Những vấn đề chính cần tháo gỡ
Trước hết, một trong những điều kiện quan trọng nhất mà cả FTSE và MSCI đều nhắc đến đối với hạn chế của Việt Nam chính là quy định phải có tiền trước khi giao dịch (prefunding). Việt Nam yêu cầu nhà đầu tư chỉ được đặt lệnh mua khi có đủ tiền trên tài khoản, trong khi theo tiêu chí và thông lệ quốc tế, chỉ cần nhà đầu tư được công nhận là tổ chức tài chính, việc ký quỹ trước khi giao dịch là không cần thiết và họ chỉ yêu cầu có tiền ở thời điểm nhận cổ phiếu (T+2).
Vấn đề thứ hai mà Việt Nam cần đáp ứng liên quan đến yếu tố nhà đầu tư nước ngoài, cụ thể là về tỷ lệ sở hữu và mức độ minh bạch, bình đẳng.
Trên thực tế, những ngành nghề được nhà đầu tư nước ngoài quan tâm thường có tỷ lệ sở hữu tối đa (room) hạn chế, trong khi số lượng doanh nghiệp nới room lên 100% rất ít do bị hạn chế bởi các luật liên quan và một phần do sự không đồng tình của nhiều cổ đông. Điều này vô hình trung trở thành rào cản đối với thị trường chứng khoán trong việc đáp ứng tiêu chí nâng hạng.
Một vấn đề khác là thủ tục đăng ký cấp mới mã số giao dịch chứng khoán và mở mới tài khoản giao dịch cho nhà đầu tư nước ngoài mất nhiều thời gian, trong khi việc công bố thông tin của doanh nghiệp bằng tiếng Anh còn hạn chế và việc lập báo cáo tài chính chưa đạt chuẩn IFRS.
Ông Trần Hoàng Sơn, Giám đốc chiến lược thị trường, Công ty Chứng khoán VPBank cho biết, các tiêu chí nâng hạng của MSCI khắt khe hơn so với FTSE. Trong báo cáo khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu công bố vào tháng 6/2024 của MSCI, tiêu chí “khả năng chuyển nhượng” của Việt Nam đã được thay đổi từ “cần cải thiện” sang “không có vấn đề lớn”, nhờ vào việc tăng cường các giao dịch ngoài sàn và giao dịch hiện vật theo các thay đổi về quy định, nhưng yếu tố liên quan đến tự do trên thị trường ngoại hối chưa đạt. Theo đó, VND là đồng tiền chưa được tự do chuyển đổi bởi các giao dịch thanh toán và việc chuyển ngoại tệ đến và đi hay trong nước đều chịu sự kiểm soát. Ngoài ra, khả năng chuyển đổi VND sang đồng tiền khác không dễ dàng, đôi khi phải thông qua ngoại tệ thứ ba. Mặt khác, quy định các ngân hàng không được phép cấp tín dụng cho người nước ngoài cản trở sự tham gia của dòng vốn ngoại, ảnh hưởng đến quá trình xem xét nâng hạng của MSCI với Việt Nam.
 |
Nỗ lực và kỳ vọng
Mới đây, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã hoàn thành bản cuối dự thảo Thông tư sửa đổi quy định về giao dịch chứng khoán, trong đó đề xuất cho nhà đầu tư tổ chức nước ngoài có thể giao dịch mà không cần ký quỹ 100% tiền. Bên cạnh đó, việc áp dụng IFRS bắt buộc từ năm 2025 sẽ giúp cải thiện đáng kể luồng thông tin tới các nhà đầu tư, đảm bảo quyền lợi tiếp cận thông tin bình đằng giữa nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, Chính phủ đang rà soát room trong các ngành nghề và đơn giản hóa quy trình mở tài khoản cho nhà đầu tư nước ngoài.
Theo ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam, thông qua cơ chế ký quỹ khi triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm, cho phép thành viên bù trừ được quyết định mức ký quỹ đối với nhà đầu tư căn cứ vào kết quả đánh giá tín nhiệm, thị trường kỳ vọng sẽ giải quyết được vấn đề prefunding.
“Trong khi chờ sửa các quy định của pháp luật ngân hàng, theo chỉ đạo của Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Tổng công ty đang hướng tới điều chỉnh quy trình thanh toán nhằm tháo gỡ những vướng mắc trong việc ký quỹ của nhà đầu tư nước ngoài, nhằm hỗ trợ cho mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi” ông Nguyễn Sơn cho biết.
Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Vũ Thị Chân Phương cho hay, với sự hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới, Ủy ban đã tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo khoa học, gặp gỡ các tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế, Hiệp hội Thị trường tài chính châu Á, các nhà đầu tư nước ngoài để trao đổi, lắng nghe những ý kiến đóng góp nhằm hoàn thiện các cơ chế, chính sách, qua đó giúp thị trường chứng khoán Việt Nam nâng hạng trong thời gian tới.
Kỳ vọng, thị trường Việt Nam có thể được thông báo nâng hạng vào tháng 9/2025 theo các tiêu chí của FTSE và chính thức nâng hạng vào tháng 9/2026. Đối với các tiêu chí của MSCI, Việt Nam có thể được đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng trong kỳ đánh giá thường niên vào tháng 6/2026 và chính thức nâng hạng vào kỳ đánh giá tháng 6/2027.
Ông Trần Hoàng Sơn ước tính, khi được nâng hạng, dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài có thể đổ thêm vào thị trường từ 4 - 5 tỷ USD, với giả định tỷ trọng cổ phiếu Việt Nam trong chỉ số thị trường mới nổi từ 0,5 - 1%.
