Phiên thảo luận về Dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Ảnh: NĐ
Phải bảo vệ cả tổ chức
Chuẩn bị trình Quốc hội tiếp tục thảo luận và thông qua Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi (Dự thảo) tại kỳ họp thứ 5 (tháng 5/2023), Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa cho ý kiến về một số vấn đề lớn giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo.
Trước đó, thảo luận tại kỳ họp thứ tư, các vị đại biểu Quốc hội đề nghị chỉnh sửa nhiều nội dung, từ khái niệm người tiêu dùng cho đến quy định về quyền, trách nhiệm của các bên liên quan, việc giải quyết tranh chấp.
Ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (cơ quan thẩm tra Dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi) cho biết, đến nay, về khái niệm người tiêu dùng, vẫn có 2 loại ý kiến khác nhau.
Loại ý kiến thứ nhất đề nghị quy định người tiêu dùng bao gồm cả tổ chức.
Loại ý kiến thứ hai cho rằng, không cần thiết đưa “tổ chức” vào khái niệm “người tiêu dùng”, vì theo báo cáo tổng kết thi hành Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hiện hành của Bộ Công thương, trong suốt quá trình 10 năm tổ chức, thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, số lượng các tổ chức có khiếu nại, khiếu kiện đến các cơ quan nhà nước rất ít.
Do đó, Thường trực cơ quan thẩm tra đề xuất 2 phương án tiếp thu. Phương án 1, quy định người tiêu dùng bao gồm cả cá nhân và tổ chức. Phương án 2 (như Dự thảo được Chính phủ trình), quy định người tiêu dùng chỉ là cá nhân.
Nhất trí với phương án 1, Tổng thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường cho rằng, không nên hiểu máy móc từ “người” ở đây là cá nhân; trong nhiều trường hợp, thì “người” có thể là cả tập thể và cá nhân. Ví dụ, Văn phòng Quốc hội cũng là người tiêu dùng khi mua các sản phẩm, thì tại sao “người” chỉ là một cá nhân?
“Chúng tôi mua rất nhiều sản phẩm, ví dụ, văn phòng phẩm phục vụ cho các cơ quan của Quốc hội, cho Quốc hội, thì ‘người’ được hiểu thế nào?”, ông Cường nêu vấn đề.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng, nhìn thẳng vào bản chất pháp lý, tức là nếu trong quan hệ về mua bán sản phẩm, hàng hóa phục vụ mục đích tiêu dùng mà có cả tổ chức và cá nhân, thì pháp luật phải điều chỉnh cả tổ chức và cá nhân.
“Giả sử Luật chỉ điều chỉnh với cá nhân, sau này phát sinh vấn đề với tổ chức là người tiêu dùng, thì ai bảo vệ họ. Tinh thần của pháp luật là phải dự liệu các tình huống để điều chỉnh hành vi”, ông Tùng nêu lý do chọn phương án 1.
Cũng chọn phương án 1, Phó chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nói, lấy lý do số lượng các tổ chức có khiếu nại, khiếu kiện đến các cơ quan nhà nước là rất ít để chọn phương án 2 là không thuyết phục, ít xảy ra có nghĩa là vẫn có thể xảy ra.
Tham gia thảo luận, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đề nghị, cần đánh giá kỹ hơn để có căn cứ lựa chọn thuyết phục hơn.
“Luật hiện hành đang bảo vệ cả tổ chức và cá nhân, mà quyền lợi người tiêu dùng còn bị xâm phạm như vậy. Bây giờ, Dự thảo bỏ đi một chủ thể rất quan trọng mà lại khá phổ biến đối với Việt Nam, thì phải ‘lý sự’ thế nào?”, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đặt vấn đề.
Không tạo gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp
Một vấn đề khác cũng được quan tâm thảo luận là quyền, nghĩa vụ của người tiêu dùng và các bên liên quan.
Tiếp thu ý kiến đại biểu, Dự thảo bổ sung trách nhiệm của người tiêu dùng: “Bảo đảm cung cấp chính xác, đầy đủ về các nội dung thông tin liên quan đến giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh. Chịu trách nhiệm về việc cung cấp thông tin không chính xác hoặc không đầy đủ theo quy định của pháp luật”. Trường hợp người tiêu dùng đưa thông tin sai sự thật gây ảnh hưởng đến uy tín, lợi ích của cá nhân, tổ chức kinh doanh, thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật về dân sự hoặc pháp luật có liên quan.
Tuy nhiên, Phó chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cho biết, ông vẫn băn khoăn, vì quy định trong toàn bộ Dự thảo thiên về quyền, mà ít đề cập đến nghĩa vụ của người tiêu dùng, trong khi Hiến pháp quy định, quyền không được tách rời với nghĩa vụ.
