Gấp rút thoái vốn
Thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) liên tục yêu cầu các ngân hàng rà soát nhóm cổ đông lớn sở hữu 5% trở lên vốn điều lệ của TCTD khác, từ đó lập và triển khai các kế hoạch thoái vốn.
Về mặt pháp lý, Thông tư số 46/2018/TT-NHNN quy định về thời hạn, trình tự, thủ tục chuyển tiếp đối với trường hợp cổ đông lớn của một TCTD và người có liên quan của cổ đông đó sở hữu cổ phần từ 5% trở lên vốn điều lệ của một TCTD khác đã chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 1/3/2019.
Theo đó, TCTD đầu mối phối hợp với TCTD khác, nhóm cổ đông lớn có liên quan lập kế hoạch xử lý việc sở hữu cổ phần vượt giới hạn, triển khai thực hiện kế hoạch thoái vốn đảm bảo chậm nhất đến ngày 31/12/2020 tỷ lệ sở hữu cổ phần của nhóm cổ đông lớn có liên quan tuân thủ quy định tại Luật Các TCTD sửa đổi, bổ sung. Như vậy, kế hoạch khắc phục tối thiểu phải có danh sách nhóm cổ đông lớn có liên quan, biện pháp và lộ trình khắc phục.
Bên cạnh đó, kể từ ngày Thông tư 46/2018 có hiệu lực thi hành, nhóm cổ đông lớn có liên quan không được tăng số lượng cổ phần sở hữu tại TCTD đầu mối, TCTD khác dưới mọi hình thức, trừ một số trường hợp nhận cổ phiếu thưởng hoặc cổ tức bằng cổ phiếu, mua cổ phiếu phát hành thêm khi TCTD đầu mối, TCTD khác tăng vốn điều lệ, nhưng phải đảm bảo tỷ lệ sở hữu cổ phần sau khi mua tuân thủ giới hạn tại Luật Các TCTD.
Thông tư 46/2018 cũng quy định, TCTD đầu mối, TCTD khác không được cấp tín dụng hoặc cấp tín dụng mới (trong trường hợp đã cấp tín dụng) cho nhóm cổ đông lớn có liên quan sau 90 ngày kể từ ngày thông tư này có hiệu lực thi hành cho đến khi nhóm cổ đông lớn có liên quan tuân thủ tỷ lệ sở hữu cổ phần quy định tại Điều 55 - Luật Các TCTD. Đối với các trường hợp sở hữu vượt giới hạn khác sẽ bị xử lý theo Thông tư số 06/2015/TT-NHNN.
Trên thị trường, MobiFone vừa hoàn tất thoái vốn khỏi TPBank khi giảm tỷ lệ sở hữu từ 0,83% về 0%. Mức giá chào bán lần thứ ba của MobiFone là 21.350 đồng/cổ phiếu, thấp hơn so với giá tối thiểu của lần chào bán thứ hai là 25.230 đồng/cổ phiếu, cũng như thị giá của cổ phiếu Ngân hàng (mã TPB) là 23.800 đồng/cổ phiếu, thu về hơn 153 tỷ đồng. Hiện tại, TPBank còn 2 cổ đông lớn là FPT và Doji với tỷ lệ sở hữu lần lượt là 9,42% và 8,25%.
Không chỉ các công ty, nhiều ngân hàng cũng đang khẩn trương lên kế hoạch thoái vốn tại các TCTD khác. Đơn cử, Agribank thông báo chuẩn bị bán đấu giá hơn 468.000 cổ phần OCB.
Trong khi đó, Vietcombank đã thoái hết vốn cổ phần tại OCB sau nhiều lần đấu giá. Lần gần nhất, Vietcombank đã bán đấu giá toàn bộ 1,48 triệu cổ phần OCB còn lại, giá khởi điểm 18.876 đồng/cổ phần, thu về gần 27,9 tỷ đồng. Ngoài OCB, Vietcombank đã thoái xong vốn khỏi Saigonbank, Công ty Tài chính Xi măng và đang dần thoái vốn tại Eximbank và MB. Chia sẻ tại Đại hội đồng cổ đông 2019 mới đây, lãnh đạo Vietcombank cho biết không còn là cổ đông lớn của 2 ngân hàng này sau khi cùng giảm sở hữu tại MB và Eximbank xuống 4,5% vốn.
Với VietinBank, ngân hàng này đã thoái xong vốn tại Saigonbank sau khi chuyển nhượng toàn bộ hơn 15,1 triệu cổ phiếu Saigonbank với giá bình quân 20.204 đồng/cổ phiếu hồi giữa tháng 5 này, thu ròng gần 305 tỷ đồng.
Trước đó, Eximbank đã giảm sở hữu tại Sacombank từ hơn 8% xuống 4,69%.
