Nỗi đau cổ đông, ai thấu?
Tính đến 15/9/2016, có 14 doanh nghiệp chưa tổ chức đại hội cổ đông. Chẳng hạn CTCP Nuôi và dịch vụ thủy đặc sản Thừa Thiên Huế; CTCP Xây lắp và Vật liệu Xây dựng Khánh Hòa; CTCP Phát triển cơ sở hạ tầng Quảng Ngãi; CTCP Xây dựng và phát triển đô thị thành phố Cần Thơ; CTCP Xây dựng Tây Ninh; CTCP XNK Vĩnh Lợi: CTCP Tư vấn Xây dựng Cao Bằng; CTCP Cơ khí và Xây lắp Công nghiệp Cao Bằng; Tổng công ty cổ phần thương mại và Xây dựng; CTCP Vận tải và Thương mại dự trữ quốc gia; CTCP Xuất nhập khẩu tạp phẩm; CTCP Sản xuất Bao bì và hàng xuất khẩu; CTCP Cơ kim khí Hà Nội; CTCP Xây dựng hạ tầng Khu công nghiệp Cần Thơ.
Trong đó có 8 doanh nghiệp nhiều năm liền không tổ chức đại hội cổ đông như CTCP CTCP Nuôi và dịch vụ thủy đặc sản Thừa Thiên Huế; CTCP Xây lắp và Vật liệu Xây dựng Khánh Hòa; CTCP Xây dựng và phát triển đô thị thành phố Cần Thơ; CTCP Xây dựng Tây Ninh; CTCP XNK Vĩnh Lợi: CTCP Tư vấn Xây dựng Cao Bằng; CTCP Cơ khí và Xây lắp Công nghiệp Cao Bằng.
Không ít doanh nghiệp trong số trên nợ cổ tức, nợ quỹ hỗ trợ sản xuất phát triển doanh nghiệp. Có doanh nghiệp số nợ lớn gấp mấy lần vốn điều lệ. Một sô doanh nghiệp còn chây ỳ, không thanh toán, không xác nhận công nợ, làm chậm tiến độ bán vốn tại doanh nghiệp. Người đại diện đồng thời là lãnh đạo doanh nghiệp không quan tâm đôn đốc, thu hồi nợ, đối chiếu công nợ…
Đối với những doanh nghiệp chưa hoặc không tổ chức đại hội đồng cổ đông, SCIC đã thực hiện giám sát đặc biệt, đồng thời tiếp tục phối hợp tháo gỡ khó khăn để các doanh nghiệp sớm tổ chức đại hội 2016. Đó là những doanh nghiệp có cổ đông lớn, cổ đông có đủ nguồn lực, vật lực để chiến đấu bảo vệ quyền lợi của mình.
Với không ít nhà đầu tư cá nhân lâm vào tình cảnh như trên, sự tuyệt vọng bức xúc lên đến đỉnh điểm, nhưng nào biết kêu ai và nếu có kêu thì ai, cơ quan nào sẽ giải quyết?
Ông Nguyễn Trọng Đức, đại diện cho các cổ đông nhỏ lẻ của Công ty cổ phần Khóa Minh Khai, gửi đơn kiến nghị tới Bộ Xây dựng, Tổng công ty Cơ khí xây dựng cho biết, công ty này cổ phần hóa đến nay đã được 10 năm, nhưng từ khi cổ phần hóa đến nay, cổ đông chưa nhận được một đồng cổ tức vì Công ty liên tục thua lỗ. Đến nay lỗ lũy kế của Công ty đã vượt vốn điều lệ. Cổ đông chết tắc trong trường hợp này.
Hàng năm, Công ty không công bố tài liệu họp đại hội cổ đông, không công bố nghị quyết đại hội. Không những vậy, Công ty đưa ra quy định vi phạm luật rằng cổ đông sở hữu tối thiểu 660 cổ phần mới được dự đại hội cổ đông.
Lô đất vàng tại 125 Minh Khai, Công ty hợp tác trong Dự án bất động sản Sky Light hiệu quả ra sao cũng không được công bố cho cổ đông. Cứ đà này Công ty sẽ đi đến phá sản. Cổ đông chúng tôi băn khoăn không biết cơ quan quản lý phần vốn nhà nước và đại diện vốn nhà nước tại công ty cổ phần khóa Minh Khai đã hoàn thành đúng trách nhiệm của mình chưa khi để xảy ra thua lỗ kéo dài.
Cổ đông kiến nghị Bộ Xây dựng và Tổng công ty Cơ khí xây dựng tiến hành thanh tra làm rõ nguyên nhân yếu kém tại Công ty cổ phần Khóa Minh Khai, xem xét kiểm điểm trách nhiệm của Chủ tịch HĐQT và Tổng giám đốc Công ty trong việc để xảy ra thua lỗ kéo dài, từ đó đề ra giải pháp giúp Công ty phục hồi và đạt kết quả kinh doanh tốt hơn, mang lại lợi ích chung cho các cổ đông, trong đó có cổ đông nhà nước. Cổ đông cũng kiến nghị Tổng công ty Coma thay thế người đại diện vốn tại khóa Minh Khai bằng người khác có đủ năng lực…
Kiến nghị nhiều lần song chuyển biến ra sao, ai thấu hiểu nỗi khổ của cổ đông và sẵn sàng giúp họ tìm lại quyền lợi chính đáng? Nhiều nhà đầu tư cho biết, họ chưa thấy có hồi đáp nào đáng kể.
