Nhìn lại năm 2018, HNX đóng góp những gì cho sự phát triển của thị trường chứng khoán nói riêng, nền kinh tế nói chung, thưa ông?
3 mảng thị trường gồm: trái phiếu, cổ phiếu, phái sinh do HNX vận hành đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong bối cảnh thị trường chứng khoán đối mặt với không ít khó khăn, thách thức.
Ông Nguyễn Thành Long.
Thứ nhất, với mảng thị trường trái phiếu, trong năm qua, HNX đã huy động đủ nguồn vốn cho cân đối ngân sách nhà nước. Đáng chú ý, thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngân sách của Chính phủ, đồng thời khả năng cân đối của ngân sách nhà nước tốt hơn đã giúp Chính phủ có thể từng bước giảm dần nợ công, giá trị huy động vốn qua kênh trái phiếu chính phủ cho ngân sách tiếp tục giảm trong xu thế của 3 năm gần đây.
Cụ thể, nếu như năm 2016 huy động 317.000 tỷ đồng trái phiếu chính phủ thì con số này trong năm 2017 là 195.000 tỷ đồng và năm 2018 ước khoảng 175.000 tỷ đồng. Không chỉ lượng vốn huy động giảm, lãi suất huy động cũng giảm.
Lãi suất huy động trái phiếu chính phủ bình quân năm 2016 là 6,48% thì 11 tháng đầu năm 2018 giảm còn khoảng 4,62%. Cùng với đó, kỳ hạn trái phiếu phát hành tăng, qua đó giảm sức ép trả nợ và rủi ro cho ngân sách nhà nước.
Kỳ hạn bình quân trái phiếu phát hành tăng từ 8,22 năm trong năm 2016 lên 12,04 năm trong 11 tháng đầu năm 2018. Điều này giúp kỳ hạn bình quân của danh mục trái phiếu chính phủ tăng từ 6,47 năm trong năm 2017 lên 6,87 năm trong 11 tháng đầu năm 2018.
Lãi suất huy động trái phiếu chính phủ trong năm qua giảm nhờ thanh khoản của hệ thống ngân hàng tốt, vốn trong xã hội dồi dào. Thanh khoản trên thị trường thứ cấp tốt cũng làm giảm sức ép cho lãi suất huy động trái phiếu chính phủ trên thị trường sơ cấp.
Trên thị trường thứ cấp, ưu điểm nổi trội là thanh khoản của thị trường duy trì ở mức cao với gần 9.000 tỷ đồng/phiên, bất chấp khối lượng huy động giảm hơn 10%. Ngoài ra, độ sâu của thị trường trái phiếu chính phủ tiếp tục có bước cải thiện khi giao dịch repo (mua bán lại) ghi nhận có sự tăng trưởng tích cực. Nếu như năm 2015, doanh số giao dịch repo chưa đến 300.000 tỷ đồng, thì năm nay đạt tới 1,1 triệu tỷ đồng.
Diễn biến tích cực trên giúp mặt bằng lãi suất trên thị trường tiền tệ giảm, qua đó giúp lạm phát đỡ áp lực, chi phí vốn cho hoạt động của doanh nghiệp giảm.
Thứ hai, mảng thị trường cổ phiếu cũng ghi nhận bước tăng trưởng tích cực. Theo đó, năm 2018, doanh nghiệp niêm yết và đăng ký giao dịch trên HNX tăng thêm 100 công ty so với năm 2017, đạt 1.174 công ty. Kèm theo đó là giá trị niêm yết và đăng ký giao dịch tăng 24% so với năm 2017.
Giá trị vốn hóa thị trường niêm yết và đăng ký giao dịch tăng khoảng 5% so với năm 2017, đạt 950.000 tỷ đồng. Nếu cộng 50.000 tỷ đồng của các doanh nghiệp chuyển sàn, thì tổng vốn hóa thị trường của HNX trong năm qua đạt 1 triệu tỷ đồng.
Trong đó, đáng chú ý là vốn hóa sàn UPCoM đạt 750.000 tỷ đồng, tăng hơn gấp đôi so với năm 2016. UPCoM là cái nôi để nuôi dưỡng và phát triển các doanh nghiệp, qua đó giúp họ có giai đoạn làm quen với các hoạt động của thị trường chứng khoán.
Tuy chỉ số trên thị trường cổ phiếu không tăng, nhưng điểm đáng chú ý là thanh khoản trên thị trường cổ phiếu trong năm qua có sự tăng trưởng tích cực, đạt mức tăng 33%, khi giá trị giao dịch bình quân của năm 2018 là gần 1.200 tỷ đồng/phiên so với 886 tỷ đồng/phiên trong năm 2017.
Thứ ba, thị trường chứng khoán phái sinh tiếp tục có bước phát triển tích cực, vượt kỳ vọng. 11 tháng đầu năm 2018, khối lượng giao dịch trên thị trường này đạt hơn 17 triệu hợp đồng, tăng 15 lần so với thời điểm mở cửa thị trường cách đây hơn một năm. Khối lượng giao dịch bình quân phiên tăng khoảng 6 lần so với thời điểm mở cửa thị trường.
