Thực tế đầy thách thức
Chia sẻ tại hội thảo về quản lý thuế được tổ chức mới đây, bà Belinda Young, thành viên Diễn đàn Thuế toàn cầu ACCA (Hiệp hội Kế toán công chứng vương quốc Anh) cho biết, tốc độ thay đổi công nghệ trên thế giới đang gia tăng, dẫn tới một số lượng lớn người nộp thuế chuyển sang sử dụng các ứng dụng số hóa trong cuộc sống hàng ngày. Trong khi đó, các mô hình kinh doanh hiện tại và cách thức đánh thuế lợi nhuận được xây dựng dựa trên các cấu trúc và tập quán cũ. Điều này dễ dẫn tới thất thu thuế.
Theo đại diện ACCA, hiện nay, đa số hoạt động kinh tế - thương mại diễn ra thông qua 1 trong 3 hình thức là công ty tư nhân, hợp tác kinh doanh và công ty trách nhiệm hữu hạn. Cơ quan thuế xác định nghĩa vụ thuế dựa trên các hình thức hoạt động, sở hữu này, chẳng hạn đánh thuế trên lợi tức thu được từ vốn đầu tư, đánh thuế thu nhập doanh nghiệp và cá nhân người lao động với đồng tiền thu thuế là nội tệ... Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ, đồng tiền ảo và mã hóa, các mô hình kinh doanh mới đã xóa mờ sự khác biệt giữa các hình thức truyền thống và thách thức những đặc điểm cơ bản của việc xác định nghĩa vụ thuế.
Đơn cử, việc sử dụng vốn đầu tư cộng đồng, đối với các mô hình kinh doanh ngày càng trở nên phổ biến, vậy trong trường hợp này, cần xác định người góp vốn là nhà đầu tư đang nhận cổ tức hay là khách hàng đơn thuần chi trả cho một sản phẩm để đánh thuế? Hay như sự tăng trưởng mạnh mẽ của mô hình dịch vụ trên nền tảng công nghệ ở ranh giới giữa cung cấp dịch vụ giao thông công cộng thay thế taxi truyền thống và thỏa mãn nhu cầu dịch vụ giao hàng do tác động của thói quen mua hàng trực tuyến. Vậy cá nhân cung cấp thực hiện các dịch vụ trên nền tảng công nghệ này sẽ được coi là cá nhân tự kinh doanh hay người đi làm thuê?
Tương tự, hoạt động sản xuất cũng có nhiều thay đổi lớn khi việc tự động hóa đã và đang đảo ngược các xu thế lịch sử đối với các doanh nghiệp sản xuất trước kia thường đặt hoạt động sản xuất tại nơi có lao động giá rẻ. Chẳng hạn, trong lĩnh vực may mặc, các nhà máy thông minh - nơi mà nhân công được thay thế bằng robot, hay các cơ sở sản xuất công nghệ cao và công nghiệp được tái di chuyển về các nền kinh tế phát triển... Động thái này tạo giá trị kinh tế cho doanh nghiệp, đồng thời giảm thiểu chi phí về môi trường liên quan tới việc vận chuyển và giao sản phẩm hoàn chỉnh, nhưng thuế thu được tại quốc gia trước đây có nhiều nhà máy với nguồn nhân công giá rẻ sẽ giảm.
"Có thể sẽ có sự phân bổ lại một phần lợi nhuận từ việc bán hàng cuối cùng, nhưng liệu sự chuyển dịch thuế này phụ thuộc vào sự sắp xếp về pháp lý đối với doanh nghiệp và từng quốc gia mà doanh nghiệp đó đang hoạt động? Đó là chưa kể đến các tác động ở quy mô lớn hơn, ví dụ như không còn hoạt động chuyển hàng hóa hoàn thiện giữa các nước thì sẽ không phát sinh thuế xuất nhập khẩu và các loại thuế phí liên quan, dẫn đến thất thu khoản thuế này", bà Belinda Young nêu vấn đề và cho rằng, nền kinh tế số đang mang tới nhiều thử thách đối với ngành thuế Việt Nam do việc tiếp cận hệ thống phân phối ngày càng khó khăn. Do đó, khả năng các mô hình đánh thuế trên lợi nhuận hiện tại sẽ được thay thế bằng mô hình đánh thuế tiêu dùng - là sắc thuế mà các ứng dụng công nghệ kỹ thuật số chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất.
