1. Trước khi được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, vùng đất Tràng An là ruộng nước sình lầy “chiêm khê, mùa úng”, sơn cùng thủy tận, đằng đẵng trên lưng bốn chữ “B”: buồn - bực - bụi - bẩn, người dân phá núi lấy đá đốt vôi.
Ðược sự chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ, tỉnh Ninh Bình, Giáo hội Phật giáo Việt Nam và Doanh nghiệp xây dựng Xuân Trường bằng sức mạnh của hợp tác công - tư đã tập trung nguồn lực đầu tư xây dựng và tôn tạo các công trình văn hóa tâm linh, những dự án phát triển du lịch Quần thể danh thắng Tràng An.
Điển hình là chùa Bái Đính mới - ngôi chùa rộng nhất Việt Nam với các công trình hoành tráng, ấn tượng như Tam Quan, hành lang La Hán 500 tượng đá, các điện Quan Âm, Pháp Chủ, Tam Thế, tháp chuông, bảo tháp trưng bày xá lợi Phật linh thiêng được rước về từ Ấn Độ và Myanmar. Đặc biệt, Bái Đính là ngôi chùa sở hữu nhiều kỷ lục của khu vực và Việt Nam, như tượng Phật bằng đồng dát vàng lớn nhất châu Á, hành lang La Hán dài nhất châu Á, tượng Phật Di Lặc bằng đồng lớn nhất Đông Nam Á…
Quần thể danh thắng Tràng An làm tốt công tác lưu giữ, bảo tồn các di tích khảo cổ học tiền sử, sơ sử và di tích lịch sử, văn hóa với nhiều dấu tích lịch sử nhân loại, dân tộc trong nền cảnh địa chất, địa mạo, hệ sinh thái rừng ngập nước, rừng trên núi đá vôi riêng biệt và độc đáo.
Tràng An là một điển hình về cách làm du lịch xanh, bền vững, có chiều sâu, trở thành thương hiệu nổi tiếng, từ việc đầu tư nạo vét mở rộng lòng sông, đến nâng cấp hạ tầng giao thông, điện, nước, viễn thông, hạ tầng du lịch, tạo cảnh quan và giữ gìn môi trường xanh, sạch, đẹp; có chiến lược xây dựng tour tuyến, sản phẩm du lịch mới, đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên, nhân viên chuyên nghiệp, huy động sức mạnh cộng đồng…
2. Đến Ninh Bình, thật tuyệt vời khi được chiêm ngưỡng vẻ đẹp Tràng An cổ - trái tim của kinh đô Hoa Lư xưa, lắng nghe tiếng của thiên nhiên nơi cố đô ngàn năm tuổi. Sâu trong tẩm điện là cung thờ Hoàng đế Đinh Tiên Hoàng, người khai sinh ra nước Đại Cồ Việt, một lòng mong mỏi thiên hạ thái bình, muôn dân thịnh vượng.
Một thập kỷ qua, Quần thể danh thắng Tràng An tiếp tục khẳng định tiềm năng và hướng phát triển để giữ vững và nâng tầm di sản thế giới.
Tràng An cổ mang những giá trị văn hóa sâu sắc và truyền thống bền vững. Chùa hướng phía Tây, gồm nhà tiền đường, hang sáng thờ Phật, đền thờ thần Cao Sơn, đền thờ thánh Nguyễn - không gian hội tụ những yếu tố trụ cột: đất sinh Vua, sinh thánh, sinh thần. Đền thờ thánh Nguyễn, người sáng lập chùa Bái Đính - Lý Quốc Sư Nguyễn Minh Không, người đã phát hiện ra hang động đẹp khi tìm thuốc chữa bệnh cho Vua Lý Thần Tông, đã xây dựng một ngôi chùa thờ Phật và một vườn thuốc quý giúp dân.
Khi lên vãn cảnh chùa trên đỉnh Bái Đính, Vua Lê Thánh Tông đã tạc một bài thơ tứ tuyệt: “Đính Sơn danh tiếng thực cao xa/ Che chở kinh thành tự thuở xưa/ Nhân kiệt, địa linh nên vượng khí/ Núi thiêng cảnh đẹp vững sơn hà”.
Cùng với lịch sử bể dâu tạo nên thiên nhiên tráng lệ, Tràng An còn là “cái nôi” tiến hóa của người Tràng An cổ. Hàng chục đợt khai quật khảo cổ học thời gian qua cho thấy, cộng đồng cư dân tiền sử đã định cư trong các hang động, mái đá ở vùng lõi Tràng An từ hàng vạn năm trước…
Ðến thế kỷ thứ 10, vua tôi Tràng An xây dựng kinh đô, đắp thành, khép kín thung lũng Hoa Lư, lập ra 3 triều đại của nền phong kiến độc lập, tiền đề hun đúc văn minh Ðại Việt. Bản sắc văn hóa cứ thế lưu truyền và phát triển qua các thế hệ, các lễ hội chùa Bái Ðính, lễ hội cố đô Hoa Lư, lễ hội Minh Ðại Vương...
3. Khu danh thắng Tràng An mang vẻ đẹp thanh bình, nên thơ, chỉ có sông, nước, hang động, rừng cây, khác xa đô thị ồn ào. Đến Tràng An, để đắm mình trên dòng Sào Khê huyền thoại có từ thời Đinh Bộ Lĩnh, nối sông Hoàng Long và sông Đáy ghi bao dấu ấn của lịch sử, ngàn năm xanh biếc. Vua Lý Công Uẩn từng đi trên sông này để về kinh thành Thăng Long. Chúa Trịnh Sâm trước cảnh đẹp mê hồn của Sào Khê tức cảnh thành thơ: “Quay thuyền về ngắm bến Tràng An/ Ðường dạo Hoa Lư cũng thuận miền/ Sông như dải lụa, hang nhỏ nước/ Ðiệp trùng núi mọc cửa cài then.”
