Lợi suất trái phiếu Kho bạc Mỹ kỳ hạn 10 năm - lãi suất tham chiếu cho chi phí vốn toàn cầu - đang nhanh chóng tiến gần đến mức 5%, một mức chưa từng thấy kể từ những tháng trước khi thị trường bị cuốn vào cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Vào ngày 3/10, lợi suất này đã đạt mức cao nhất trong 16 năm là 4,8%, tăng 50 điểm cơ bản chỉ trong vòng hai tuần. Sau khi loại bỏ lạm phát, lợi suất ở mức gần 2,5%, làm xói mòn sức hấp dẫn của hầu hết mọi tài sản khác. Các động thái này đã lan rộng ra toàn cầu, đe dọa gây ra một cuộc khủng hoảng tài chính ở Ý và Nhật Bản - quốc gia đang bám chặt vào lãi suất chạm đáy.
Đợt bán tháo trái phiếu chính phủ đang khơi lại ký ức về những xung đột trên thị trường tài chính trong quá khứ, với một số điểm tương đồng với hiện tượng “taper tantrum” năm 2013 khi chứng kiến lợi suất trái phiếu Kho bạc tăng vọt khoảng 130 điểm cơ bản chỉ trong hai tháng.
 |
Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm của một số quốc gia |
Nói rộng hơn, chi phí đi vay cao hơn trong thời gian dài hơn đồng nghĩa với việc các điều kiện tài chính sẽ bị thắt chặt ngay cả khi không có hành động tiếp theo từ các nhà hoạch định chính sách.
Marija Veitmane, chiến lược gia cấp cao về đa tài sản của State Street Global Markets cho biết: “Ngay cả khi lãi suất ổn định ở mức hiện tại, chúng vẫn có khả năng phá vỡ nền kinh tế. Tôi rất lo lắng về triển vọng của thị trường chứng khoán”.
Phần bù rủi ro khi đầu tư cổ phiếu hiện ở mức gần bằng 0, mức thấp nhất trong hơn hai thập kỷ, hàm ý rằng các nhà đầu tư chứng khoán không được thưởng khi chấp nhận bất kỳ rủi ro bổ sung nào.
Chuyện gì đang xảy ra? Hãy bắt đầu ở Mỹ với một số cơ chế tài chính. Các nhà đầu tư nắm giữ trái phiếu Kho bạc thường có quyền chọn cho vay trên thị trường tiền tệ, trong đó lãi suất qua đêm do Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) quy định. Do đó, lợi suất của trái phiếu Kho bạc có kỳ hạn ngắn nhất sẽ theo dõi chính sách của Fed. Ở thời gian đáo hạn dài hơn, lợi suất phản ánh hai yếu tố bổ sung. Một là kỳ vọng về việc Fed sẽ thay đổi lãi suất như thế nào trong tương lai. Yếu tố còn lại là “term premium” (phần bù kỳ hạn) - mức phí bù thêm vào lợi suất để bù đắp rủi ro lạm phát, lãi suất, thanh khoản hoặc thậm chí về mặt lý thuyết là chính phủ vỡ nợ.
Cả kỳ vọng về chính sách và phần bù kỳ hạn đều đã thúc đẩy lợi suất tăng lên. Sau cuộc khủng hoảng ngân hàng Mỹ vào mùa xuân năm nay, các nhà đầu tư lo ngại suy thoái kinh tế và kỳ vọng Fed sẽ cắt giảm lãi suất trong năm nay. Sau đó, tình trạng hỗn loạn kết thúc, nỗi sợ hãi giảm dần và dự báo tăng trưởng kinh tế tăng lên. Thị trường đi đến quan điểm được chính Fed tán thành về sẽ giữ lãi suất cao hơn trong thời gian dài hơn. Đồng thời, nhiều nhà hoạch định chính sách và nhà đầu tư đã nâng cao ước tính về mức lãi suất sẽ ổn định trong dài hạn. Nhưng thay vào đó, lãi suất thực kỳ vọng đã tăng vọt.
 |
Phần bù kỳ hạn của trái phiếu Kho bạc Mỹ tăng vọt từ cuối tháng 8 |
Trong những tuần gần đây mọi thứ đã thay đổi. Fed New York đã công bố ước tính hàng ngày về phần bù kỳ hạn đối với lãi suất trái phiếu Kho bạc kỳ hạn 10 năm, bắt nguồn từ mô hình tài chính. Kể từ tháng 8, nó đã tăng 0,7 điểm phần trăm, đủ để giải thích đầy đủ sự gia tăng lợi suất trái phiếu trong thời gian đó.
