Dựa vào kết quả kiểm tra của Tổ kiểm tra, rà soát giá vốn các mặt hàng nhập khẩu trong kỳ, tình hình sản xuất kinh doanh của 4 doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối tại thời điểm 30/6 và 26/8/2011 của các Tổ kiểm tra (trong đó có những “đại gia” lớn gồm Tổng công ty xăng dầu Việt Nam - Petrolimex, Tổng công ty Dầu Việt Nam - PV Oil, Công ty TNHH MTV Dầu khí TP.HCM - Saigon Petro và Công ty Thương mại Dầu khí Đồng Tháp), hiện tại vẫn còn khá nhiều bất cập cần phải điều chỉnh ngay.
Về Quỹ bình ổn xăng dầu, việc duy trì quỹ bình ổn giá xăng dầu là cần thiết để thực hiện giữ ổn định giá bán xăng dầu trong giai đoạn vừa qua. Thực tế nếu không có cơ chế trích lập và sử dụng quỹ bình ổn trong thời gian qua, thì tần xuất điều chỉnh giá sẽ cao, gây bất ổn cho sản xuất kinh doanh và đời sống nhân dân.
Tuy nhiên, qua kiểm tra cho thấy cơ chế trích, quản lý và sử dụng Quỹ bình ổn tại các doanh nghiệp còn một số bất cập và khó kiểm soát.
Điển hình, tại Công ty TNHH 1 thành viên thương mại Dầu khí Đồng Tháp, trong kết cấu giá cơ sở làm căn cứ xây dựng giá bán lẻ của các đầu mối kinh doanh xăng dầu theo Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ và Thông tư 234/2009/TT-BTC ngày 9/12/2009 của Bộ Tài Chính quy định: Chi phí kinh doanh theo định mức 600 đồng/lít đối với xăng dầu, 400 đồng/kg đối với dầu madut (trong đó đã bao gồm chiết khấu thù lao đại lý).
Tuy nhiên, mức chiết khấu thù lao đại lý tháng 6/2011 là 867,29 đồng/lít, từ 1/7/2011 – 26/8/2011 trung bình là 859,68 đồng/lít, cao hơn chi phí kinh doanh định mức theo quy định là không hợp lý.
Trong khi đó, giai đoạn từ giữa tháng 5 đến cuối tháng 6/2011, giá xăng dầu thế giới giảm nhưng giá bán lẻ trong nước chưa điều chỉnh giảm, đây là thời điểm để công ty có thể bù lỗ cho thời điểm trước đó, nhưng Công ty lại chuyển thu nhập đó cho các đại lý thụ hưởng thông qua việc tăng mức chiết khấu thù lao đại lý.
Chênh lệch mức chiết khấu thù lao đại lý từ tháng 6 đến 26/8/2011 so với mức 5 tháng đầu năm là 584,87 đồng/lít, tương đương gần 85 tỷ đồng.
Còn tại Công ty TNHH 1 thành viên Dầu khí TP.HCM, mức chiết khấu thù lao đại lý bình quân tháng 6/2011 là 714 đồng/lít, từ 1/7 – 26/8/2011 trung bình 782,77 đồng/lít đã vượt quá chi phí kinh doanh chung (600 đồng/lít).
Mặc dù sai phạm như vậy, nhưng theo Quyết định số 32/2008/QĐ-BTC ngày 23/9/2008 của Bộ Công Thương quy định các doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu tự thoả thuận mức thù lao đại lý với các đại lý bán lẻ xăng dầu.
Do đó, Tổ kiểm tra không có cơ sở để xác định thù lao cho các đại lý tại doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu mức nào cho phù hợp. Đây là vấn đề bất cập trong quản lý, điều hành lưu thông bán lẻ xăng dầu của Bộ Công Thương.
Về xác định giá cơ sở, qua kiến nghị của các Tổ kiểm tra cho thấy, công thức xác định giá cơ sở quy địn tại Nghị định 84/2009/NĐ-CP và Thông tư số 234/2009/TT-BTC là cơ bản hợp lý. Tuy nhiên, còn một số điểm cần được nghiên cứu điều chỉnh phù hợp hơn như:
Việc để lợi nhuận định mức trong công thức tính giá cơ sở có thể gây hiểm lầm, thiếu minh bạch trong xác định lãi lỗ kinh doanh xăng dầu.
Ngoài những bất cập trên, theo Tổ kiểm tra trong điều kiện nguồn cung chủ yếu do thị trường trong nước phần lớn là xăng dầu nhập khẩu (chiếm 68,65% tổng nguồn hàng) thì sự không ổn định về tỷ giá hối đoái là một nguyên nhân cơ bản dẫn tới lỗ trong hoạt động kinh doanh xăng dầu, đặc biệt là những doanh nghiệp đầu mối có tổng lượng nhập khẩu cao so với tỷ trọng hàng mua từ Dung Quất hoặc tự sản xuất.
Ngoài ra, qua kiểm tra cho thấy trong những giai đoạn thị trường có nhiều biến động, giá vốn nhập cao, một số doanh nghiệp đầu mối ngừng nhập hàng, ảnh hưởng trong việc dự trữ lưu thông tạo áp lực và gây khó khăn, tăng lỗ cho các doanh nghiệp đầu mối khác (chủ yếu do không tiếp cận được vốn để thực hiện nhập khẩu).
Do đó, cần phải bổ sung thêm các điều kiện về năng lực tài chính khi thực hiện cấp phép cho các doanh nghiệp đầu mối.
Theo Bộ Tài chính, trong khi các chính sách mới chưa được ban hành, các cơ quan quản lý Nhà nước theo chức năng được phân công cần tăng cường quản lý, giám sát các doanh nghiệp đầu mối trong việc thực hiện các quy định của Nhà nước trong kinh doanh xăng dầu.
Đối với các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối, cần được thanh tra hoặc kiểm toán hàng năm và thực hiện công khai kết quả thanh tra, kiểm tra để việc xác định và điều hành giá xăng dầu ngày càng rõ ràng, minh bạch, đảm bảo hài hoà lợi ích của người dân, doanh nghiệp và Nhà nước.
