Những lo ngại an ninh liên quan tới cuộc chiến của Nga ở Ukraine đã thay đổi tính toán của Thụy Điển và Phần Lan, đồng thời cũng khiến các nước có truyền thống “trung lập” khác phải cân nhắc lại khái niệm này thực sự có ý nghĩa như thế nào với chính họ.
“Điều quan trọng về trung lập là nó có ý nghĩa khác nhau với những người khác nhau”, nhà sử học Samuel Kruizinga tại Đại học Amsterdam cho biết.
Mặc dù các thành viên Liên minh châu Âu (EU) cam kết bảo vệ lẫn nhau trong trường hợp bị tấn công từ bên ngoài, nhưng cam kết phần lớn vẫn nằm trên giấy vì sức mạnh của NATO phủ bóng lên quan niệm của riêng khối EU về phòng thủ tập thể.
Dưới đây là một số quốc gia đã đưa “tính trung lập” vào luật pháp hoặc thường tự coi mình là trung lập.
Thụy Sĩ
Thụy Sĩ được cho là quốc gia trung lập nổi tiếng nhất ở châu Âu. Tính trung lập của Thụy Sĩ được quy định trong hiến pháp và từ hàng chục năm trước, các cử tri Thụy Sĩ đã quyết định nước này đứng ngoài EU.
Dù vậy, trong những tuần gần đây, chính phủ Thụy Sĩ đã rất đau đầu khi phải giải thích khái niệm trung lập sau khi “nối gót” EU áp đặt trừng phạt đối với Nga. Tính trung lập của Thụy Sĩ được phân tích gần như hàng ngày trên các phương tiện truyền thông địa phương.
Rất ít khả năng Thụy Sĩ sẽ từ bỏ vị thế trung lập: Chính phủ Thụy Sĩ đã yêu cầu Đức không chuyển thiết bị quân sự có nguồn gốc từ Thụy Sĩ cho Ukraine.
Đảng dân túy cánh hữu nắm giữ số ghế lớn nhất trong Quốc hội đã do dự về các biện pháp tiếp theo chống lại Nga, và người dân Thụy Sĩ cũng kiên quyết bảo vệ vai trò nhà hòa giải quốc tế cho các quốc gia đối địch cũng như trung tâm hành động về nhân đạo và nhân quyền. Tính trung lập là yếu tố đem lại danh tiếng đó cho Thụy Sĩ.
Áo
Nền trung lập của Áo là một thành phần quan trọng trong nền dân chủ hiện đại của nước này: Với điều kiện các lực lượng Đồng minh rời khỏi đất nước và khả năng giành lại độc lập vào năm 1955, Áo tuyên bố trung lập về quân sự.
Kể từ khi chiến tranh Nga-Ukraine bùng phát, Thủ tướng Karl Nehammer vẫn duy trì khá tốt sự cân bằng trong quan điểm của Áo. Ông khẳng định rằng nước này không có kế hoạch thay đổi tình trạng an ninh, đồng thời tuyên bố trung lập về quân sự không nhất thiết là trung lập về đạo đức. Áo vẫn lên án mạnh mẽ các hành động của Nga ở Ukraine.
Ireland
Sự trung lập của Ireland lâu nay mang hơi hướng vùng xám. Đầu năm nay, Thủ tướng Micheal Martin tóm tắt quan điểm của Ireland như thế này: “Chúng tôi không trung lập về chính trị, nhưng chúng tôi trung lập về quân sự”.
Cuộc chiến ở Ukraine đã khơi lại những tranh luận về ý nghĩa trung lập của Ireland. Ireland đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Nga và gửi viện trợ phi sát thương tới Ukraine.
Ireland tham gia vào các nhóm chiến đấu của EU – một phần nỗ lực của khối nhằm tăng cường khả năng phối hợp giữa các lực lượng quân sự.
Nhà sử học Kruizinga cho rằng, các thành viên EU và NATO càng giống nhau, sẽ càng tốt để khối “thể hiện mình là một thế lực địa chính trị mạnh mẽ”.
Malta
Hiến pháp Malta nói rằng, quốc đảo nhỏ ở Địa Trung Hải chính thức trung lập, thực hiện chính sách “không liên kết và từ chối tham gia bất cứ liên minh quân sự nào”. Một cuộc thăm dò dư luận của Bộ Ngoại giao Malta đăng tải 2 tuần trước khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự ở Ukraine cho thấy phần lớn những người được hỏi ủng hộ trung lập, chỉ có 6% phản đối.
Times of Malta ngày 11/5 cho biết, Tổng thống Ireland Michael Higggins trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Malta đã nhấn mạnh quan điểm về trung lập “tích cực” và cùng Tổng thống nước chủ nhà George Vella lên án cuộc chiến ở Ukraine.
Cộng hòa Síp
Mối quan hệ của Cộng hòa Síp với Mỹ đã phát triển đáng kể trong thập kỷ qua, nhưng việc gia nhập NATO không phải là lựa chọn được bàn đến, ít nhất là ở thời điểm hiện nay.
Tổng thống Cộng hòa Síp hôm 14/5 nói rằng, vẫn còn quá sớm để cân nhắc về một động thái chắc chắn sẽ vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của Thổ Nhĩ Kỳ.
Nhiều người dân Síp, đặc biệt là những người có khuynh hướng chính trị cánh tả, vẫn đổ lỗi cho NATO về sự chia cắt trên thực tế của quốc đảo này sau cuộc xâm lược của Thổ Nhĩ Kỳ giữa những năm 1970. Thổ Nhĩ Kỳ khi đó đã là thành viên NATO và liên minh này đã không làm điều gì để ngăn chặn hành động quân sự của Ankara.
Anh, một thành viên khác của NATO có 2 căn cứ quân sự chủ quyền trên đảo Síp, trong đó có một trạm do thám tinh vi trên bờ biển phía Đông với sự hợp tác của Mỹ.
Síp muốn duy trì quan điểm trung lập, do đó nước này cho phép tàu chiến Nga tiếp tế tại các cảng của Síp, mặc dù đặc quyền này đã bị đình chỉ sau khi chiến tranh ở Ukraine bùng phát.
