Nhiều công ty chứng khoán đã sẵn sàng
Giao dịch mua cổ phiếu theo phương thức Non-prefunding của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài thực hiện theo Thông tư 68/2024/TT-BTC của Bộ Tài chính, có hiệu lực từ ngày 2/11/2024, là hình thức giao dịch mà thông qua đó nhà đầu tư được công ty chứng khoán cấp cho hạn mức giao dịch trước và thực hiện thanh toán sau khi giao dịch khớp lệnh. Việc này giúp nhà đầu tư tiết kiệm được chi phí chuyển đổi ngoại tệ và quản lý dòng tiền tốt hơn khi thực hiện giao dịch tại thị trường Việt Nam, vì tiến gần hơn với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, Non-prefunding của Việt Nam là mô hình không có đối tác bù trừ trung tâm nên rủi ro đảm bảo thanh khoản sẽ được chuyển hết vào công ty chứng khoán nơi nhà đầu tư thực hiện giao dịch, lý do là công ty chứng khoán phải đảm bảo mọi giao dịch phải được thanh toán đúng chu kỳ T+2.
Đại diện Công ty Chứng khoán TP.HCM (HSC) cho biết, để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả, hạn chế rủi ro thanh toán trong việc triển khai cơ chế Non-prefunding, HSC đã xây dựng quy trình nhận diện, đánh giá rủi ro thanh toán cho từng nhà đầu tư/nhóm nhà đầu tư nước ngoài theo tiêu chí chấp nhận rủi ro có thể chịu được của Công ty nhằm xác lập việc cung cấp hạn mức Non-prefunding áp dụng từng khách hàng hiện hữu cũng như khách hàng mới (chưa có lịch sử giao dịch tại HSC) theo từng tiêu chí cụ thể và được kiểm soát rủi ro tốt nhất. Hiện HSC cùng với các công ty chứng khoán khác, ngân hàng lưu ký và Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam đang rà soát và thực hiện các bước cuối cùng để hoàn thiện quy chế giao dịch và thanh toán bù trừ áp dụng cho mô hình Non-prefunding, bao gồm cả quy trình thanh toán ngoài biên độ khi áp dụng theo Thông tư 68/2024/TT-BTC.
Ông Nguyễn Khắc Hải, Giám đốc Khối phụ trách Luật và Kiểm soát tuân thủ, Công ty Chứng khoán SSI cho hay, để triển khai nghiệp vụ Non-prefunding, Công ty đã và đang chuẩn bị về quy trình nghiệp vụ, con người, hệ thống, cơ chế quản trị rủi ro và nguồn vốn. Về phía quy trình, tối thiểu là các quy trình nghiệp vụ nội bộ về nhận, giao dịch, xử lý lệnh Non-prefunding, quản trị rủi ro phải được ban hành. Ngoài ra còn có quy trình làm việc với nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức có nhu cầu giao dịch lệnh Non-prefunding, quy trình phối hợp với các ngân hàng lưu ký nơi nhà đầu tư nước ngoài mở tài khoản lưu ký tiền và chứng khoán để thực hiện lệnh Non-prefunding.
Theo ông Hải, cơ chế đặt lệnh Non-prefunding đối với các Sở giao dịch chứng khoán không có sự thay đổi, nhưng cơ chế xử lý lệnh Non-prefunding tại Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam là quy trình nghiệp vụ mới và đang được Tổng công ty dự thảo, lấy ý kiến các thành viên thị trường.
“Chúng tôi đào tạo nhân viên môi giới phục vụ nhóm khách hàng tổ chức nước ngoài thêm về nghiệp vụ Non-prefunding, đồng thời bổ sung chức năng mới cho hệ thống giao dịch lệnh Non-prefunding, quản trị rủi ro đặc thù cho loại giao dịch này để có thể tự động hóa tối đa, tăng khả năng phục vụ khách hàng. Công ty cũng chuẩn bị nguồn vốn để có hạn mức dành cho các lệnh Non-prefunding, đáp ứng tối đa nhu cầu của nhà đầu tư nước ngoài”, ông Hải chia sẻ.