Quan trọng hơn, diễn biến thị trường cho thấy, sản phẩm chứng khoán phái sinh đã trở thành công cụ để phòng ngừa rủi ro, giữ chân dòng vốn ở lại thị trường.
Bằng chứng là khi thị trường cơ sở, chỉ số giảm, thanh khoản trên thị trường chứng khoán phái sinh tăng. Theo kinh nghiệm quốc tế, khi chỉ số thị trường cơ sở giảm mà thanh khoản trên thị trường chứng khoán phái sinh cũng giảm chứng tỏ nhà đầu tư không tin chứng khoán phái sinh là công cụ phòng ngừa rủi ro. Điều này không diễn ra trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam thời gian qua.
Trên nền của những kết quả trên, HNX có giải pháp nào “làm mới” thị trường trong năm 2019?
Chúng tôi đang và sắp triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, để mang lại những nét phát triển mới trên cả 3 mảng thị trường trong năm 2019. Điều này vừa đáp ứng tốt hơn nhu cầu huy động vốn cho ngân sách nhà nước, cũng như doanh nghiệp, đồng thời mang lại cơ hội đầu tư mới cho nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Cụ thể, mảng thị trường trái phiếu sẽ có nét gì mới, thưa ông?
Hiện khoảng 60% tín dụng của hệ thống ngân hàng là cho vay dài hạn, trong khi đa phần lượng vốn huy động được có kỳ hạn ngắn. Điều này gây rủi ro cho chính ngân hàng. Trong khi theo thông lệ quốc tế, vốn trung và dài hạn tài trợ cho hoạt động của doanh nghiệp chủ yếu dưới hình thức trái phiếu doanh nghiệp. Bởi vậy, cần có cơ chế để dịch chuyển dần các khoản tín dụng dài hạn về đúng bản chất là trái phiếu doanh nghiệp, để loại bỏ rủi ro cho hệ thống ngân hàng nói riêng, nền kinh tế nói chung.
Nghị định 163/2018/NĐ-CP quy định về phát hành trái phiếu doanh nghiệp thay thế Nghị định 90/2011/NĐ-CP là bước khởi đầu tích cực để thay đổi hiện trạng này, trong bối cảnh tổng dư nợ trái phiếu doanh nghiệp chỉ chiếm khoảng gần 8% GDP. Điều này cho thấy, dư địa phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp còn rất tốt.
Theo thông lệ quốc tế, có 2 loại thị trường trái phiếu doanh nghiệp là phát hành riêng lẻ và phát hành đại chúng (chiếm tỷ trọng nhỏ). Nghị định 163/2018/NĐ-CP nhằm thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu riêng lẻ là hướng đi quan trọng, phù hợp với thông lệ quốc tế. Với kinh nghiệm về hạ tầng công nghệ, nền tảng pháp lý, hệ thống hạ tầng của HNX hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp hiện đại, chuyên nghiệp theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế.
Còn mảng thị trường cổ phiếu thì sao?
Cùng với tiếp tục củng cố và gia tăng chất lượng thị trường niêm yết, trong năm 2019, HNX tập trung nghiên cứu phương án đổi mới UPCoM để gia tăng sức hấp của mảng thị trường này, góp phần thúc đẩy tiến trình cổ phần hóa, thoái vốn và minh bạch hoạt động thị trường.
Sau 10 năm phát triển, khi UPCoM đã ngày càng đáp ứng tốt mục tiêu trên và đạt đến một mức độ phát triển như hiện tại, thì nhà quản lý nên có thêm giải pháp để cải thiện tính thanh khoản và tăng tính hấp dẫn cho các cổ phiếu đăng ký giao dịch.
Trong đó, mấu chốt là nên thay đổi tư duy để nhìn nhận đúng bản chất đây là một mảng của thị trường chứng khoán như thông lệ quốc tế.
Tương ứng với đó là cần có những ứng xử với các cổ phiếu trên sàn này tương tự như cổ phiếu đang niêm yết. Muốn khắc phục tình trạng kém thanh khoản thì các giải pháp thị trường phải tính đến. Để thuyết phục cơ quan quản lý cho các giải pháp thị trường này, HNX đã và đang đẩy mạnh các hoạt động nhằm giảm thiểu rủi ro cho thị trường.
Sẽ có gì mới với TTCK phái sinh trong năm 2019, thưa ông?
Đến thời điểm này, mọi công việc chuẩn bị cho triển khai sản phẩm chứng khoán phái sinh thứ 2 là hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ đã hoàn tất, nên khi nhà điều hành chính thức cho triển khai, HNX sẽ khẩn trương đưa sản phẩm này vào giao dịch.
HNX tiếp tục thúc đẩy thị trường chứng khoán phái sinh theo chiều sâu, chuyên nghiệp thông qua gia tăng sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức, nhất là các quỹ đầu tư.
