3 tháng 1 thương vụ
Bộ Tài chính cho biết, năm 2018, cả nước chỉ thoái vốn được ở 54/181 doanh nghiệp, theo danh mục quy định tại Quyết định số 1232//2017/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Danh mục doanh nghiệp có vốn nhà nước thực hiện thoái vốn giai đoạn 2017 - 2020. Nghĩa là, có tới 127 doanh nghiệp trễ hẹn thoái vốn trong năm qua. Hệ lụy là làm nặng nề thêm kế hoạch phải thoái vốn tại 62 doanh nghiệp trong năm nay.
Theo Bộ Tài chính, 2 tháng đầu năm nay, không một thương vụ thoái vốn nào được triển khai. Tình trạng này tiếp diễn trong tháng 3, khi trong tổng số 62 doanh nghiệp nằm trong danh mục nhà nước thoái vốn mới chỉ có 1 thương vụ thoái vốn được triển khai.
Cụ thể, vào những ngày cuối cùng của tháng 3, Bộ Xây dựng tổ chức phiên bán đấu giá thoái vốn hơn 805 tỷ đồng (hơn 80,5 triệu cổ phần), tương đương 17,9% vốn điều lệ tại Tổng công ty Viglacera - CTCP (VGC), với giá khởi điểm 23.000 đồng/cổ phần. Kết quả, có 3 nhà đầu tư mua 69 triệu đơn vị, với giá bình quân 23.000 đồng/cổ phần.
Nhìn nhận nguyên nhân
Theo ông Đặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính), Tổng công ty Giấy Việt Nam rất muốn thoái vốn tại dự án Nhà máy bột giấy Phương Nam, nhưng trải qua 3 - 4 lần đấu giá vẫn không có ai mua. Lý do, dự án không hiệu quả, thị trường chê giá cao. Tổng công ty Thép Việt Nam muốn thoái vốn tại Công ty Gang thép Thái Nguyên, nhưng do dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của Công ty phát sinh tranh chấp pháp lý giữa nhà thầu và chủ đầu tư, nên chưa thể tiến hành thoái vốn. Mặt khác, cơ quan thanh tra kết luận, trước đó dự án có sai phạm, nên chừng nào vấn đề này chưa được làm sáng tỏ thì chưa thể thoái vốn…
“Tiến độ thoái vốn từ đầu năm đến nay diễn ra rất chậm. Các bộ, ngành, địa phương chậm thoái vốn như Bộ Xây dựng, Hà Nội, Bắc Giang...”, ông Tiến nói.
Đại diện Bộ Tài chính cho rằng, tình trạng thoái vốn chậm trễ kéo dài là do một số bộ, ngành, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước chưa thực sự nghiêm túc triển khai kế hoạch thoái vốn theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Vai trò, nhận thức, trách nhiệm của người đứng đầu doanh nghiệp, đơn vị còn chưa cao, chưa quyết liệt trong thoái vốn...
Có những khoản vốn nằm trong danh mục nhà nước thoái (đang làm ăn hiệu quả), nhà đầu tư muốn mua, thì lại chưa thoái. Trong khi đó, nhiều khoản vốn nhà nước muốn thoái (làm ăn thua lỗ, không hiệu quả), nhà đầu tư không mặn mà, nhưng lại được đưa ra chào bán, nên thoái vốn thất bại.
Qua nắm bắt thực tế thoái vốn chậm hiện nay, Bộ Tài chính nhận thấy, ở những bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp có các khoản vốn cần thoái liên quan đến các doanh nghiệp nắm quyền khai thác nhiều đất đai, các dự án bất động sản có giá trị lớn thì khó thoái vốn.
Một nguyên nhân sâu xa khiến tiến trình thoái vốn rơi vào chậm trễ là tình trạng “cài” các khoản đầu tư thua lỗ, kém hiệu quả vào giá của các khoản vốn nhà nước cần thoái.
Chẳng hạn, giá trị thoái vốn nếu tính đúng, tính đủ theo giá thị trường như quy định của pháp luật thì chỉ 10 đồng, nhưng do quá trình đầu tư, kinh doanh thua lỗ, việc triển khai các dự án không hiệu quả, cộng với sợ tránh nhiệm, nên khi xác định giá trị của khoản vốn cần thoái bị đẩy lên 20 đồng. Hệ quả quả tình trạng này là khiến cho khoản vốn đưa ra chào bán bị ế do nhà đầu tư chê giá cao.
Đánh giá của Bộ Tài chính cho biết, có chuyện một số tổ chức, cá nhân có khoản vốn cần thoái mắc lỗi chồng lỗi. Đầu tiên là lỗi tìm cách che giấu các khoản đầu tư thua lỗ bằng cách bắt các khoản thoái vốn phải gánh các khoản lỗ này, gây rủi ro cho nhà đầu tư nếu thông tin về đợt thoái vốn không được công khai kịp thời và trung thực. Lỗi tiếp theo là đẩy giá lên cao, khiến thương vụ thoái vốn thất bại. Điều này không chỉ dẫn đến không hoàn thành kế hoạch thoái vốn, mà còn có nguy cơ làm mất cơ hội thoái vốn tốt, đồng nghĩa với rủi ro giá trị thoái vốn bị giảm do tiến trình thoái vốn kéo dài.