Kỳ vọng khối ngoại tăng thanh khoản
Nếu được FTSE và MSCI nâng hạng, dòng vốn từ các quỹ nước ngoài vào thị trường chứng khoán Việt Nam đến năm 2030 có thể đạt 30 tỷ USD.
Đại diện HSC nhận xét, nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, những người có thể đặt lệnh Non-prefunding mong muốn sớm được sử dụng ngay dịch vụ này. Các khách hàng khác như nhà đầu tư trong nước, hay nhà đầu tư nước ngoài là cá nhân tuy không được đặt lệnh Non-prefunding theo Thông tư 68/2024/TT-BTC nhưng cũng có phản ứng tích cực, với kỳ vọng quy định mới sẽ khuyến khích nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức giao dịch nhiều hơn, qua đó tăng thanh khoản của thị trường.
“Hy vọng rằng, khi bộ khung pháp lý được hoàn thiện thì sẽ từng bước áp dụng cho toàn bộ nhà đầu tư được phép không cần phải ký quỹ đủ tiền mặt trước khi giao dịch”, đại diện HSC nói.
Bên cạnh đó, một trong những mục tiêu của Thông tư 68/2024/TT-BTC là gỡ nút thắt trong việc nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam, qua đó thu hút các nhà đầu tư lớn nước ngoài trong dài hạn, dù thanh khoản từ khối ngoại được nhiều chuyên gia nhìn nhận có thể chưa gia tăng ngay lập tức (duy trì tỷ trọng 8 - 10% trong tổng giá trị giao dịch mỗi phiên), vì cơ chế Non-prefunding hiện chỉ hỗ trợ phương thức thanh toán, còn cơ chế giao dịch T+2,5 vẫn giữ nguyên.
Ông Nguyễn Triệu Vinh, Phó giám đốc đầu tư Công ty Quản lý quỹ Vietcombank (VCBF) nhận định, việc triển khai theo Thông tư 68/2024/TT-BTC có thể tạo tiền đề cho thị trường chứng khoán Việt Nam được nâng hạng bởi Financial Times Stock Exchange (FTSE) trong năm 2025, vì yêu cầu ký quỹ 100% trước khi giao dịch đối với nhà đầu tư tổ chức nước ngoài vốn là rào cản lớn nhất.
Theo thống kê của VCBF, các quỹ chỉ số (ETF) có chỉ số tham chiếu là FTSE Emerging Market Index đang có quy mô hơn 100 tỷ USD. Nếu thị trường chứng khoán Việt Nam được phân bổ một tỷ trọng nhỏ (như Philippines là 1,05% vào ngày 30/9/2024) thì đồng nghĩa có một lượng vốn tương đương hơn 1 tỷ USD sẽ được đầu tư vào Việt Nam. Việc nâng hạng cũng sẽ giúp thị trường chứng khoán thu hút sự quan tâm của các quỹ có chiến lược đầu tư chủ động. Nhìn xa hơn, khi có thêm nhiều doanh nghiệp lớn lên niêm yết thì tỷ trọng vốn ngoại phân bổ vào Việt Nam có thể gia tăng.
Ngoài ra, khi thị trường chứng khoán Việt Nam có quy mô lớn hơn và đạt một số tiêu chí khác thì có thể sẽ được xem xét nâng hạng bởi Morgan Stanley Capital
International (MSCI). Các quỹ ETF có chỉ số tham chiếu là MSCI Emerging Market Index hiện có quy mô lớn hơn nhiều so với các quỹ ETF có chỉ số tham chiếu là FTSE Emerging Market Index. Trong báo cáo gần nhất về kinh tế và thị trường vốn Việt Nam vào tháng 8/2024, Ngân hàng Thế giới ước tính, nếu cả hai tổ chức FTSE và MSCI quyết định nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam thì dòng vốn từ các quỹ nước ngoài đến năm 2030 có thể đạt 30 tỷ USD.