Thực tế, việc thoái vốn đã được các ngân hàng thực hiện kể từ khi Thông tư 36/2015/TT-NHNN có hiệu lực (ngày 1/2/2015), nhưng vì nhiều nguyên nhân mà kéo dài. Sau thời gian tái cơ cấu, một số ngân hàng yếu kém đã hoạt động tốt trở lại, đồng thời thị trường chứng khoán hồi phục khiến giá cổ phiếu “vua” tăng cao. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp, ngân hàng đẩy mạnh việc thoái vốn tại các TCTD khác, nhanh chóng đáp ứng quy định của cơ quan quản lý.
Xóa mạng nhện sở hữu chéo
Theo giới phân tích tài chính, động thái mạnh mẽ từ phía NHNN trong việc xử lý sở hữu chéo khiến các nhà băng không thể chần chừ đối với tiến trình thoái vốn trong hệ thống. Bởi sở hữu chéo dẫn tới những quan hệ chồng chéo, dễ khiến cho một số ông chủ ngân hàng lợi dụng để theo đuổi mục tiêu, lợi ích cá nhân. Mặt khác, điều kiện thoái vốn ở thời điểm này đang thuận lợi khi kinh tế vĩ mô ổn định, thị trường chứng khoán khởi sắc trở lại, hoạt động ngân hàng có sự cải thiện đáng kể..., qua đó tăng sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Xử lý tình trạng sở hữu chéo đã và đang ghi nhận sự tích cực, song vẫn còn đó những khó khăn. Theo TS-LS. Bùi Quang Tín - chuyên gia tài chính, một trong những vấn đề nổi cộm là định giá lại giá trị cổ phần.
Về phía cơ quan quản lý, Thống đốc NHNN Lê Minh Hưng cho biết, NHNN đã và đang chỉ đạo quyết liệt xử lý sở hữu chéo, nhưng do việc thoái vốn phụ thuộc vào việc tìm đối tác nên thời điểm thoái vốn cần tính toán thận trọng để bảo toàn vốn nhà nước. Theo Đề án Cơ cấu hệ thống ngân hàng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, từng ngân hàng sẽ phải xây dựng lộ trình, phương án cơ cấu lại để dứt điểm tình trạng sở hữu chéo trong hệ thống.
Trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XIV về tỷ lệ sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng, Thống đốc Lê Minh Hưng cho biết, sau 6 năm đẩy mạnh tái cơ cấu, tình trạng sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng đã giảm đáng kể.
Ông Hưng cho biết, hiện số cặp ngân hàng sở hữu chéo trực tiếp đã giảm từ 7 cặp xuống còn 1 cặp, sở hữu cổ phần trực tiếp giữa ngân hàng và doanh nghiệp giảm từ 56 cặp xuống còn 2 cặp, tỷ lệ cổ đông sở hữu vượt 15% vốn điều lệ giảm từ 19 ngân hàng xuống còn 1 ngân hàng...
Mặc dù rốt ráo, song sở hữu chéo vẫn chưa thể xử lý triệt để. Ông Hưng cho biết, sở hữu chéo vẫn tồn tại đối với những trường hợp cố tình nhờ người đứng tên hộ. Thời gian qua, các cơ quan chức năng phải rất nỗ lực mới phát hiện được trường hợp vi phạm tinh vi này. Thực tế cho thấy, sở hữu chéo ngân hàng mặt ngoài đã giảm, nhưng vẫn còn đâu đó bên trong sự lòng vòng, lắt léo của các mối quan hệ, “ẩn mình” dưới nhiều tầng lớp do lợi ích nhóm điều phối. Điều này tiềm ẩn hệ lụy khôn lường cho nền kinh tế.
Bên cạnh đó, việc thoái vốn tại doanh nghiệp của các TCTD cũng gặp không ít “trắc trở” do cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Đơn cử, VNPT đã 3 lần thất bại khi muốn bán hơn 71 triệu cổ phiếu MSB do không có nhà đầu tư nào đăng ký tham gia.
Theo lộ trình đưa ra, các ngân hàng có tỷ lệ vốn sở hữu vượt quá giới hạn phải hoàn tất việc thoái vốn vào giữa năm 2019, nên thời gian còn lại là rất ít. Theo TS. Trần Du Lịch, chuyên gia kinh tế - tài chính, việc ban hành Thông tư 46 thể hiện động thái quyết liệt của NHNN trong xử lý sở hữu chéo tại hệ thống TCTD Việt Nam.
Chiến lược phát triển ngành ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 cũng đặt mục tiêu từng bước xử lý và xóa bỏ tình trạng đầu tư chéo, sở hữu chéo và sở hữu có tính chất thao túng, chi phối trong các TCTD có liên quan; đẩy mạnh thoái vốn ngoài ngành của các ngân hàng thương mại tại TCTD khác...
Nói về kỳ vọng trong năm 2019, ông Lịch cho rằng, vấn đề sở hữu chéo sẽ tiếp tục chuyển biến tích cực, bởi các ngân hàng còn phải tuân thủ các quy định theo thông lệ quốc tế, khi mà thời điểm áp dụng chuẩn Basel II đã cận kề.