Một số cho rằng sự gia tăng trong phần bù kỳ hạn chỉ đơn giản là do cung và cầu. Bộ Tài chính Mỹ đang trong tình trạng đẩy mạnh vay nợ. Chỉ riêng từ tháng 1 đến tháng 9, cơ quan này đã huy động được con số khổng lồ 1.700 tỷ USD (7,5% GDP) từ thị trường, tăng gần 80% so với cùng kỳ năm 2022, một phần do doanh thu từ thuế giảm. Đồng thời, Fed đã thu hẹp danh mục trái phiếu Kho bạc dài hạn và một số nhà phân tích cho rằng ngân hàng trung ương Trung Quốc cũng đang làm điều tương tự.
Những người khác chỉ ra các nguyên tắc cơ bản. Bên ngoài nước Mỹ, nền kinh tế toàn cầu đang có vẻ chao đảo. Trong thời kỳ suy thoái, khẩu vị rủi ro của nhà đầu tư giảm xuống. Giá dầu tăng, chính phủ Mỹ có thể vẫn chưa đóng cửa và Hạ viện đang hỗn loạn. Những tác động không chắc chắn của tất cả những điều này đã đẩy phần bù kỳ hạn lên cao. Cùng với việc ảnh hưởng đến nguồn cung trái phiếu Kho bạc mới, thâm hụt tài chính ngày càng tăng của Mỹ là một hiện tượng dài hạn. Nguyên tắc chung từ một bài đánh giá cho thấy những nguy cơ này đủ lớn để buộc Fed phải tăng lãi suất để ổn định lạm phát ở mức 3%.
Trên thực tế, quỹ đạo tài chính công của Mỹ tồi tệ đến mức hầu hết các nhà đầu tư lạc quan đều nói về rủi ro dài hạn của “sự thống trị tài khóa”, điều này ám chỉ rằng lãi suất cuối cùng có thể được thiết lập với mục tiêu kiểm soát chi phí trả nợ của chính phủ, thay vì lạm phát. Mặc dù thị trường chưa định giá lạm phát dài hạn cao hơn nhiều, nhưng thước đo rủi ro lạm phát - ảnh hưởng đến phần bù kỳ hạn - đã tăng trở lại kể từ khi giảm vào đầu năm nay.
Bất kể nguyên nhân là gì, những biến động trên thị trường trái phiếu Mỹ đã tạo ra ảnh hưởng ở những nơi khác. Lãi suất cao hơn ở Mỹ có xu hướng đẩy đồng đô la tăng giá, khuyến khích các ngân hàng trung ương khác thắt chặt tiền tệ để tránh lạm phát do hàng nhập khẩu đắt hơn. Và phần bù kỳ hạn có mối tương quan trên toàn cầu do tính di động của vốn.
Nhưng việc xử lý tổng thể không có ý nghĩa gì khi mỗi quốc gia điều hành ngân sách riêng của mình. Lãi suất tăng đã làm dấy lên lo ngại về tính bền vững của tài chính công tại nền kinh tế lớn vay nợ nhiều nhất khu vực đồng euro. Lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm của Ý hiện ở mức 4,9%, cao nhất kể từ năm 2012, khi cuộc khủng hoảng nợ khu vực đồng euro đang hoành hành. Nó vượt quá khả năng chịu đựng của ngân sách trong thời gian dài nếu không có tăng trưởng kinh tế nhanh hoặc thắt lưng buộc bụng. Các nhà đầu tư vào trái phiếu của Ý lo sợ rằng họ có thể không lấy lại được tiền, hoặc một ngày nào đó họ có thể được hoàn trả bằng đồng lira (tiền tệ của Ý từ năm 1861 đến năm 2002).
Tuy nhiên, chúng ta có thể nhìn vào Nhật Bản để biết những hậu quả tức thời nghiêm trọng nhất của việc tăng lợi suất. Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) là một ngoại lệ khi vẫn giữ lãi suất ở mức -0,1% ngay cả khi lạm phát tăng lên. BOJ cũng tiếp tục giới hạn lãi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm ở mức 1%. Vào ngày 29/9, BOJ thông báo mua trái phiếu đột xuất trị giá 301 tỷ yên (2 tỷ USD) để bảo vệ mức trần khi lãi suất trái phiếu đạt gần 0,8%. Vào ngày 4/10, BOJ đã quay trở lại thị trường với mức mua 1.900 tỷ yên (12,6 tỷ USD). Tháng 10/2022, các nhà chức trách đã cố gắng bảo vệ đồng tiền lần đầu tiên sau 24 năm sau khi nó vượt mốc 150 mỗi đô la. Nếu kỷ nguyên dài của lãi suất thấp thực sự kết thúc, nhiều thách thức tài chính khác có thể bị vượt qua trong những tháng tới.