Thực tế cho thấy, tại Việt Nam, một lượng tiền mặt không nhỏ từ các cá nhân, tổ chức nước ngoài được gửi về trong nước, nhưng phần lớn số tiền này không được kê khai thuế hoặc kê khai không đầy đủ để tính thuế, dẫn tới thất thu thuế, gây mất công bằng trong cộng đồng kinh doanh.
Ông Lưu Đức Huy, Vụ trưởng Vụ Chính sách, Tổng cục Thuế cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay là xác định được đúng bản chất giao dịch để đánh thuế đối với các giao dịch kinh doanh trong nền kinh tế chia sẻ. Theo ông Huy, việc quản lý và thu thuế nhà thầu đối với các giao dịch thương mại điện tử xuyên biên giới hiện còn nhiều bất cập, đặc biệt là với thu nhập phát sinh từ các nhà cung cấp dịch vụ trực tuyến như Google, Facebook, YouTube, Grab...
Nhà quản lý thuế phải thích ứng
Trước thực tế trên, Tổng cục Thuế đã đề xuất nhiều giải pháp như sửa đổi, bổ sung một số quy định của các luật về thuế đối với hoạt động thương mại điện tử nhằm đảm bảo bao quát các đối tượng và các hình thức kinh doanh thương mại điện tử phát sinh tại Việt Nam; phối hợp với các bộ, ngành để quản lý thuế đối với hoạt động thương mại điện tử…
Mới đây, dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi) đã được Chính phủ trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp thứ 7 khai mạc ngày 20/5 vừa qua, trong đó bổ sung các nội dung liên quan đến việc quản lý thuế đối với hoạt động kinh doanh thương mại điện tử nhằm hỗ trợ nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế trong lĩnh vực này; bổ sung quy định cho phép các nhà cung cấp ở nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam có hoạt động thương mại điện tử có nghĩa vụ đăng ký thuế, khai thuế, nộp thuế tại Việt Nam; bổ sung quy định về hóa đơn, chứng từ khi bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ thương mại điện tử...
Bên cạnh đó, đã có đề xuất ngành thuế cần thành lập trung tâm dữ liệu để các sàn giao dịch đều phải đưa thông tin thanh toán thuế lên trung tâm dữ liệu quốc gia. Qua đó, các cơ quan thuế cũng như các cơ quan liên quan có thể truy cập và sử dụng thông tin phục vụ công tác quản lý.
"Trên thế giới, nhiều quốc gia đã ứng dụng công nghệ để thu thập dữ liệu doanh thu bán hàng của doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh nhằm phục vụ công tác quản lý thuế”, bà Belinda Young cho biết.
Nêu dẫn chứng, bà Belinda Young cho biết, tại Mỹ, năm 2014, cơ quan quản lý thuế vùng Ascension Parish, bang Louisiana đã đầu tư công nghệ định vị trên không nhằm thu thập hình ảnh chi tiết của các bất động sản trong vùng. Nhờ đó, cơ quan thuế vùng này đã phát hiện hơn 6.000 trường hợp có thay đổi về bất động sản mà không khai thuế và thu được thêm 18,1 triệu USD tiền thuế.
Tương tự, cơ quan thuế vùng Anne Arundel, bang Maryland áp dụng kết hợp giữa hình ảnh trên không và dữ liệu thuế bất động sản để rà soát điều tra 10.435 hộ gia đình, tăng gấp đôi số hộ gia đình rà soát điều tra vào năm trước đó. Kết quả, các bất động sản chưa kê khai thuế được phát hiện là 17% tổng số mặt bằng, góp phần tăng cơ sở tính thuế bất động sản lên 32 triệu USD ở riêng vùng này và nếu áp dụng toàn bang thì con số sẽ nâng lên 1,4 tỷ USD...
Giới chuyên gia nhìn nhận, trong kỷ nguyên số, nền kinh tế toàn cầu cũng như mỗi quốc gia trong tương lai sẽ rất khác biệt. Do đó, cơ quan quản lý thuế cần xây dựng những công cụ, giải pháp thuế đa dạng để có thể thích ứng với những thách thức mới.
