Siêu dự án đường Vành đai 4 - vùng Thủ đô: Gỡ nút thắt chọn nhà đầu tư

Phối cảnh đường Vành đai 4 - vùng Thủ đô

Lo “ế” thầu

Sự lo lắng về năng lực, kinh nghiệm của các nhà đầu tư nội là điều có thể nhận thấy trong Công văn số 1497/UBND - ĐT (Công văn 1497) vừa được UBND TP. Hà Nội gửi Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, liên quan đến giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện Dự án thành phần 3, Dự án Đầu tư xây dựng đường Vành đai 4 - vùng Thủ đô.

Đây là dự án thành phần quan trọng nhất tại Dự án Đầu tư xây dựng đường Vành đai 4 - vùng Thủ đô, do UBND TP. Hà Nội đóng vai trò cơ quan chủ quản/cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt.

Dự án được UBND TP. Hà Nội phê duyệt tại Quyết định số 6479/QĐ - UBND ngày 20/12/2023. Theo đó, Dự án thành phần 3 có tổng mức đầu tư là 56.293,541 tỷ đồng, gồm vốn nhà nước hỗ trợ xây dựng công trình, hệ thống hạ tầng là 26.767,885 tỷ đồng, vốn nhà đầu tư là 29.525,656 tỷ đồng.

Tại Quyết định số 6479, UBND TP. Hà Nội tách tiểu dự án đầu tư công trong Dự án thành phần 3 để thực hiện đầu tư xây dựng cầu Hồng Hà; đoạn Vành đai 3 từ trước nút giao Quốc lộ 6 đến hết nút giao cao tốc Hà Nội - Hải Phòng (bao gồm cầu Mễ Sở); cầu Hoài Thượng; đoạn tuyến nối 9,7 km (bao gồm hoàn thiện nút Tây Nam và nút giao cao tốc Nội Bài - Hạ Long). Các hạng mục còn lại thuộc Dự án thành phần 3 sẽ do nhà đầu tư được lựa chọn thực hiện bằng nguồn vốn tự có và vốn tín dụng.

Ông Trần Sỹ Thanh, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội cho biết, hiện công tác khảo sát phục vụ lập thiết kế kỹ thuật - dự toán xây dựng của tiểu dự án đầu tư công trong Dự án thành phần 3 đã cơ bản hoàn thành, hồ sơ thiết kế sau thiết kế cơ sở đang được hoàn thiện để trình Bộ Giao thông - Vận tải (GTVT) thẩm định, phấn đấu hoàn thành trong tháng 6/2024.

UBND TP. Hà Nội đang triển khai thẩm định Hồ sơ mời thầu lựa chọn nhà đầu tư để phê duyệt đồng thời với thiết kế triển khai sau thiết kế cơ sở (dự kiến thẩm định xong trong tháng 6/2024), phấn đấu hoàn thành lựa chọn nhà đầu tư và khởi công Dự án thành phần 3 trong quý IV/2024.

Theo người đứng đầu chính quyền TP. Hà Nội, khó khăn lớn nhất tại Dự án Đầu tư xây dựng đường Vành đai 4 - vùng Thủ đô chính là phải triển khai xây dựng đường cao tốc trung tâm - xương sống của Dự án, đảm bảo tiến độ, đồng bộ với các dự án thành phần xây dựng đường song hành đang được triển khai đầu tư.

Với tiến độ này, dự kiến các chủ đầu tư sẽ hoàn thành toàn bộ tuyến đường song hành đường Vành đai 4 - vùng Thủ đô trong năm 2025. Điều này xuất hiện nguy cơ “lệch pha” tiến độ giữa chính tuyến Vành đai 3 với hệ thống đường song hành đi kèm, làm giảm hiệu quả đầu tư.

Trước đó, UBND TP. Hà Nội đã tiến hành khảo sát sự quan tâm của nhà đầu tư đối với Dự án thành phần 3 trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia vào ngày 28/10/2022 theo đúng quy định của Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (Luật PPP) trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia.