Dù Dự thảo mới nhất đã bổ sung quy định về trách nhiệm người tiêu dùng, nhưng như thế, theo ông Phương, là không đủ tầm, đúng ra, phải quy định về nghĩa vụ của người tiêu dùng. Ông Phương nhấn mạnh, phải nghiên cứu thêm về nghĩa vụ của người tiêu dùng, trong đó có nghĩa vụ không được xâm phạm lợi ích của người khác.
Đồng tình, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhận xét, Dự thảo mới thiên về việc tập trung bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, chưa rõ vấn đề ngang bằng trong quyền và nghĩa vụ.
“Bảo vệ ở đây không có nghĩa là người tiêu dùng có quyền cao hơn người sản xuất hay phân phối. Quyền này phải bình đẳng với nhau trước pháp luật. Do đó, không được làm phương hại đến quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân khác có liên quan, nhất là vấn đề chi phí tuân thủ pháp luật. Nên chăng, một vấn đề nữa cần xin ý kiến là soi lại các nguyên tắc, các quan điểm lớn đặt ra khi xây dựng dự án luật này”, Chủ tịch Quốc hội phát biểu.
Nhìn nhận một số quy định có thể gây khó khăn cho doanh nghiệp, liên quan đến trách nhiệm tổ chức, cá nhân kinh doanh với người tiêu dùng trong các giao dịch trên không gian mạng, Tổng thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường cho rằng, cần cân nhắc một số quy định. Như, tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số trung gian có trách nhiệm kết nối, cung cấp dữ liệu thông tin theo thời gian thực, phục vụ hoạt động kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
“Yêu cầu kết nối, cung cấp dữ liệu thông tin, quy định như vậy sẽ gây khó khăn cho doanh nghiệp, từ đánh giá chi phí, chuẩn bị cho việc tuân thủ thực hiện các quy định”, ông Cường nhận xét.
Mặt khác, theo ông Cường, quy định này chưa hợp lý. Hiện nay, các sàn thương mại điện tử vẫn đang tuân thủ các quy định pháp luật về thương mại điện tử về thực hiện báo cáo số liệu thống kê quy định theo định kỳ và đột xuất theo yêu cầu nhằm phục vụ mục tiêu quản lý nhà nước. Quy định hiện hành cũng có yêu cầu doanh nghiệp vận hành sàn thương mại phải có phương án kết nối với cổng thông tin quản lý hoạt động thương mại điện tử, báo cáo theo thời gian thực các thông tin, bao gồm số lượt truy cập, số lượng người bán, số lượng giao dịch, tổng giá trị giao dịch nhằm thu thập dữ liệu chỉ để xác định 5 nhóm doanh nghiệp dẫn đầu thị trường thương mại điện tử.
“Quy định như Dự thảo gây lãng phí nguồn lực cho cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý, tiềm ẩn rủi ro về hoạt động của doanh nghiệp. Bởi thông tin hoạt động doanh nghiệp theo thời gian thực là một thông tin thuộc về bí mật kinh doanh của doanh nghiệp. Việc cung cấp thông tin này khi chưa có cơ chế bảo đảm tính bảo mật là một rủi ro. Dự thảo Luật cũng chưa quy định các trách nhiệm của cơ quan quản lý đối với việc bảo mật dữ liệu thông tin do doanh nghiệp cung cấp”, ông Cường lo ngại.
Cũng quan tâm vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ lưu ý, Dự thảo tránh tạo gánh nặng không cần thiết cho tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số, đồng thời đề nghị rà soát lại toàn bộ Chương II quy định về trách nhiệm tổ chức, cá nhân kinh doanh đối với người tiêu dùng để đảm bảo ngang bằng quyền và nghĩa vụ tại Dự thảo.
Vẫn quy định bán hàng đa cấp là bán hàng trực tiếp
Thảo luận tại kỳ họp thứ tư, có đại biểu cho rằng, cần xem lại quy định bán hàng đa cấp là một hình thức bán hàng trực tiếp, vì hoạt động này sử dụng mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh, có thể được thực hiện trực tiếp hoặc trên không gian mạng, hoặc qua phương tiện viễn thông từ xa.
Thường trực Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường cho rằng, quy định bán hàng đa cấp là một hình thức bán hàng trực tiếp là phù hợp. Bởi theo pháp luật Việt Nam, bán hàng đa cấp là hoạt động kinh doanh sử dụng mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh. Trong đó, người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác từ kết quả kinh doanh của mình và của những người khác trong mạng lưới. Đây cũng là hình thức bán hàng mà sản phẩm đi từ nhà sản xuất đến thẳng người tiêu dùng không thông qua hệ thống trung gian (các nhà bán buôn, bán lẻ, đại lý, nhà phân phối…).
