“Tiền điện tử của ngân hàng trung ương” không hẳn là lời nói suông. Những cái gọi là CBDC, hoặc phiên bản tiền điện tử của đồng đô la, nhân dân tệ, euro, yên hoặc bất kỳ loại tiền tệ nào khác đang sắp xuất hiện. Tùy thuộc vào cách chúng được thiết kế và triển khai, tác động của chúng đối với hệ thống ngân hàng có thể rất sâu sắc.
Cụ thể, 114 quốc gia đang khám phá các loại CBDC và theo công cụ theo dõi CBDC của Hội đồng Đại Tây Dương, tổng các nền kinh tế này chiếm hơn 95% GDP của thế giới.
Một số quốc gia bao gồm Trung Quốc, Ấn Độ, Nigeria và Bahamas đã tung ra các loại tiền kỹ thuật số. Những quốc gia khác như Thụy Điển và Nhật Bản cũng đang chuẩn bị cho các đợt triển khai.
Mỹ đang nghiên cứu vấn đề này và đã chạy thử nghiệm nhiều công nghệ khác nhau để kích hoạt một loại tiền điện tử, mặc dù Chủ tịch Fed Jerome Powell đã chỉ ra rằng, Fed không có kế hoạch tạo ra một loại tiền điện tử và sẽ không làm như vậy nếu không có sự chỉ đạo của Quốc hội.
Các cuộc tranh luận về sự cần thiết, tiện ích và những ưu và nhược điểm tiềm năng của tiền điện tử thường gây nhầm lẫn, một phần vì mỗi quốc gia tung ra một loại tiền điện tử đang thực hiện theo cách riêng của mình.
Tuy nhiên, CBDC nhìn chung có thể được chia thành hai loại: loại được thiết kế để sử dụng bởi các tổ chức tài chính và loại được thiết kế để sử dụng cho công chúng.
Hai loại CBDC
Loại CBDC đầu tiên chỉ là một phương thức mới để các ngân hàng trung ương chuyển tiền cho các ngân hàng thương mại.
Cụ thể hơn, một số ngân hàng trung ương đang thử nghiệm xem liệu việc chuyển tiền giữa các tổ chức tài chính có thể được thực hiện an toàn hơn và hiệu quả hơn trong một hệ thống, trong đó tiền của ngân hàng trung ương được biểu thị bằng mã thông báo kỹ thuật số và các giao dịch được giải quyết trên một sổ cái phân tán được chia sẻ. Một trong những hệ thống như vậy đang được thử nghiệm bởi Fed New York và một loạt ngân hàng và tổ chức tài chính lớn của Mỹ.
Loại CBDC thứ hai là phiên bản kỹ thuật số của tiền pháp định được cung cấp cho công chúng thông qua các tài khoản do ngân hàng trung ương hoặc ngân hàng thương mại nắm giữ.
Từ quan điểm của một người bình thường hoặc doanh nghiệp, loại CBDC này không khác gì tiền điện tử trong tài khoản ngân hàng của họ ngày nay và nó chỉ là một đồng đô la kỹ thuật số.
Điều làm cho các loại CBDC này trở nên đặc biệt là chúng được tạo và giữ trong các tài khoản mà ngân hàng trung ương có quyền truy cập trực tiếp. Ví dụ, nếu như một đại dịch khác xảy ra, Fed có thể gửi tiền vào tài khoản tiền điện tử của mọi công dân Mỹ.
Loại CBDC này thể hiện sự khác biệt so với cách tạo ra và phân phối tiền ngày nay, theo đó mọi người hàng ngày giờ đây sẽ có tài khoản hoặc ví tiền do chính ngân hàng trung ương của quốc gia họ tạo ra thay vì ngân hàng thương mại. Nó thể hiện một sự thay đổi sâu sắc đối với các ngân hàng trung ương, từ vai trò truyền thống là nhà cung cấp tiền cho hệ thống tài chính và ngân hàng của một quốc gia, sang việc kết nối trực tiếp với mọi người.
Đồng nhân dân tệ kỹ thuật số của Trung Quốc là một trong những loại tiền tệ như vậy và nó có thể được người dân Trung Quốc sử dụng hàng ngày thông qua các dịch vụ thanh toán kỹ thuật số hiện có và phổ biến như Alipay và WeChat Pay.
Đồng rupee kỹ thuật số của Ấn Độ là một thử nghiệm táo bạo không kém trong việc cho phép công dân trong nước giao dịch bằng đồng tiền điện tử của họ theo cách có thể bỏ qua các ngân hàng truyền thống.
Câu hỏi về vấn đề kiểm soát
Trong một thế giới mà hàng tỷ người đã quen với việc thanh toán mọi thứ bằng hệ thống thanh toán điện tử, có lẽ đang có nhiều câu hỏi thắc mắc rằng vì sao các ngân hàng trung ương lại cần một phiên bản đồng tiền kỹ thuật số.
Câu trả lời cho câu hỏi đó phụ thuộc vào động cơ của ngân hàng trung ương. Nhiều người nghiên cứu về tiền kỹ thuật số lập luận rằng ở cấp độ cơ bản nhất, tiền kỹ thuật số là về sự kiểm soát. Sự gia tăng của tiền điện tử ở quy mô không được kiểm soát và khả năng tiền điện tử của một quốc gia ăn mòn sự thống trị của các quốc gia khác đã thúc đẩy sự quan tâm đến các quan chức tiền kỹ thuật số.
Megan Greene, nhà kinh tế trưởng tại công ty tư vấn tài chính Kroll cho biết: “Có một mối lo ngại rằng nếu chúng tôi không tung ra một loại tiền kỹ thuật số ở Mỹ hoặc châu Âu, Trung Quốc sẽ đặt ra tất cả các tiêu chuẩn cho họ, và sau đó chúng tôi sẽ gặp bất lợi. Ngoài ra, các loại tiền kỹ thuật số như tiền điện tử thực sự khiến các ngân hàng trung ương sợ hãi”.