Ông Bùi Nguyên Khoa, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu, Công ty Chứng khoán BIDV đánh giá, Non-prefunding sẽ hỗ trợ nhà đầu tư giao dịch dễ dàng và thuận tiện hơn, điều này giúp nhà đầu tư tăng cường giao dịch.
Thời gian qua, dòng vốn ngoại vẫn tìm kiếm cơ hội ở các thị trường mới nổi như Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Phillippines và mới đây nhất là Trung Quốc. Trong khi đó, tình trạng thiếu hàng hóa chất lượng và vấn đề “room” ngoại ảnh hưởng đến việc khối ngoại rót vốn vào trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Chính vì vậy, giao dịch của khối ngoại tại Việt Nam được kỳ vọng sẽ cải thiện nhờ Non-prefunding, nhưng phụ thuộc không nhỏ vào diễn biến kinh tế, địa chính trị trên thế giới, xu hướng dịch chuyển của dòng tiền đầu tư toàn cầu, khả năng nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam.
Ông Nguyễn Khắc Hải cho rằng, nếu việc triển khai giao dịch Non-prefunding thuận lợi và thành công đối với các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, các thành viên thị trường tích lũy đủ kinh nghiệm, hoàn thiện quy trình, hệ thống thông qua quá trình cung cấp dịch vụ cho nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, thì sau đó có thể tiến tới mở rộng cho các nhà đầu tư cá nhân nước ngoài.
Trên thực tế, giao dịch không cần ký quỹ 100% cũng là mong muốn của các nhà đầu tư cá nhân. Tuy nhiên, việc này cần có thêm thời gian để triển khai, nhằm đảm bảo quản trị rủi ro và an toàn cho hệ thống. Nhìn lại các lần xin ý kiến dự thảo và quan điểm của cơ quan quản lý trước khi Thông tư 68/2024/TT-BTC được ban hành, đối tượng được phép sử dụng Non-prefunding tập trung vào nhóm khách hàng tổ chức, có tiềm lực tài chính, lịch sử giao dịch, quan hệ tương tác lâu năm với các công ty chứng khoán.
Nếu áp dụng Non-prefunding cho nhà đầu tư cá nhân nước ngoài, công ty chứng khoán có thể phải đáp ứng yêu cầu chặt chẽ hơn về hệ thống công nghệ, vốn, quy trình để kiểm soát rủi ro khi áp dụng trên quy mô lớn. Đặc biệt, để có thể triển khai đồng bộ hình thức giao dịch không cần ký quỹ 100% cho toàn bộ thị trường, hệ thống giao dịch mới vận hành trên mô hình đối tác bù trừ trung tâm cần phải được đưa vào hoạt động.
 |
Ông Lê Mạnh Cường, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Smart Invest (AAS) |
Nhằm đáp ứng yêu cầu quản trị rủi ro về Non-prefunding, AAS đang xây dựng và nâng cấp hệ thống đánh giá rủi ro thanh toán dựa trên các công cụ phân tích chuyên sâu. Hệ thống này sẽ cho phép Công ty kiểm soát và theo dõi khả năng thanh toán của các nhà đầu tư nước ngoài và đưa ra các thỏa thuận thanh toán thích hợp, đảm bảo tính minh bạch và an toàn trong mỗi giao dịch.
Trước đây, việc giao dịch chứng khoán khi không đủ tiền ngay khi đặt lệnh chỉ dành cho các nhà đầu tư thực hiện giao dịch ký quỹ, còn nay áp dụng cả đối với nhà đầu tư tổ chức nước ngoài là sự thay đổi lớn. Chúng tôi đã và đang chuẩn bị kỹ lưỡng về nguồn lực tài chính, hạ tầng công nghệ và quy trình nghiệp vụ để hỗ trợ tối đa cho nhà đầu tư, đồng thời đảm bảo an toàn hệ thống cho Công ty, từng bước kiểm soát rủi ro chặt chẽ.
