp dụng các công cụ định lượng trong hoạt động giám sát ngân hàng.
Tiếp tục phát triển, hoàn thiện các công cụ và mô hình định lượng phục vụ công tác giám sát ngân hàng trên cơ sở rủi ro như mô hình dự báo tài chính (FPM), mô hình đánh giá sức chịu đựng (stress test), mô hình đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng, mô hình cấu trúc lượng hóa rủi ro…
Tăng cường thanh tra, giám sát hợp nhất, toàn diện các TCTD và tập đoàn tài chính; thanh tra, giám sát công ty con, công ty liên kết của các TCTD. NHNN thông qua Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng phối hợp với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thực hiện quản lý, thanh tra, giám sát các tập đoàn tài chính.
Phối hợp các NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố tăng cường việc giám sát, xử lý sau thanh tra đối với TCTD trên phạm vi toàn hệ thống.
Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong việc quản lý, thanh tra, giám sát các TCTD và tăng cường đấu tranh, phòng ngừa ngăn chặn, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, tội phạm trong ngành ngân hàng.
Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về giám sát ngân hàng, trong đó quan trọng nhất là việc xây dựng và ban hành các văn bản quy định về trình tự, thủ tục giám sát ngân hàng, xếp hạng TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.
Hoàn thiện quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động ngân hàng; quy định về phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro; quy định về cấp phép thành lập và hoạt động, mở rộng mạng lưới; quy định về tổ chức quản lý và hoạt động ngân hàng; quy định về sáp nhập, hợp nhất, tái cơ cấu, bảo hiểm tiền gửi.
Tích cực triển khai Basel II tại Việt Nam theo đúng kế hoạch đã được phê duyệt; trong đó có việc xây dựng các tiêu chuẩn về vốn mới, khuôn khổ về công bố và minh bạch thông tin của TCTD.
Đẩy mạnh hợp tác với các cơ quan thanh tra, giám sát nước ngoài trong việc thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng nước ngoài hoạt động ở Việt Nam và các tổ chức tín dụng của Việt Nam hoạt động ở nước ngoài.
Tăng cường số lượng và chất lượng của cán bộ giám sát ngân hàng; trong đó cần chú trọng tới công tác bồi dưỡng, đào tạo các kỹ năng phân tích, đánh giá, phát hiện rủi ro; sắp xếp, xây dựng cơ chế lựa chọn, tuyển dụng người có trình độ và am hiểu ngân hàng tài chính và có nền tảng hiểu biết pháp luật làm cán bộ giám sát ngân hàng.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới, xu thế toàn cầu hóa là một tất yếu, hoạt động ngân hàng ngày càng đa dạng, phức tạp và tiềm ẩn nhiều yếu tố rủi ro gây mất an toàn hệ thống, yêu cầu liên tục nâng cao chất lượng của công tác giám sát ngân hàng, trong đó vai trò là của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng, là yêu cầu khách quan.
Việc tích cực thực hiện và có lộ trình, kế hoạch thực hiện các giải pháp, triển khai các định hướng trên là hết sức cần thiết, đảm bảo hoạt động giám sát ngân hàng hiệu quả, là trung tâm của mọi hoạt động của thanh tra, giám sát ngành ngân hàng.
