Khó thoái vốn
Thông tư 36 bổ sung những quy định quan trọng về an toàn trong hoạt động ngân hàng. Trong đó, đáng chú ý là Điều 20 giới hạn về việc ngân hàng thương mại mua, nắm giữ cổ phiếu của các tổ chức tín dụng khác. Theo đó, ngân hàng thương mại chỉ được nắm giữ cổ phiếu của tối đa không quá 2 tổ chức tín dụng khác, trừ trường hợp tổ chức tín dụng khác là công ty con của ngân hàng đó.
Bên cạnh đó, tỷ lệ nắm giữ của ngân hàng thương mại tại tổ chức tín dụng khác phải dưới 5% vốn cổ phần có quyền biểu quyết và không được cử người tham gia HĐQT của tổ chức tín dụng mà ngân hàng mua cổ phần, trừ trường hợp tổ chức tín dụng đó là công ty con của ngân hàng.
Theo lộ trình, các ngân hàng thương mại đang nắm tỷ lệ sở hữu cổ phần tại hơn 2 tổ chức tín dụng khác phải tính đến việc thoái vốn trong vòng 1 năm. Trước ngày 1/2/2016, các ngân hàng phải xây dựng phương án xử lý, biện pháp và kế hoạch thoái vốn để đảm bảo tuân thủ đúng quy định.
Tính đến nay, số trường hợp đã thoái vốn chỉ đếm trên đầu ngón tay, sau khi tiến hành sáp nhập, hoặc mua lại công ty tài chính - công ty con trực thuộc ngân hàng.
Cụ thể, Maritime Bank sáp nhập cả MDBank và Công ty Tài chính cổ phần Dệt may - hai đơn vị mà Maritime Bank sở hữu 10 - 11% cổ phần (nhưng Maritime Bank vẫn đang nắm giữ 8,74% cổ phần tại MB). SouthernBank sáp nhập vào Sacombank, MHB sáp nhập vào BIDV để hợp thức hóa và xóa bỏ sở hữu chéo của cổ đông lớn giữa các nhà băng này. Cuối tháng 6/2016, Vietinbank đã thực hiện thoái vốn tại SaigonBank từ 10,39% xuống 4,91% cổ phần thông qua hình thức bán đấu giá công khai, thu về gần 211 tỷ đồng.
Hiện tại, nhiều ngân hàng đang đứng trước khả năng không thể thoái vốn theo quy định tại Thông tư 36. Trong khi đó, vấn đề sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng vẫn luôn được thị trường và cổ đông quan tâm. Vietcombank hiện là ngân hàng có vốn tại nhiều tổ chức tín dụng khác nhất: sở hữu cổ phần tại 4 ngân hàng và 1 công ty tài chính. Trong đó, 3/5 tổ chức tín dụng này, Vietcombank đang có tỷ lệ sở hữu vượt 5%: trên 7% cổ phần MB, 8,24% cổ phần Eximbank, 5,07% cổ phần OCB. Tại Saigonbank, Vietcombank đang sở hữu 4,37% cổ phần.
Liên quan đến MB, ngân hàng này vừa được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đồng ý cho điều chỉnh tỷ lệ sở hữu tối đa của nhà đầu tư nước ngoài từ 10% lên 20% tổng số cổ phiếu đang lưu hành. Điều này sẽ giúp một số ngân hàng là cổ đông của MB, sở hữu trên 5% cổ phần, dễ dàng thoái vốn. Với riêng Vietcombank, Ngân hàng Nhà nước đã cho phép giữ nguyên tỷ lệ sở hữu tại MB, vì đây là ngân hàng hoạt động hiệu quả.
Eximbank trước đây sở hữu hơn 9,4% vốn Sacombank, sau khi SouthernBank sáp nhập vào Sacombank, giúp vốn điều lệ tăng từ 12.245 tỷ đồng lên 18.854 tỷ đồng, thì tỷ lệ sở hữu của Eximbank ở Sacombank giảm còn 6,4%, vẫn thuộc trường hợp phải thoái bớt vốn theo quy định của Thông tư 36. Trao đổi với Báo Đầu tư Chứng khoán, một lãnh đạo cấp cao của Eximbank cho hay, Ngân hàng có kế hoạch thoái vốn, song chưa thể hoàn tất, do thị trường có khó khăn.
Kỳ vọng M&A
Sở hữu chéo, đầu tư chéo trong hệ thống tổ chức tín dụng là vấn đề có tính lịch sử, làm gia tăng rủi ro hệ thống, tạo điều kiện cho các hành vi chuyển vốn lòng vòng, tăng vốn điều lệ không thực chất… Sở hữu chéo cũng là một vật cản trong tiến trình cơ cấu lại hệ thống tổ chức tín dụng. Vì vậy, việc siết chặt sở hữu chéo để làm sạch hệ thống ngân hàng là cần thiết.
Theo TS. Nguyễn Văn Thuận, Trưởng khoa Tài chính Ngân hàng, Trường đại học Mở TP. HCM, đối với ngân hàng nhỏ, yếu kém, nên tìm kiếm đối tác để tiến hành mua bán - sáp nhập (M&A). Đây được xem là con đường ngắn và giải pháp hiệu quả để các ngân hàng thương mại có cùng dáng dấp chủ sở hữu về chung một nhà, xóa được tình trạng sở hữu chéo, đáp ứng quy định của Thông tư 36.
Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế - tài chính Lê Xuân Nghĩa cho rằng, việc siết chặt sở hữu chéo để làm lành mạnh hệ thống ngân hàng là cần thiết, tất nhiên phải cho các ngân hàng một lộ trình thoái vốn, song cần tiến hành kiên quyết, bởi càng để lâu, càng khó xử lý. Với các nhà băng yếu kém, khó tái cơ cấu thành công, nên tìm nhà băng lớn, hoạt động hiệu quả để sáp nhập. Đây là cách tốt nhất để tồn tại cũng như xóa được sở hữu chéo, nếu có chung chủ sở hữu.
Vietcombank từng có ý định sáp nhập Saigonbank để xóa sở hữu chéo, nhưng một cổ đông lớn của Saigonbank không đồng ý và cho biết, Ngân hàng sẽ tự tái cơ cấu bằng nội lực.
Mới đây, Ngân hàng Nhà nước đã chấp thuận cho Saigonbank tăng vốn điều lệ từ 3.080 tỷ đồng lên 4.080 tỷ đồng theo phương án tăng vốn điều lệ đã được Đại hội đồng cổ đông thông qua. Nếu Saigonbank hoàn tất việc tăng vốn điều lệ trong năm nay thì tỷ lệ sở hữu của Vietcombank và Vietinbank sẽ giảm xuống dưới 5%. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý, kế hoạch tăng vốn trên của Saigonbank đã được đưa ra cách đây 3 năm, nhưng không thể triển khai.
Thực tế, việc tăng vốn của ngân hàng nhỏ với kỳ vọng nâng cao năng lực tài chính là rất khó khăn nên theo dự báo của các chuyên gia, M&A trong lĩnh vực ngân hàng sẽ còn tiếp diễn và góp phần giảm sở hữu chéo trong hệ thống.