AAS đã tiến hành xong các bước phân tích nghiệp vụ và đang trong giai đoạn nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin nhằm đáp ứng tốt các điều kiện giao dịch với các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài sau khi Thông tư 68/2024/TT-BTC có hiệu lực. Các giải pháp công nghệ mới giúp xử lý giao dịch một cách nhanh chóng, đảm bảo tính chính xác và an toàn cho hệ thống
Cùng với đó, AAS tiếp tục hợp tác chặt chẽ với ngân hàng lưu ký để từng bước phối hợp triển khai nhằm đảm bảo các nguyên tắc thanh toán bù trừ được thực hiện theo đúng quy định. Điều này giúp Công ty giải quyết các tình huống phát sinh liên quan đến nghĩa vụ thanh toán của các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, bảo đảm giao dịch thông suốt an toàn và không gây mất an toàn hệ thống.
Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và bài bản, AAS tin rằng, Non-prefunding mở ra cơ hội thu hút dòng vốn từ các nhà đầu tư nước ngoài. Thị trường chứng khoán Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ và với cơ chế Non-prefunding, AAS tự tin sẽ trở thành một trong những đơn vị tiên phong trong việc cung cấp các dịch vụ chứng khoán hiệu quả, đáp ứng kỳ vọng của nhà đầu tư quốc tế.
 |
| Ông Dương Anh Tuấn. Trưởng phòng Quản lý rủi ro, Công ty Chứng khoán ACB (ACBS) |
Chúng tôi đang xây dựng các quy trình nghiệp vụ phù hợp với quy định về Non-prefunding tại Thông tư 68/2024/TT-BTC. Cụ thể, ACBS xây dựng mới quy trình đánh giá năng lực tài chính khách hàng, đặc biệt là các khách hàng tổ chức nước ngoài, theo đó sẽ có hạn mức tín dụng phù hợp cho từng khách hàng. Chúng tôi xem đây là “chốt an toàn” đầu tiên khi triển khai sản phẩm Non-prefunding.
Theo tôi, nhà đầu tư tổ chức nước ngoài phải có đủ tiền trên tài khoản để thanh toán cho các giao dịch mua chứng khoán trước thời điểm thành viên lưu ký xác nhận kết quả giao dịch chứng khoán với Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam. Nếu nhà đầu tư tổ chức nước ngoài không có đủ tiền trong thời hạn trên, công ty chứng khoán cung cấp dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% có nghĩa vụ thanh toán giao dịch thiếu tiền của khách hàng. Trường hợp mất khả năng thanh toán, công ty chứng khoán sẽ bị xử lý vi phạm. Về mặt quản trị rủi ro, để đáp ứng nhu cầu giao dịch thiếu tiền của khách hàng, các công ty chứng khoán cần phải đảm bảo đủ nguồn vốn để sửa lỗi giao dịch vào tài khoản tự doanh trong trường hợp nhà đầu tư tổ chức nước ngoài thiếu tiền vào ngày thanh toán.
So sánh với giá trị giao dịch mua của nhà đầu tư nước ngoài toàn thị trường trung bình khoảng 1.600 tỷ đồng/phiên trong giai đoạn từ năm 2021 đến nay, đây là con số khá nhỏ so với quy mô và dư địa cung cấp hạn mức giao dịch thiếu tiền của các công ty chứng khoán. Ngoài ra, trên thực tế, nhu cầu giao dịch thiếu tiền không diễn ra thường xuyên. Do đó, chúng tôi đánh giá, về mặt nguồn vốn, các công ty chứng khoán hiện đã sẵn sàng đáp ứng nhu cầu giao dịch thiếu tiền của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài.
