Vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000, nền kinh tế Mỹ và toàn cầu đã trải qua một “cú sốc Trung Quốc”, sự bùng nổ nhập khẩu hàng hóa giá rẻ do Trung Quốc sản xuất giúp giữ lạm phát ở mức thấp nhưng phải trả giá bằng việc làm trong ngành sản xuất địa phương.
Phần tiếp theo của cú sốc này có thể đang được thực hiện khi Trung Quốc tăng gấp đôi xuất khẩu để phục hồi tăng trưởng. Các nhà máy của nước này đang sản xuất ra nhiều ô tô, máy móc và thiết bị điện tử tiêu dùng hơn mức nền kinh tế trong nước có thể hấp thụ. Được hỗ trợ bởi các khoản vay giá rẻ.
Một số nhà kinh tế nhận thấy cú sốc này của Trung Quốc đã đẩy lạm phát xuống thấp hơn cú sốc lần đầu. Nền kinh tế Trung Quốc hiện đang chậm lại, trong khi ở thời kỳ trước nó đang bùng nổ. Kết quả là, tác động của lạm phát giảm dần từ hàng hóa giá rẻ do Trung Quốc sản xuất sẽ không được bù đắp bởi nhu cầu của Trung Quốc đối với quặng sắt, than đá và các hàng hóa khác.
Trung Quốc cũng là một nền kinh tế lớn hơn rất nhiều so với trước đây, chiếm nhiều quy mô sản xuất của thế giới hơn. Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới (WB), nước này chiếm 31% sản lượng sản xuất toàn cầu vào năm 2022 và 14% tổng lượng hàng hóa xuất khẩu. Hai thập kỷ trước, tỷ trọng sản xuất của Trung Quốc chưa đến 10% và xuất khẩu dưới 5%.
Các nền kinh tế đều đầu tư vào sản xuất
Đầu những năm 2000, tình trạng sản xuất dư thừa chủ yếu đến từ Trung Quốc, trong khi các nhà máy ở nơi khác đều đóng cửa. Giờ đây, Mỹ và các quốc gia khác đang đầu tư mạnh mẽ và bảo vệ các ngành công nghiệp nội địa khi căng thẳng địa chính trị gia tăng. Các công ty Trung Quốc như nhà sản xuất pin Contemporary Amperex Technology đang xây dựng nhà máy ở nước ngoài để xoa dịu sự phản đối đối với hàng nhập khẩu, mặc dù họ đã sản xuất được phần lớn thứ thế giới cần ở trong nước.
Kết quả có thể là một thế giới tràn ngập hàng hóa sản xuất nhưng lại thiếu khả năng chi tiêu để mua chúng - một công thức truyền thống khiến giá hàng hoá giảm.
Thomas Gatley, chiến lược gia Trung Quốc tại Gavekal Dragonomics cho biết: “Cán cân tác động của Trung Quốc đối với giá cả toàn cầu thậm chí còn nghiêng rõ ràng hơn theo hướng lạm phát giảm dần”.
Tuy nhiên, Mỹ, châu Âu và Nhật Bản không muốn quay lại thời kỳ đầu những năm 2000, khi hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc khiến nhiều nhà máy của họ phải phá sản. Vì vậy, họ đã chi hàng tỷ đô la để hỗ trợ cho các ngành được xem là chiến lược và áp thuế đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc. Dân số già hoá và tình trạng thiếu lao động dai dẳng ở các nước phát triển có thể bù đắp thêm một số áp lực làm giảm lạm phát mà Trung Quốc gây ra lần này.
David Autor, giáo sư kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts và là một trong những tác giả của báo cáo năm 2016 mô tả cú sốc ban đầu ở Trung Quốc cho biết: “Sẽ không giống cú sốc Trung Quốc trước đó”.
Một cú sốc khác của Trung Quốc
Mặc dù vậy, giáo sư Autor cho biết, “mối lo ngại hiện nay trở nên cơ bản hơn” bởi vì Trung Quốc đang cạnh tranh với các nền kinh tế tiên tiến về ô tô, chip máy tính và máy móc phức tạp, đây là những ngành có giá trị cao hơn và được xem là trọng tâm hơn đối với vị trí dẫn đầu về công nghệ.