Tại thời điểm hết hạn nộp hồ sơ quan tâm vào 9h ngày 11/12/2022, kết quả khảo sát sự quan tâm chỉ có 1 nhà đầu tư quan tâm là Công ty cổ phần Tập đoàn T&T. Theo quy định tại Nghị định số 35/2021/NĐ - CP ngày 29/3/2021 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật PPP, hình thức lựa chọn nhà đầu tư đối với Dự án thành phần 3 - xây dựng đường cao tốc Vành đai 4 là đấu thầu rộng rãi trong nước không thực hiện sơ tuyển.

Theo lãnh đạo UBND TP. Hà Nội, việc lựa chọn nhà đầu tư trong nước dự kiến gặp khó khăn do nhà đầu tư phải đáp ứng tiêu chí tối thiểu theo quy định đối với một dự án giao thông rất lớn, có tính chất, quy mô phức tạp, lần đầu tiên được UBND TP. Hà Nội triển khai thực hiện áp dụng theo Luật PPP.

Cụ thể, nhà đầu tư được lựa chọn phải có vốn chủ sở hữu tối thiểu 15% tổng mức đầu tư dự án, không bao gồm vốn nhà nước (khoảng hơn 4.400 tỷ đồng); từng là nhà thầu chính thi công hoàn thành gói thầu có giá trị tối thiểu là 30% giá trị công việc tương ứng (khoảng hơn 13.600 tỷ đồng); trong vai trò là nhà đầu tư, các ứng viên phải từng hoàn thành dự án có tổng mức đầu tư tối thiểu 50% tổng mức đầu tư dự án (khoảng hơn 28.100 tỷ đồng)...

Điều này dẫn đến việc phải tổ hợp nhiều nhà đầu tư, nhà thầu để thành lập liên danh thì mới có thể đáp ứng tiêu chí năng lực tài chính và kinh nghiệm của Dự án thành phần 3.

Tuy nhiên, ngay cả khi lập các tổ hợp liên danh nhà đầu tư, thì theo quy định tại điểm đ, khoản 3, Điều 38, Nghị định số 35/2021/NĐ-CP ngày 29/3/2021 của Chính phủ, tỷ lệ góp vốn chủ sở hữu của nhà đầu tư đứng đầu trong liên danh tối thiểu là 30%, của từng thành viên trong liên danh tối thiểu là 15%.

Đây là điều không dễ đáp ứng, ngay cả với các nhà đầu tư hạ tầng lớn trong nước, bởi hiện nay tuyệt đại đa số vốn chủ sở hữu đã được đưa vào các dự án PPP đường cao tốc triển khai từ năm 2020 đến nay.

Mặt khác, do Dự án thành phần 3 sử dụng vốn nhà đầu tư khoảng 29.525 tỷ đồng, trong đó, nhu cầu vay từ các tổ chức tín dụng chiếm khoảng 85% nguồn vốn, thời gian hoàn vốn kéo dài, khả năng tập trung một lượng vốn rất lớn để cho vay dài hạn như vậy trên thực tế là hết sức khó khăn đối với các tổ chức tín dụng, ngân hàng, ảnh hưởng đến khả năng huy động vốn của nhà đầu tư.

Với các nguyên nhân nêu trên, UBND TP. Hà Nội dự đoán sẽ không nhiều nhà đầu tư trong nước tham gia tổ hợp thành liên danh nhà đầu tư đáp ứng yêu cầu và sẽ phải xử lý tình huống theo quy định tại khoản 3, Điều 83, Nghị định số 35/2021/NĐ-CP (trong trường hợp có ít hơn 3 nhà đầu tư nộp hồ sơ dự thầu).

“Cần mở rộng thêm nhà đầu tư quốc tế tham gia vào các liên danh nhà đầu tư đấu thầu Dự án thành phần 3, để vừa đáp ứng yêu cầu kinh nghiệm đảm bảo tính cạnh tranh, vừa huy động được thêm nguồn vốn nước ngoài đầu tư vào kết cấu hạ tầng giao thông”, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội đề xuất.