Tuy nhiên, hiện tại sản phẩm Non-prefunding chưa được triển khai nên việc đánh giá rủi ro và các biện pháp kiểm soát rủi ro được xây dựng dựa lý thuyết, có thể cần điều chỉnh nhiều khi triển khai thực tế, cũng như việc đánh giá lợi ích mang lại từ sản phẩm này đối với các công ty chứng khoán nói chung và ACBS nói riêng. Việc cung cấp một dịch vụ cạnh tranh hay khả năng mở rộng cho cả nhà đầu tư cá nhân nước ngoài phụ thuộc rất nhiều vào thực tế triển khai và giá trị mang lại cho thị trường chứng khoán Việt Nam nói riêng và nền kinh tế nói chung.
 |
| Ông Phạm Chiêu Văn, Trưởng phòng Giao dịch, Khối Khách hàng tổ chức, Công ty Chứng khoán Rồng Việt |
Hiện tại, Rồng Việt đã xây dựng xong quy trình vận hành cũng như quy trình quản lý rủi ro và các biểu mẫu có liên quan để có thể cung cấp dịch vụ bảo lãnh giao dịch không ký quỹ (Non Prefunding Service) cho khách hàng để khách hàng là nhà đầu tư tổ chức nước ngoài có thể giao dịch khi tài khoản không đủ tiền. Dịch vụ này sẽ được đưa vào vận hành khi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước chính thức cho phép.
Theo Thông tư 68/2024/TT-BTC, công ty chứng khoán là đơn vị chịu trách nhiệm chính khi triển khai Non-prefunding nên có thể nói, công ty chứng khoán chịu hầu hết các rủi ro liên quan đến việc vận hành sản phẩm, trong đó rủi ro lớn nhất là khách hàng không có khả năng thanh toán dẫn đến thiệt hại về tài chính khi chuyển khoản đầu tư về tài khoản tự doanh của công ty. Tuy nhiên, phía Rồng Việt đã có chiến lược và công cụ giúp kiểm soát rủi ro như tiến hành đánh giá khách hàng (Advanced KYC), nghiên cứu và ban hành danh mục chứng khoán được phép giao dịch
Non-prefunding, cũng như các biện pháp xác định hạn mức có thể cấp cho nhà đầu tư với tiêu chí tuân thủ các quy định của pháp luật.
Qua khảo sát của Rồng Việt, các khách hàng là đối tượng sử dụng Non-prefunding bày tỏ sự quan tâm sâu sắc với dịch vụ và đa phần xác nhận sẽ sử dụng khi được phép. Họ xem đó là một công cụ đắc lực giúp cho họ trở nên linh hoạt hơn trong hoạt động đầu tư tại thị trường chứng khoán Việt Nam.
Trước mắt, có một số điểm cần làm rõ như việc xử lý giao dịch mua cổ phiếu hết “room” nước ngoài (foreign room limit - FOL). Trường hợp khách hàng không thể thanh toán đúng hạn trong thời gian thanh toán bù trừ thì công ty chứng khoán vẫn có quyền bán thỏa thuận cho khách hàng vào ngày liền kề sau đó. Tuy nhiên, nếu ngày đó mà cổ phiếu được giao dịch không còn room nước ngoài thì giao dịch không thể thực hiện được. Ngoài ra, việc phối hợp với ngân hàng lưu ký và giám sát của nhà đầu tư nước ngoài cũng là một vướng mắc với nghiệp vụ Non-prefunding. Theo quy định, tiền của nhà đầu tư phải được gửi tại ngân hàng lưu ký giám sát, nếu không có sự phối hợp chặt chẽ và nhịp nhàng giữa công ty chứng khoán và ngân hàng thì khó đảm bảo được việc khách hàng làm thanh toán đúng thời gian quy định.
Theo lý thuyết, sản phẩm Non-prefunding có thể được áp dụng cho cả nhà đầu tư cá nhân nước ngoài, vì về bản chất, nhà đầu tư cá nhân nước ngoài cũng tương tự như nhà đầu tư tổ chức nước ngoài. Do đặc thù là quy mô nhà đầu tư cá nhân nước ngoài không lớn nhưng số lượng tài khoản nhiều, dẫn tới khó theo dõi và kiểm soát trong quá trình thanh toán bù trừ, việc áp dụng cho đối tượng này chưa được xem xét.
