Pre-funding: Có nên bỏ ký quỹ
Chia sẻ tại Hội thảo “Nâng hạng thị trường chứng khoán và việc minh bạch thông tin của công ty niêm yết” do Tạp chí Nhà Đầu tư tổ chức sáng ngày 10/10, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV – cho rằng, với cấp độ FTSE, TTCK đang thiếu 2 chỉ tiêu quan trọng, đó là yêu cầu ký quỹ trước giao dịch, từ đó dẫn đến thiếu tiêu chí sai sót, rủi ro trong thanh toán. Liên quan tới vấn đề Pre-funding, thị trường chứng khoán Việt Nam không nhất thiết phải có quy định về ký quỹ, song phải có biện pháp phòng ngừa rủi ro.
 |
Khảo sát trên thế giới cho thấy trong trường hợp không ký quỹ, tỷ lệ nhà đầu tư không thanh toán chỉ chiếm 2%, tương đương mức tổn thất khoảng 3 tỷ USD/năm trên toàn cầu. Dựa vào nghiên cứu trên, ông Lực đã đưa ra 3 biện pháp phòng ngừa rủi ro.
Thứ nhất là Việt Nam cần dứt khoát nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin giao dịch, tránh xảy ra những lỗi sai sót. Thứ hai, kiểm soát hành vi của nhà đầu tư bằng cách tăng chế tài xử lý, xử phạt 1.000 – 5.000 USD hoặc tính tiền phạt dựa trên tỷ lệ số tiền. Thứ ba là tăng thẩm quyền cho các công ty chứng khoán trong việc thẩm định rủi ro.
Công ty chứng khoán có thể tự đưa ra quyết định một nhà đầu tư cần ký quỹ trước giao dịch hay không, đồng thời được phép đưa ra cơ chế xử lý rủi ro, được phép tịch thu tài sản, chứng khoán, thanh lý chứng khoán khi nhà đầu tư không thể thanh toán.
“Để giải quyết được điều này, Việt Nam cần dứt khoát nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin để tránh lỗi sai sót. Bên cạnh đó, kiểm soát hành vi của nhà đầu tư bằng cách tăng chế tài, xử phạt” ông Lực nhấn mạnh.
Cũng liên quan đến pre-funding, hệ thống giao dịch chứng khoán KRX đang được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đặt mục tiêu đi vào vận hành vào cuối tháng 12/2023. Hệ thống này sẽ là cơ sở về mặt kỹ thuật cho việc không cần yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài phải có đủ 100% tiền trong tài khoản trước khi mua chứng khoán. Về lâu dài, việc triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP), trong đó ngân hàng lưu ký được là thành viên thanh toán bù trừ, sẽ giải quyết được vấn đề pre-funding.
Ông Phạm Hồng Sơn, Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cho rằng, yêu cầu ký quỹ trước giao dịch (pre-funding) đang là trở lại lớn nhất để nâng hạng thị trường.
Theo ông Sơn, nhà đầu tư có thể yêu cầu mua chứng khoán T+2 thì đến T+2 mới nộp tiền, còn T+0 chỉ đặt cọc số lượng nhỏ, đây cũng không phải vấn đề lớn vì thông lệ quốc tế đã làm rồi. Tuy nhiên sẽ có rủi ro cho thị trường Việt Nam, đặc biệt khi mà nhiều nhà đầu tư không có tính kỷ luật.
“Ngày T+0 họ đặt cọc nhưng T+2 lại không có tiền trả tiếp thì lúc đó tính sao?”, ông Sơn đặt câu hỏi và cho rằng, để đảm bảo được các tiêu chí nâng hạng có những thách thức rất lớn đối với bản thân doanh nghiệp, với cơ quan quản lý, với sự đảm bảo toàn vẹn chống chịu rủi ro của thị trường.
Các thành viên trên thị trường cũng kỳ vọng, hệ thống giao dịch chứng khoán KRX sắp được đưa vào vận hành là cơ sở về mặt kỹ thuật cho việc không cần yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài phải có đủ 100% tiền trong tài khoản trước khi mua chứng khoán. Theo VinaCapital, các công ty chứng khoán có thể phối hợp với các bên liên quan hỗ trợ ứng vốn cho nhà đầu tư nước ngoài để thực hiện giao dịch mà không cần ký quỹ 100%.
Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) cho rằng, áp dụng mô hình Đối tác bù trừ trung tâm (CCP) với sự chấp thuận của Ngân hàng Nhà nước, trong đó ngân hàng lưu ký phải là thành viên bù trừ (bên cạnh các thành viên bù trừ là các công ty chứng khoán) là phương án tối ưu để xử lý vướng mắc prefunding.
... đến câu chuyện giới hạn tỷ lệ nhà đầu tư nước ngoài
Về tỷ lệ sở hữu cho nhà đầu tư nước ngoài, ông Đặng Hồng Quang, Giám đốc kiêm Trưởng đại diện văn phòng Hà Nội của VinaCaptial kiến nghị giảm bớt số lượng ngành nghề ở trong danh sách này đối với những ngành nghề không nhất thiết phải hạn chế tiếp cận thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, việc phát hành chứng chỉ lưu ký không có quyền biểu quyết cũng sẽ giúp nhà đầu tư nước ngoài có thể đầu tư vào những doanh nghiệp đã chạm giới hạn tỷ lệ sở hữu cho nhà đầu tư nước ngoài.
Theo lãnh đạo UBCK, nâng hạng là một trong những mục tiêu lớn mà Việt Nam đang hướng tới. Chứng khoán Việt Nam đang được hai tổ chức xếp hạng thị trường là MSCI và FTSE Russell xếp vào nhóm 3 - thị trường cận biên. Riêng FTSE Russell đưa Việt Nam vào danh sách nhóm chờ nâng hạng lên nhóm thị trường Mới nổi do TTCK Việt Nam được đánh giá là quá lớn nếu để ở mức thị trường cận biên.
Liên quan đến vấn đề tỷ lệ sở hữu nước ngoài (room), ông Phạm Hồng Sơn cho rằng, hiện giấy phép hoạt động của doanh nghiệp có rất nhiều ngành nghề trong đó ngành quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài khác nhau, dẫn đến soi chiếu khó.
“Hiện nhiều doanh nghiệp đã hết room, khi nhà đầu tư nước ngoài muốn mua thì làm thế nào, liệu chúng ta có nới room không? Vì với nhà đầu tư nước ngoài, họ đầu tư 10 tỷ USD không có nghĩa là tiền đổ hết về đây, họ sẽ lựa chọn những doanh nghiệp tốt”, Phó chủ tịch UBCK đặt câu hỏi.
Ông Vũ Chí Dũng – Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng nhận định, việc Việt Nam chưa được nâng cấp lên Thị trường Mới nổi không phải do các yếu tố về quy mô và thanh khoản mà chủ yếu do các yếu tố liên quan đến khả năng tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài.
Theo ông Dũng, một trong những vấn đề quan trọng cần cải thiện chính là tăng cường quyền tiếp cận thông tin một cách công bằng và minh bạch cho nhà đầu tư nước ngoài. Do vậy, trong thời gian tới, UBCKNN sẽ tiếp tục triển khai các giải pháp nhằm thúc đẩy thị trường phát triển theo hướng bền vững, an toàn, minh bạch, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư, đồng thời thu hút sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK.