Cú sốc đầu tiên của Trung Quốc xảy ra sau một loạt cải cách tự do hóa ở Trung Quốc vào những năm 1990 và việc nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001. Đối với người tiêu dùng Mỹ, điều này mang lại lợi ích đáng kể. Một báo cáo năm 2019 cho thấy giá tiêu dùng ở Mỹ đối với hàng hóa giảm 2% trên mỗi điểm phần trăm tăng thêm từ thị phần mà hàng nhập khẩu của Trung Quốc giành được, do đó những lợi ích lớn nhất thuộc về những người có thu nhập thấp và trung bình.
Nhưng cú sốc Trung Quốc cũng gây áp lực lên các nhà sản xuất trong nước. Năm 2016, giáo sư Autor và các nhà kinh tế khác ước tính rằng Mỹ đã mất hơn 2 triệu việc làm từ năm 1999 đến năm 2011 do hàng nhập khẩu của Trung Quốc, khi các nhà sản xuất đồ nội thất, đồ chơi và quần áo gặp khó khăn trước sự cạnh tranh và người lao động phải vật lộn để tìm việc làm.
Nền kinh tế Trung Quốc đã tăng trưởng 5,2% trong năm ngoái, một tỷ lệ thấp so với tiêu chuẩn của nước này và dự kiến sẽ chậm lại hơn nữa khi cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài ảnh hưởng đến đầu tư và người tiêu dùng hạn chế chi tiêu. Capital Economics cho rằng, tốc độ tăng trưởng hàng năm sẽ chậm lại khoảng 2% vào năm 2030. Trung Quốc hiện đang tìm cách tạo ra một bước ngoặt kinh tế bằng cách đầu tư mạnh vào các nhà máy, đặc biệt là sản xuất chất bán dẫn, hàng không vũ trụ, ô tô và thiết bị năng lượng tái tạo, sau đó bán hàng hoá dư thừa ra nước ngoài.
Giảm phát ở Trung Quốc
Tuy nhiên, nhu cầu yếu và dư thừa công suất khiến giá sản xuất của Trung Quốc giảm trong 16 tháng qua, dẫn đầu là hàng tiêu dùng và hàng hóa lâu bền, thực phẩm, kim loại và máy móc điện.
 |
Biến động giá nhập khẩu của Mỹ từ một số quốc qua các năm |
Động lực giảm phát đó đang xuất hiện trên khắp thế giới. Giá hàng nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc đã giảm 2,9% trong tháng 1 so với cùng kỳ năm trước, trong khi giá hàng nhập khẩu từ Liên minh châu Âu, Nhật Bản và Mexico đều tăng.
Tuy nhiên, không giống như đầu những năm 2000, phương Tây hiện xem Trung Quốc là đối thủ kinh tế và đối thủ địa chính trị chính của mình. EU đang xem xét liệu xe điện do Trung Quốc sản xuất có được trợ cấp không công bằng và có phải chịu thuế hoặc các hạn chế nhập khẩu khác hay không. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đang chạy đua cho bầu cử tổng thống vào tháng 11, đã đưa ra ý tưởng đánh thuế nhập khẩu từ Trung Quốc từ 60% trở lên.
Chủ nghĩa bảo hộ như vậy có thể chuyển một số tác động giảm phát sang các khu vực khác trên thế giới, khi các nhà xuất khẩu Trung Quốc tìm kiếm thị trường mới ở các nước có thu nhập thấp hơn. Những nền kinh tế đó có thể chứng kiến các ngành công nghiệp non trẻ của mình bị thu hẹp lại trước sự cạnh tranh của Trung Quốc, giống như những gì Mỹ đã làm trong thời kỳ trước đó. Không giống như Nhật Bản hay Hàn Quốc, những quốc gia từ bỏ sản xuất chi phí thấp để chuyển sang xuất khẩu giá trị cao hơn, Trung Quốc vẫn duy trì vị thế dẫn đầu trong các lĩnh vực chi phí thấp ngay cả khi nước này đẩy mạnh vào các sản phẩm thường do các nền kinh tế tiên tiến thống trị.
Rory Green, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc tại GlobalData–TS Lombard cho biết, Trung Quốc đại diện cho “một thách thức độc đáo của chủ nghĩa trọng thương”.
