Nằm trên vùng đồng bằng Diquís Delta và đảo Isla del Caño ở Costa Rica, sự xuất hiện của những quả cầu đá ở đây là một trong những điều bí ấn nhất chưa được khám phá của ngành khảo cổ học.
Thoạt nhìn, những quả cầu này trông giống như các món đồ vật trang trí trong các khu vườn của giới thượng lưu. Chúng là một tổ hợp gồm 300 quả cầu đá có hình dáng tròn trịa, nhẵn nhụi, thường được biết đến là tác phẩm có xuất xứ từ nền văn vùng Diquís đã tuyệt chủng và là tác phẩm điêu khắc đá nổi tiếng nhất trong khu vực Isthmo-Colombian (một khu vực văn hóa tại vùng lãnh thổ chiếm đa số bởi cộng đồng các ngôn ngữ Chibchan tại thời điểm châu Âu phát hiện ra châu Mỹ, bao gồm Đông El Salvador, phía Đông Honduras, một phần Nicaragua thuộc vùng Caribbean, Costa Rica, Panama và phần phía Bắc của Colombia).
 |
Những viên đá được tìm thấy vào năm 1930 trên vùng đồng bằng Diquís Delta và đảo Isla del Caño. |
Tác phẩm điêu khắc này được phát hiện vào năm 1930 bởi Công ty United Fruit Company. Trong quá trình dọn dẹp khu vực thung lũng Diquís, các công nhân của công ty đã phát hiện ra các vật thể bằng đá hình tròn, lạ, cổ xưa có đường kính từ một vài cm đến hơn 2 m, nặng lên đến 16 tấn và làm bằng đá sa thạch. Mức độ hoàn thiện của các quả cầu khác nhau, trong đó một số quả cầu chưa hoàn chỉnh, vẫn đang nằm tại công trường đẽo đá.
 |
Có nhiều lời đồn đại, huyền bí được thêu dệt kể từ khi những viên đá được tìm thấy. |
Không ai biết nguồn gốc thực sự của các viên đá này. Nhiều lời đồn đoán và giả thuyết được đặt ra càng làm tăng thêm vẻ huyền bí của di tích cổ xưa mới được khám phá. Một số người tin rằng, những viên đá tròn tượng trưng cho thứ bậc trong xã hội hoặc vương quyền. Số khác thì cho rằng, những viên đá đơn thuần là biểu tượng của địa vị xã hội hoặc biểu tượng của một bộ tộc nào đó đã từng tồn tại trong quá khứ.
 |
| Đã có nhiều viên đá bị phá hủy vì những lời đồn đại không có căn cứ. |
Khi những quả cầu đá lần đầu tiên được tìm thấy, đã có lời đồn rằng chúng được tạo ra để dự trữ vàng. Điều này đã khiến một số các công nhân, những người phát hiện ra di tích phá hoại chúng bằng cách khoan thủng hoặc cho nổ trước khi giới chức trách phát hiện và có các biện pháp ngăn chặn.
Ngoài ra, còn nhiều huyền thoại được gắn xung quanh nguồn gốc của các viên đá này như chúng đến từ nền văn mình Atlantis đã bị nhấn chìm dưới đáy đại dương hơn 10.000 năm trước. Hoặc như huyền thoại cho rằng những viên đá này là "đạn" của vị thần sấm sét Tara (hoặc có tên là Tlatchque) dùng để xua đuổi thần gió và bão Serkes ra khỏi khu vực này.
 |
| Do đó, các nhà khoa học đã phải phục chế và cất giữ những món cổ vật trong viện bảo tàng. |
John Hoopes, nhà khảo cổ học của đại học Kansas phân tích: "Những viên đá này đã được chế tác bởi các người thợ thủ công thông qua quá trình đục, đẽo, gò. Chúng có hình dáng giống như các sản phẩm được tạo ra từ nền văn hóa đã từng tồn tại ở giai đoạn Aguas Buenas (năm 300 trước Công nguyên đến năm 800 sau Công nguyên) và giai đoạn Chiriquí (năm 800-1500 sau Công nguyên) rồi sau đó biến mất khi bị người Tây Ban Nha chinh phục.
Phương pháp duy nhất còn có thể sử dụng để xác định nguồn gốc các viên đá đó là lý thuyết về địa tầng học, tuy nhiên điều này cũng không khả thi bởi hầu hết các viên đá đã bị xê dịch khỏi vị trí ban đầu.
 |
Ngày nay những viên đá tròn đã trở thành biểu tượng và một phần văn hóa của đất nước Costa Rica. |
Một số quả cầu đá bị hư hỏng đã được phục chế lại để có thể trưng bày ở Viện bảo tàng Quốc gia Costa Rica tại thành phố San Jose và trở thành biểu tượng của quốc gia, một phần đặc trưng văn hóa của đất nước Costa Rica.
Ngày nay, du khách đến thăm Costa Rica có thể nhìn thấy các viên đá tròn ở các công trình của chính phủ cũng như nhiều tác phẩm được lấy cảm hứng từ chúng trên khắp đất nước.