Việc triển khai thoái vốn nhà nước còn chậm, nhưng theo Bộ Tài chính, các bộ, ngành, địa phương vẫn chưa báo cáo cấp có thẩm quyền điều chỉnh tiến độ thực hiện.
Giải pháp nào?
Ông Đặng Quyết Tiến cho biết, Bộ Tài chính đang xây dựng các giải pháp nhằm khắc phục tình trạng chậm thoái vốn nhà nước.
“Chúng tôi sẽ tham mưu cho Chính phủ xử lý các vướng mắc, đặc biệt là các trường hợp thoái vốn liên quan nhiều đến đất đai, để đảm bảo tính đúng, tính đủ theo nguyên tắc thị trường như quy định của pháp luật. Với những doanh nghiệp cổ phần hóa trước thời điểm Nghị định 126/2017/NĐ-CP về chuyển doanh nghiệp nhà nước và công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do doanh nghiệp nhà nước đầu tư 100% vốn điều lệ thành công ty cổ phần có hiệu lực mà chưa xác định giá trị đất đai vào giá trị doanh nghiêp, nay chuyển sang hoạt động theo mô hình công ty cổ phần mà chuyển đổi mục đích sử dụng đất, trường hợp giá đất tăng thì phải tính tăng phần vốn nhà nước đưa ra thoái”, ông Tiến chia sẻ.
Qua thực tiễn nắm bắt phản ánh của doanh nghiệp, có trường hợp đơn vị tư vấn cũng như doanh nghiệp thoái vốn than phiền, quy định về xác định giá trị đất đai vướng, nên chậm thoái vốn. Tuy nhiên, sau khi cơ quan quản lý giải thích thì doanh nghiệp đã thông.
Các trường hợp vướng mắc về đất đai hiện chủ yếu phát sinh do hồ sơ đất đai chưa được xử lý triệt để khi cổ phần hóa, trong đó liên quan nhiều đến việc chưa có đầy đủ hồ sơ xác định quyền sử dụng đất, nên không định giá được.
Để xử lý trường hợp này, có trường hợp đề xuất tạm tính giá trị đất đai để thoái vốn, nhưng quan điểm của nhà quản lý là không tạm tính được, vì rủi ro thất thoát tài sản nhà nước lớn. Chẳng hạn, khu đất doanh nghiệp tạm tính là nhà kho, nhà xưởng, nhưng sau khi Nhà nước thoái vốn, doanh nghiệp mới chuyển đổi thành đất xây dựng khách sạn, khu đô thị…, có giá trị rất lớn, gây thiệt hại cho Nhà nước.
“Để quy định pháp lý về thoái vốn rõ ràng, dễ hiểu, trong quý I/2019, chúng tôi đã rà soát các quy định và báo cáo Chính phủ, trong đó có đề xuất, nếu cần thiết, cơ quan quản lý sẽ ban hành thêm thông tư, các văn bản hướng dẫn cụ thể để thuận lợi cho doanh nghiệp áp dụng”, ông Tiến nói.
Bộ Tài chính cho rằng, điều quan trọng là người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương phải đôn đốc triển khai thoái vốn nhà nước. Thúc đẩy rồi mà vẫn chậm thì đã đến lúc truy trách nhiệm cá nhân để xảy ra thoái vốn chậm trễ kéo dài như yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ.
Thoái vốn chậm vì sợ trách nhiệm…
Ông Trần Thiên Hà, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán An Phát.
Thực tiễn tư vấn thoái vốn cho thấy, phần nhiều các vướng mắc hiện tại liên quan đến xác định giá trị đất đai khi tính giá trị khoản vốn nhà nước đưa ra đấu giá. Có những thương vụ thoái vốn ế, vì giá đưa ra bán đấu giá cao. Nguyên nhân của tình trạng này là vì sợ trách nhiệm thất thoát tài sản nhà nước, nên đang có tâm lý “thà định giá cao còn hơn bỏ sót”. Có nghĩa là trong số những phương án định giá đưa ra, các doanh nghiệp, bộ, ngành có vốn cần thoái thường chọn phương án định giá cao nhất cho an toàn, bất chấp có bán được hay không. Điều này khiến nhà đầu tư không mặn mà tham gia do giá cao, không sát với mức cầu trên thị trường.
Cũng vì sợ trách nhiệm nên đang có tình trạng doanh nghiệp thoái vốn đẩy trách nhiệm lên cấp trên bằng cách đưa ra nhiều câu hỏi chờ cấp trên trả lời. Trong khi đó, cấp trên thường đưa ra hướng dẫn chung chung rằng, doanh nghiệp cần triển khai các bước thoái vốn theo đúng pháp luật, đúng thẩm quyền. Hệ quả của sự đùn đẩy, sợ trách nhiệm này là quá trình thoái vốn tại nhiều doanh nghiệp chậm trễ kéo dài, nhất là ở những doanh nghiệp có quỹ đất lớn, giá trị cao, việc xác định giá trị lợi thế địa lý phức tạp.
Để khắc phục tình trạng thoái vốn chậm hiện nay, điều quan trọng là cần đổi mới tư duy xác định giá trị của khoản vốn cần thoái theo đúng giá thị trường theo luật định, khắc phục tình trạng định giá quá cao như hiện tại. Quá trình tổ chức thoái vốn cần minh bạch, cung cấp thông tin kịp thời, đầy đủ, đáng tin cậy cho nhà đầu tư. Có như thế thì cung - cầu mới gặp nhau.