Ngồi thuyền trên dòng Sào Khê, hoa súng tim tím mơ màng nở, chim le le ẩn hiện, xung quanh là thuyền bè bạn được chèo tay nhẹ nhàng rẽ nước. Nước thì trong đến nao lòng và sông thì sạch đến ngỡ ngàng.
Điều kỳ thú khi du lịch Tràng An chính là đi thuyền qua những hang động sáng, tối, rộng, hẹp khác nhau và mang vẻ đẹp đầy bí ẩn. Mỗi động lại gắn với một sự tích dân gian, hay một câu chuyện cảm động, hấp dẫn qua lời kể của người lái đò điệu nghệ kiêm hướng dẫn viên du lịch.
Như câu chuyện xưa, có chàng trai yêu tha thiết nàng công nương xinh đẹp, nàng cũng yêu chàng trai ấy vô cùng. Nhưng khi chàng mang sính lễ đến hang Sính để cầu hôn, thì cô gái lại bị đem cống nạp. Quá đau buồn, chàng đến hang Ba Giọt tắm gội sạch sẽ rồi trầm mình xuống hang Si. Chuyện tình của chàng khiến nhũ đá rơi lệ. Ai qua hang Ba Giọt mà đón được 3 giọt nước từ nhũ đá xuống lòng tay, thì sẽ có cuộc sống thuận hòa, tình yêu và hạnh phúc .
4. Sau gần 3 giờ đồng hồ trên thuyền du ngoạn suối - sông - hang - động, ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của Tràng An, bà Juha Hihunen, du khách người Phần Lan đã thốt lên rằng: “Tôi chưa từng chiêm ngưỡng khung cảnh nào đẹp đến thế. Tôi rất thích mỗi lần thuyền đi vào hang lại đi qua một thung lũng của non nước với cảnh đẹp khác nhau, thấy những con dê trên vách núi và một vài loài chim hoang dã. Các bạn thật may mắn vì được thiên nhiên ban tặng một thắng cảnh đẹp như thế”.
Ngày 25/6/2014, tại Doha, với sự đồng thuận tuyệt đối của Ủy ban Di sản thế giới, Quần thể danh thắng Tràng An chính thức trở thành Di sản thế giới hỗn hợp đầu tiên của Việt Nam khi đáp ứng cả 2 yếu tố nổi bật về văn hóa và thiên nhiên. Đây là sự kiện mang tính chất lịch sử đối với Tràng An cũng như đối với tỉnh Ninh Bình.
Đến Ninh Bình nhân sự kiện Tuần du lịch Ninh Bình “sắc vàng Tam Cốc Tràng An” năm 2022, ông Francisco Jose Franco Martinez, Trưởng bộ phận Kinh tế, thương mại và đầu tư, Đại sứ quán Cộng hòa Argentina tại Việt Nam chia sẻ: “Chúng tôi đã trải qua những ngày thật tuyệt vời ở Ninh Bình, tham gia các sự kiện quảng bá du lịch. Đây không chỉ là một nơi sở hữu di sản thiên nhiên tuyệt đẹp, mà còn hấp dẫn bởi những câu chuyện lịch sử văn hóa ý nghĩa. Tôi sẽ tích cực quảng bá cho người dân Argentina về du lịch Ninh Bình - Việt Nam…”.
Khi tôi đang viết những dòng đón chào kỷ niệm 10 năm danh thắng Tràng An được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, thì nhận được tin vui: tờ Daily Mail (Anh) đưa tin, Ninh Bình đứng thứ 4 trong “top 10 kỳ quan mới thế giới dành cho những người không thích đám đông” (chưa bị thương mại hóa nhiều, nên còn "ít đám đông").
Đây không phải lần đầu tiên báo chí nước ngoài dành lời khen ngợi cho Ninh Bình. Năm 2020, Trips to Discover điền tên Ninh Bình vào danh sách 14 điểm đến hấp dẫn nhất châu Á. Năm 2022, Tạp chí Travel + Leisure xếp Ninh Bình vào danh sách 12 địa điểm quay phim đẹp nhất châu Á. Năm 2023, Ninh Bình đoạt Giải thưởng Traveller Review Awards, là đại diện duy nhất của Việt Nam lọt top 10 điểm đến thân thiện nhất thế giới. Tạp chí Forbes bình chọn Ninh Bình là một trong 23 điểm đáng đến nhất thế giới.
5. Vẫn núi non, sông suối, hang động, rừng cây, thành quách, chùa chiền ấy…, nhưng Tràng An không đứng yên, mà chuyển động không ngừng để bộc lộ mình, hoàn thiện mình, làm đẹp mình…, xứng với danh vị cao quý mà UNESCO trao tặng. Một thập kỷ qua, Quần thể danh thắng Tràng An tiếp tục khẳng định tiềm năng và hướng phát triển để giữ vững và nâng tầm di sản thế giới.
Quần thể danh thắng Tràng An, Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới là báu vật vô giá mà thiên nhiên ban tặng Ninh Bình, Việt Nam và thế giới, là sự kết tinh văn minh, văn hóa từ đời này sang đời khác. Danh thắng Tràng An là hạt nhân trụ cột trong chiến lược xây dựng Đô thị di sản thiên niên kỷ và kết nối các thành phố di sản của UNESCO mà Ninh Bình cùng đất nước đang nỗ lực bồi đắp nét vàng son lịch sử, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, bảo tồn cảnh quan thiên nhiên, các di tích khảo cổ học để vươn lên một tầm cao mới, để mỗi ngày thêm một ngỡ ngàng Tràng An.
