Nghĩa vụ thuế ảnh hưởng từ ghi nhận kế toán

Lý do đây là cách huy động vốn hợp lý nhất từ chính cổ đông, do DN không phải bỏ tiền mặt ra trả cho cổ đông, dòng tiền trong DN không bị thiếu hụt, mà quyền lợi cổ đông vẫn được đáp ứng. Tuy nhiên, thực hiện hạch toán theo Chế độ kế toán DN thì phát sinh bất cập đối với khoản thuế TNDN khi chuyển nhượng số cổ phiếu được chia từ cổ tức, DN phải trả thuế TNDN đối với khoản thu nhập được hình thành từ lợi nhuận sau thuế. Trong bối cảnh hoạt động kinh doanh khó khăn, việc phát sinh thêm khoản thuế TNDN đã ảnh hưởng đến quyền lợi của những cổ đông là pháp nhân.

Từ năm tài chính 2009 trở về trước, khi DN nhận được cổ tức bằng cổ phiếu thì phải ghi nhận doanh thu hoạt động tài chính và ghi nhận tăng giá trị khoản đầu tư vào công ty cổ phần tương đương với khoản cổ tức nhận được. Tuy nhiên, về giá trị làm căn cứ để hạch toán các DN thực hiện không giống nhau, có DN tính theo mệnh giá cổ phần, có DN hạch toán theo giá trị thực tế. Ngày 31/12/2009, Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 224/2009/TT-BTC hướng dẫn sửa đổi, bổ sung Chế độ kế toán DN đã có hướng dẫn khá cụ thể về trường hợp DN được nhận thêm cổ phiếu mà không phải trả tiền do công ty cổ phần chia cổ tức bằng cổ phiếu, áp dụng từ năm tài chính 2010 trở đi. Theo đó, DN chỉ theo dõi số lượng cổ phiếu tăng thêm trên thuyết minh báo cáo tài chính, không ghi nhận giá trị cổ phiếu được nhận, không ghi nhận doanh thu hoạt động tài chính và không ghi nhận tăng giá trị khoản đầu tư vào công ty cổ phần. Sở dĩ Thông tư số 224/2009/TT-BTC quy định không hạch toán giá trị cổ phiếu nhận được từ việc chia cổ tức, vì khi chia cổ tức bằng cổ phiếu thì tổng lợi ích của nhà đầu tư trên vốn chủ sở hữu không thay đổi và không làm thay đổi dòng tiền tại công ty cổ phần (công ty cổ phần chỉ hạch toán chuyển nguồn tăng vốn góp cổ đông từ khoản lợi nhuận sau thuế). Quy định này đã khắc phục được vấn đề thực hiện không thống nhất giữa các DN về giá cổ phiếu như đã nêu trên.

Theo quy định tại văn bản pháp luật về thuế, DN không phải kê khai, nộp thuế TNDN đối với khoản cổ tức bằng cổ phiếu được chia này, do đây là khoản thu nhập được chia từ lợi nhuận sau thuế TNDN của công ty cổ phần nên DN được miễn thuế TNDN (Thông tư số 130/2008/TT-BTC ngày 26/12/2008 của Bộ Tài chính hướng dẫn thi hành một số điều của Luật thuế TNDN).

Tuy nhiên, khi áp dụng theo quy định của Chế độ kế toán DN (Thông tư số 224/2009/TT-BTC) thì từ năm tài chính 2010, DN sẽ phát sinh thêm khoản thuế TNDN khi chuyển nhượng với giá bằng mệnh giá số cổ phiếu được chia từ cổ tức, vì DN không phản ánh giá vốn đầu tư vào công ty cổ phần mà chỉ theo dõi về mặt số lượng cổ phiếu tăng thêm nên phát sinh thu nhập tính thuế đúng bằng giá trị chuyển nhượng. Trong khi từ năm 2009 trở về trước, DN không phải nộp thuế TNDN đối với số cổ phiếu này khi chuyển nhượng với giá bằng mệnh giá, vì DN đã phản ánh giá vốn đầu tư vào công ty cổ phần tương đương với giá trị cổ tức nhận được bằng cổ phiếu tính theo mệnh giá, nên không phát sinh thu nhập tính thuế TNDN do chênh lệch giữa giá bán và giá vốn là bằng 0.

Ngoài ra, việc không ghi nhận giá trị đầu tư tăng thêm vào công ty cổ phần sẽ phản ánh không đầy đủ giá trị đầu tư của DN tại công ty cổ phần, vì bản chất việc trả cổ tức bằng cổ phiếu không khác mấy việc trả cổ tức bằng tiền cho DN và sử dụng số tiền đó để mua cổ phần phát hành thêm của công ty cổ phần. Sự việc này đến nay chưa được nhiều người quan tâm, vì TTCK hiện rất ảm đạm, các DN ít phát sinh việc chuyển nhượng số cổ phiếu được chia từ cổ tức hoặc không phát sinh thuế TNDN vì đang kinh doanh thua lỗ.

Tuy nhiên, về lâu dài, để đảm bảo quyền lợi cho DN và để DN không bị thiệt hại khi mất thêm khoản thuế TNDN bất hợp lý khi chuyển nhượng số cổ phiếu được chia từ cổ tức, nên chăng Bộ Tài chính cần nghiên cứu điều chỉnh lại Chế độ kế toán DN theo hướng cho phép DN ghi nhận tăng giá trị khoản đầu tư vào công ty cổ phần, tương đương với giá trị cổ phiếu được chia từ cổ tức được nhận.