Điều mà các ngân hàng trung ương và các bên quan tâm khác lo sợ là khả năng tiền điện tử có thể giành quyền kiểm soát trong việc tạo và chuyển tiền từ các ngân hàng trung ương, khiến họ không có các công cụ mà họ hiện có để ngăn chặn nền kinh tế tương ứng khi quá nóng hoặc quá lạnh.
Eswar Prasad, một nhà kinh tế tại Đại học Cornell cho biết, tất cả những mối đe dọa này vẫn hoàn toàn là giả thuyết. Trong cuốn sách “Tương lai của tiền tệ”, ông đã vạch ra những lý do khác mà các nhà hoạch định chính sách đưa ra khi muốn tạo ra các loại tiền điện tử.
Có lẽ lý do lớn nhất trong số đó là tài chính toàn diện. Ở Mỹ, chỉ có khoảng 5% người dân không có tài khoản ngân hàng. Nhưng ở các quốc gia khác, chẳng hạn như Bahamas, quốc gia đầu tiên trên thế giới triển khai tiền kỹ thuật số, con số này cao hơn nhiều và ở mức khoảng 18%.
Nếu mọi người có quyền truy cập vào tài khoản tại ngân hàng trung ương của quốc gia họ và có thể sử dụng tài khoản đó để giao dịch ngay lập tức với những người khác bằng tiền kỹ thuật số, với mức phí tối thiểu hoặc miễn phí, ý tưởng là điều đó sẽ mang lại nhiều người hơn trong khu vực và thậm chí toàn cầu hệ thống tài chính với tất cả những lợi ích đi kèm.
Ít quyền riêng tư hơn
Mặt khác, những nhược điểm tiềm ẩn của một loại tiền điện tử, ngay cả khi ban đầu chỉ dành cho những mục đích lành tính nhất, có thể rất sâu sắc.
Đầu tiên, vấn đề rõ ràng là về quyền riêng tư. Một loại tiền điện tử có thể cho phép các chính phủ theo dõi mọi giao dịch mà một người thực hiện bất kể lúc nào. Mức độ minh bạch này sẽ là một biện pháp ngăn cản mạnh mẽ việc sử dụng các loại tiền tệ này cho tội phạm hoặc lừa đảo, nhưng nó cũng có thể mở ra cơ hội cho các hình thức kiểm soát xã hội mới, đặc biệt là ở các quốc gia vốn đã có rất ít biện pháp bảo vệ nhân quyền.
“Trong suốt lịch sử, tôi nghĩ mọi người đã thấy nhiều ví dụ về những công nghệ có vẻ rất lành tính lại bị biến thành những mục đích sử dụng xấu xa hơn nhiều”, nhà kinh tế Eswar Prasad cho biết.
Ngay cả những ứng dụng ít nguy hiểm hơn của tiền điện tử cũng có thể dẫn đến đủ loại hậu quả không lường trước được. Một điều mà ngành công nghiệp tiền điện tử đã gặp phải nhiều lần trong thời gian gần đây là việc các nhà thiết kế tiền điện tử càng phức tạp và có khả năng tạo ra hệ thống của họ, thì khả năng nó có thể bị thao túng theo cách mà các nhà thiết kế không lường trước được càng lớn.
Về sàn giao dịch FTX, đây có thể là một trường hợp đơn giản về việc lạm dụng tiền của người gửi tiền. Bỏ qua nhiều vụ hack và trộm cắp tiền điện tử đã xảy ra gần đây, rất nhiều dự án tiền điện tử đã thất bại hoặc mất số tiền khổng lồ ngay cả khi chúng hoạt động chính xác như thiết kế.
Ví dụ: sàn giao dịch tiền điện tử Mango Markets đã chứng kiến khoản tiền trị giá 114 triệu USD bị bòn rút bởi một nhà giao dịch không vi phạm bất kỳ quy tắc nào của sàn giao dịch và chỉ đơn giản là khai thác một tính năng trong hành vi của sàn giao dịch mà các nhà thiết kế ra nó không lường trước được.
Sau đó, đã có sự thất bại của nhiều loại stablecoin thuật toán khác nhau đã sụp đổ ngay khi giá trị tổng thể của tiền điện tử không còn gia tăng nữa.
Do đó, một trong những mối nguy hiểm lớn nhất của các loại tiền điện tử của ngân hàng trung ương là khả năng nó có thể bị thao túng theo cách mà các nhà thiết kế không lường trước được. Với nhiều mật mã và các hệ thống quy định về cách chúng hoạt động có thể là một trách nhiệm pháp lý mà một quốc gia không phát hiện ra cho đến khi quá muộn.
Không thể biết trách nhiệm pháp lý đó có thể là gì, nhưng ví dụ về nhiều thử nghiệm đa dạng trong các loại cấu trúc tài chính và sản phẩm mới từ ngành công nghiệp tiền điện tử sẽ truyền cảm hứng cho các nhà thiết kế các loại tiền kỹ thuật số phức tạp hơn để tiến hành cẩn thận.
“Tôi cho rằng sẽ không thể tránh khỏi những hậu quả không mong muốn do CBDC gây ra. Fed và Ngân hàng Trung ương Anh đang tiến hành khá chậm đối với các loại tiền điện tử, đây cũng là điều này khiến họ trở thành chủ đề bị chỉ trích, nhưng tôi thực sự nghĩ rằng thật thông minh khi họ làm việc có phương pháp, bởi vì có rất nhiều quyết định khác nhau mà họ phải đưa ra”, nhà kinh tế Megan Greene cho biết.
