Nghị định 08 ngưng hiệu lực thi hành quy định xác định tư cách nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân được mua trái phiếu phát hành riêng lẻ không giúp ích nhiều cho thị trường ở thời điểm nhà đầu tư cá nhân đều muốn rời bỏ, đứng ngoài thị trường. Nhưng trong trung hạn, đây là điểm cần xem xét toàn diện từ góc độ quan điểm xây dựng chính sách để thị trường trái phiếu phát triển lành mạnh.
Nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ phải đảm bảo danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch do nhà đầu tư nắm giữ có giá trị tối thiểu 2 tỷ đồng được xác định bằng giá trị thị trường bình quân theo ngày của danh mục chứng khoán trong thời gian tối thiểu 180 ngày liền kề trước ngày xác định tư cách nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, không bao gồm giá trị vay giao dịch ký quỹ và giá trị chứng khoán thực hiện giao dịch mua bán lại. Việc xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp tại điểm này có giá trị trong vòng 3 tháng kể từ ngày được xác nhận. Đây là quy định sẽ ngừng hiệu lực thi hành theo Nghị định 08/2023/NĐ-CP.
Quy định này nhằm hạn chế, sàng lọc đối tượng nhà đầu tư cá nhân tham gia đầu tư trái phiếu phát hành riêng lẻ đã bùng nổ trên thị trường trong 2 năm trước.
Nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp được tham gia đầu tư trái phiếu phát hành riêng lẻ là quy định gây tranh luận ngay từ khi soạn thảo văn bản quy định về phát hành trái phiếu. Theo đó, một luồng quan điểm cho rằng, nên hạn chế phát hành riêng lẻ và nếu có thì chỉ nên để nhà đầu tư tổ chức, nhà đầu tư chuyên nghiệp tham gia.
Một bên lại cho rằng, nếu có cơ hội đầu tư thì không nên loại bỏ sự tham gia của đối tượng nào. Vì thế, nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp đã được mở đường tham gia mua trái phiếu phát hành riêng lẻ khá rộng.
Tiêu chí xác định nhà đầu tư chuyên nghiệp dựa trên giá trị chứng khoán nhà đầu tư nắm giữ trong thời hạn nhất định rõ ràng đã không sàng lọc được nhà đầu tư chuyên nghiệp thực sự.
TS. Phan Phương Nam, Phó trưởng khoa Luật Thương mại, Đại học Luật TP. HCM cho rằng, cần xây dựng lại tiêu chí nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp trước khi áp dụng trở lại. Bởi lẽ, với tiêu chí hiện nay, các chủ thể có thể “lách luật” bằng cách gom tiền của nhiều nhà đầu tư giao cho một người quản lý và đứng tên, hoặc vay tiền để mua chứng khoán cho đủ 2 tỷ đồng.
Bà Dương Kim Anh, Giám đốc đầu tư, phụ trách mảng trái phiếu Công ty cổ phần Quản lý quỹ Vietcombank (VCBF) nhấn mạnh, quan điểm của VCBF là nên phát triển thị trường trái phiếu dựa trên sự phát triển của các nhà đầu tư tổ chức, các quỹ đầu tư, vì các nhà đầu tư cá nhân dù vốn lớn, cũng có thể không có đủ thời gian, thông tin để đánh giá toàn diện các cơ hội đầu tư.
Tới đây, chắc chắn sẽ có một lượng không nhỏ nhà đầu tư nhỏ lẻ rời bỏ thị trường và việc định hướng để các nhà đầu tư này không quay trở lại đầu tư trực tiếp là việc nên làm. Tuy nhiên, việc khôi phục niềm tin để các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ đầu tư vào quỹ trái phiếu, ủy thác đầu tư cho các công ty quản lý quỹ là hết sức quan trọng để thị trường vốn Việt Nam có thể phát triển bền vững.
Theo các chuyên gia, Nghị định 08 chỉ tạm dừng áp dụng tiêu chí nhà đầu tư chuyên nghiệp tại Nghị định 65 đến hết năm 2023. Như vậy, quy định này vẫn có hiệu lực từ năm 2024.
Cách sàng lọc nhà đầu tư chuyên nghiệp cũng như các chính sách điều chỉnh khác cần được cân nhắc kỹ lưỡng theo trình độ phát triển của thị trường, tùy từng giai đoạn. Việc áp dụng các thay đổi quá nhanh và đột ngột có thể dẫn đến đứt gãy trên thị trường. Về lâu dài, nhà đầu tư chuyên nghiệp cần được xác định chủ yếu là những nhà đầu tư tổ chức và một số ít cá nhân hoạt động chuyên nghiệp, có chứng chỉ, chứng nhận của bên thứ ba về chuyên môn trên thị trường tài chính, kèm theo có tài sản lớn.
Tuy vậy, trước khi điều chỉnh tiêu chí sàng lọc đến mục tiêu đó, cần tạo ra các kênh đầu tư khác phù hợp để nắn dòng vốn của nhà đầu tư cá nhân như phát triển các quỹ đầu tư hay mở rộng kênh phát hành trái phiếu ra công chúng. Điều này sẽ giúp quá trình chuyển dịch của thị trường diễn ra mượt mà hơn, không gây sốc cho các chủ thể tham gia, bởi thị trường trái phiếu lúc này cần củng cố lại cầu, thuyết phục bên mua, trong đó có nhiều nhà đầu tư cá nhân bình tĩnh mua bán trái phiếu.