Cần có giải pháp mạnh bên cạnh sự khích lệ DN thực thi quản trị công ty
Trên thực tế, nhiều DNNN sau cổ phần hóa, đặc biệt các doanh nghiệp đang niêm yết trên TTCK có sự phát triển bền vững và có nhiều bước tiến về quản trị doanh nghiệp. Có có thể kể đến VNM, REE, DHG, TRA, BMP, PLX… Điểm chung của các công ty này là ban lãnh đạo có một tỷ lệ sở hữu cổ phần tương đối lớn ở công ty và có sự tham gia của nhiều thành phần cổ đông, đặc biệt là các quỹ đầu tư nước ngoài.
Việc tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài mặc dù không trực tiếp điều hành công ty, nhưng có tác dụng tốt, gây sức ép lên ban điều hành trong việc định hướng chiến lược, áp dụng các thông lệ tốt về quản trị công ty và minh bạch thông tin, đối xử bình đẳng với các cổ đông.
Trong giai đoạn đầu khi mới chuyển từ DNNN sang công ty cổ phần, sức ép từ cổ đông chính là nhân tố chính buộc ban lãnh đạo phải chuyển đổi mô hình quản lý cho phù hợp. Vai trò của các nhà đầu tư lớn, nhất là nhà đầu tư nước ngoài trong giai đoạn đầu cổ phần hóa là khá quan trọng khi các cổ đông trong nước chưa hoàn toàn ý thức được quyền của cổ đông, chưa có kinh nghiệm và đủ kiến thức để yêu cầu ban lãnh đạo công ty phải thực hiện các quyền của cổ đông.
Ở nhiều doanh nghiệp mà Nhà nước vẫn nắm giữ cổ phần lớn như các công ty thuộc “họ” dầu khí: DCM, PVD, PVS, DPM…; các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Hóa chất Việt Nam: DRC, PAC, LIX…; các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam: PPC, TBC…, hoạt động kinh doanh sau cổ phần hóa cũng có những cải thiện rõ rệt.
Tuy nhiên, do Nhà nước vẫn còn giữ cổ phần chi phối nên việc quản trị doanh nghiệp còn mang dáng dấp nhà nước, phần nào phụ thuộc vào sự chỉ đạo của tổng công ty, chưa hoàn toàn chủ động và linh hoạt theo cơ chế thị trường.
Về mặt quản trị doanh nghiệp, đâu đó vẫn có những quyết định phụ thuộc vào ý chí của cổ đông lớn (Nhà nước), chứ chưa hoàn toàn đảm bảo được lợi ích bình đẳng và thông tin minh bạch giữa các cổ đông.
Quản trị công ty là một hệ thống các luật lệ, quy trình, thông lệ mà thông qua đó, công ty được định hướng và kiểm soát. Quản trị công ty là đảm bảo cân đối hài hòa giữa các nhóm lợi ích trong công ty, bao gồm cổ đông, ban điều hành, ngân hàng, khách hàng, nhà cung cấp, chính phủ và cộng đồng.
Đối với các DNNN sau cổ phần hóa, do có sự thay đổi hình thức sở hữu và quản lý, từ một doanh nghiệp được điều hành theo sự chỉ đạo của Nhà nước chuyển sang hình thức đa sở hữu và có sự tham gia của các thành phần kinh tế tư nhân, nước ngoài, nên hoạt động quản trị công ty phải có những thay đổi lớn để đáp ứng.
Từ thực trạng hoạt động quản trị tại các doanh nghiệp sau cổ phần hóa, theo khuyến nghị của các chuyên gia đến từ JICA và IFC, để nâng cao hiệu quả hoạt động này, để tăng điểm trong hạng mục bảo vệ nhà đầu tư, nên sớm thực thi đồng thời nhiều giải pháp.
Thứ nhất, Nhà nước nên giảm tỷ lệ sở hữu tại các doanh nghiệp. Khuyến khích nhiều thành phần kinh tế mua cổ phần và tham gia vào Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát. Cổ đông, người có lợi ích sát sườn sẽ là người giám sát tốt nhất đối với ban lãnh đạo công ty trong việc quản trị doanh nghiệp.
Thứ hai, khi chuyển đổi mô hình sang công ty cổ phần, cần có những khóa tập huấn cơ bản đối với ban lãnh đạo công ty về quyền cổ đông, mô hình hoạt động công ty cổ phần và thông lệ quản trị công ty tốt.
Thứ ba, xây dựng cơ chế khen thưởng để gắn bó lợi ích của người lao động với công ty. Khuyến khích ban lãnh đạo có cổ phần trong công ty thông qua các chương trình ESOP.
Thứ tư, đại diện vốn nhà nước cần có chỉ số đánh giá hiệu quả (KPI), gắn liền với hiệu quả hoạt động kinh doanh của công ty và công tác quản trị công ty.
Thứ năm, hệ thống pháp luật doanh nghiệp cần tăng cường các quy định bảo vệ cổ đông thiểu số, có các chế tài xử phạt đối với các hành vi vi phạm quyền của cổ đông đối với ban điều hành. Nên trao thêm quyền cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trong việc thi hành luật.
