Phát biểu tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về hoạt động khai thác, kinh doanh cát sỏi, Phó thủ tướng Trương Hòa Bình nêu rõ với tình hình khai thác như hiện nay thì nguồn tài nguyên này ở nước ta sẽ sớm cạn kiệt, gây ra tình trạng sói mòn, sạt lở bờ sông, làm thay đổi dòng chảy tự nhiên.
"Vừa thất thoát tài nguyên, vừa tác động xấu đến các công trình ven bờ, gây nguy hiểm đến tính mạng, tài sản của người dân sinh sống ở khu vực liền kề, mất an ninh trật tự, gây bức xúc trong nhân dân”, Phó thủ tướng nói.
Bộ Giao thông cho biết đã yêu cầu tạm dừng hoạt động đối với hầu hết các dự án nạo vét, khơi thông luồng hàng hải, luồng đường thuỷ nội địa tận thu sản phẩm cát để bổ sung, hoàn thiện thủ tục theo quy định của pháp luật. Tình hình khai thác cát, sỏi trái phép đã giảm đi, một số địa bàn trọng điểm được kiểm soát.
Tuy nhiên, hiện nhiều đối tượng vẫn lén lút khai thác trên các tuyến sông Hồng, sông Đà, sông Lô, sông Thái Bình, sông Lai Vu, sông Mã, sông Lam, sông Hiếu, sông Trà Khúc, sông Hương, sông Đồng Nai, sông Sài Gòn, sông Tiền, sông Hậu…
Cơ quan chức năng cho hay, việc khai thác cát, sỏi trái phép tập trung vào ban đêm, ngày lễ, ngày nghỉ. Có những trường hợp “cát tặc” đã sử dụng bạo lực đe dọa, đối phó với các lực lượng chức năng, tranh giành địa bàn, phương tiện để khai thác trái phép.
Theo Thượng tướng Lê Quý Vương - Thứ trưởng Công an, các địa phương đã từng bước đẩy lùi nạn khai thác, kinh doanh cát, sỏi trái phép. "Các trường hợp băng nhóm không còn hoạt động công khai, trắng trợn như trước", ông nói.
Thứ trưởng Công an Lê Quý Vương phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Bá Đô
Lãnh đạo Bộ Công an cho hay, những tồn tại, bất cập trong lĩnh vực này có dấu hiệu bảo kê, bao che của một số cán bộ thái hoá, biến chất trong cấp uỷ, chính quyền từ xã đến cấp tỉnh và các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực khoáng sản, kể cả cơ quan bảo vê pháp luật.
Ông Đỗ Xuân Đương - Phó trưởng ban dân nguyên của Quốc Hội cho rằng, Chính phủ cần giao trách nhiệm cho các bộ ngành liên quan và địa phương tổng rà soát tất cả các mỏ hiện nay; nghiên cứu cơ chế thuế khai thác cát, khoáng sản, vì hiện nay “giá cát đang tăng cao, lợi ích từ việc này là rất lớn”.
"Cần coi cát là loại vật liệu đặc biệt. Cứ như hiện nay thì đơn giản quá, múc cát lên là có tiền, làm thế tôi cũng muốn đi múc”, ông Đương nói và đề xuất giao việc cấp phép khai thác cho địa phương, không để Cục đường thuỷ Bộ Giao thông cấp phép nạo vét luồng lạch.
"Đối với tội phạm trong lĩnh vực này, ngành công an phải tăng cường khởi tố hình sự. Cứ khởi tố trước để xem có dấu hiệu bảo kê, gây sạt lở, ảnh hưởng đến người dân như thế nào để điều tra; tội danh xem xét sau", ông nói.
Thứ trưởng Tài Nguyên và Môi trường Nguyễn Linh Ngọc phân tích, hiện việc khai thác cát sỏi lòng sông, cả có phép và trái phép đều phục vụ cho xây dựng hạ tầng, nhà cửa, vì vậy cơ quan chức năng cần quản lý chặt chẽ việc nghiệm thu, thanh quyết toán của các công trình xây dựng, từ đó xem xét nguồn gốc hợp pháp của khoáng sản đã sử dụng trong công trình.
“Trường hợp khoáng sản không có nguồn gốc hợp pháp, kiên quyết không nghiệm thu, thanh toán kinh phí cho chủ đầu tư”, đại diện Bộ Tài nguyên đề xuất.
Trong thời gian tới, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng nhấn mạnh cần có giải pháp đảm bảo đủ nguồn cung cát, sỏi hoặc các vật liệu tương đương cát đáp ứng nhu cầu xây dựng, phát triển kinh tế của các địa phương; đồng thời đảm bảo bờ biển, bờ sông, lòng sông, không ảnh hưởng xấu đến môi trường, sức khỏe, tính mạng, đời sống của người dân...
"Để làm được điều này thì cần hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến khai thác tài nguyên cát, sỏi ở các lòng sông, bờ sông, luồng, lạch... và các quy định về chế tài xử lý vi phạm", ông nói.
Phó thủ tướng Dũng cũng giao Bộ Xây dựng đẩy mạnh nghiên cứu, sản xuất vật liệu xây dựng thay thế như tro xỉ than, cát mặn, cát nhân tạo từ đá... để đảm bảo nhu cầu xây dựng theo từng địa phương, khu vực.
Các bộ Xây dựng, Giao thông vận tải, Công Thương... tập trung rà soát, tổng hợp nhu cầu về vật liệu xây dựng, để làm cơ sở cho việc khai thác cát sỏi, khắc phục tình trạng bị động về nguồn cung trong thời gian qua.