Ẩn số lớn

Tại Công văn số 1497, UBND TP. Hà Nội đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép cơ quan có thẩm quyền khi thực hiện đấu thầu trong nước để lựa chọn nhà đầu tư và xây dựng hồ sơ mời thầu, được quy định “Nhà đầu tư trong nước được liên danh với nhà đầu tư được thành lập theo pháp luật nước ngoài hoặc sử dụng đối tác là nhà thầu nước ngoài để tham dự thầu; trong trường hợp này, nhà đầu tư trong nước phải là thành viên đứng đầu liên danh”.

Đề xuất này được UBND TP. Hà Nội dựa vào khoản 5, Điều 34, Nghị định 35/2021/NĐ-CP “Trường hợp dự án áp dụng lựa chọn nhà đầu tư trong nước nhưng cần thúc đẩy sử dụng công nghệ, kỹ thuật tiên tiến, kinh nghiệm quản lý quốc tế tốt, hồ sơ mời đàm phán, hồ sơ mời thầu được quy định nhà đầu tư trong nước liên danh với nhà đầu tư được thành lập theo pháp luật nước ngoài hoặc sử dụng đối tác là nhà thầu nước ngoài để tham gia dự thầu; trong trường hợp này, nhà đầu tư trong nước phải là thành viên đứng đầu liên danh; ngôn ngữ sử dụng trong lựa chọn nhà đầu tư là tiếng Việt”.

Ngoài việc thỏa mãn yêu cầu tại các nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ về việc triển khai Dự án Đầu tư xây dựng đường Vành đai 4 - vùng Thủ đô, giải pháp này có thể tổ hợp được các nhà đầu tư trong nước và quốc tế đáp ứng tiêu chí năng lực, tài chính, đảm bảo tính cạnh tranh, trong đó đứng đầu liên danh là nhà đầu tư trong nước; đồng thời tranh thủ được nguồn vốn nước ngoài để đầu tư xây dựng công trình, hệ thống kết cấu hạ tầng.

Ở chiều ngược lại, việc tham gia của nhà đầu tư quốc tế liên danh với nhà đầu tư trong nước tại Dự án thành phần 3 cần được các bộ, ngành Trung ương liên quan xem xét, thống nhất ý kiến về tiêu chí đánh giá trong hồ sơ mời thầu, điều khoản hợp đồng...; thời gian thương thảo hợp đồng có thể kéo dài do phải đàm phán với nhà đầu tư quốc tế.

Bên cạnh đó, việc đánh giá, xác định sử dụng công nghệ, kỹ thuật tiên tiến, kinh nghiệm quản lý quốc tế tốt - cơ sở để triển khai đề xuất của UBND TP. Hà Nội, cần được phân tích đánh giá một cách toàn diện, theo giải pháp thiết kế của Dự án thành phần 3.

Theo ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà đầu tư công trình đường bộ, không khó để các nhà đầu tư nội tìm kiếm đối tác nước ngoài, nhằm hình thành các tổ hợp nhà đầu tư đấu thầu Dự án thành phần 3 như đề xuất của UBND TP. Hà Nội.

Vấn đề là, hiện trong lĩnh vực hạ tầng giao thông chưa có bất kỳ một doanh nghiệp nước ngoài nào tham gia đầu tư PPP, nên cả nhà đầu tư nội cũng như các cơ quan nhà nước có thẩm quyền “tay trắng” về kinh nghiệm đàm phán, xử lý các vướng mắc đối với trường hợp khá đặc biệt là liên danh nhà đầu tư trong nước - quốc tế tham gia đấu thầu rộng rãi trong nước.

“Đối với các nhà đầu tư nước ngoài, bên cạnh khó khăn trong việc tiếp cận pháp luật Việt Nam, cơ chế chính sách về giá, lộ trình tăng phí, quy định về chia sẻ phần giảm doanh thu, họ phải xử lý được nút thắt lớn liên quan đến việc chuyển lợi nhuận bằng ngoại tệ về nước - vấn đề cũng chưa có tiền lệ trong lĩnh vực hạ tầng giao thông hiện nay”, ông Trần Chủng nhận định.