Chân dung những kẻ liều lĩnh
Một Lê Hồng Minh từng là một game thủ hàng đầu Việt Nam, và từng dẫn đầu đoàn Việt Nam tham dự World Cyber Game tại Hàn Quốc năm 2002. Chỉ 2 năm sau, ông lập nên VinaGame với tham vọng khai thác mảnh đất màu mỡ game online tại Việt Nam. Ngay lập tức, VinaGame đã tăng trưởng đột phá và nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường game online Việt Nam.
Sau thành công vang dội với game, VinaGame tiếp tục lập trang mạng Zing.vn năm 2007, và mạng xã hội Zing Me năm 2009. Hiện nay, Zing.vn là một trong những website hàng đầu tại Việt Nam. Đến năm 2010, VinaGame đổi tên thành VNG để thể hiện tham vọng kinh doanh đa ngành nghề không chỉ dừng lại ở thị trường game.
Một Nguyễn Ngọc Điệp là nhà sáng lập kiêm CEO Công ty cổ phần Vật Giá Việt Nam (vatgia.com), đang có những bước tiến mạnh mẽ và là một trong những công ty tiên phong và đứng đầu về thương mại điện tử Việt Nam.
Một Đỗ Tuấn Anh là nhà sáng lập, kiêm CEO Công ty Appota lọt vào top 9 công ty khởi nghiệp đáng được đầu tư nhất Đông Nam Á sau 2 năm khởi nghiệp và đang trở thành “cái gai” trong mắt các đối thủ Internet lớn của Việt Nam. Đỗ Tuấn Anh đang làm mọi việc để đưa Appota trở thành công ty phát triển nội dung số trên mobile tầm cỡ thế giới bằng việc áp dụng những thứ mà anh đã trực tiếp trải nghiệm và kiểm chứng tại Google. Hiện Appota được định giá lên tới vài chục triệu USD và là cái tên “nóng” được săn lùng. Vào cuối năm nay, hai quỹ đầu tư của Nhật Bản và Singapore sẽ chính thức tuyên bố rót vốn vào Appota. Đây là cột mốc đưa Appota lên tầm cao mới trong lộ trình phát triển.
Một Anphabe trong lĩnh vực tuyển dụng nhân sự được sáng lập điều hành bởi nữ giám đốc cá tính và tràn trề sinh lực Thanh Nguyễn. Năm 2013, Quỹ đầu tư RGIP (Tập đoàn Recruit – Nhật Bản) quyết định mua gần 20% cổ phần của Anphabe và hai bên đã trở thành đối tác chiến lược mà không đặt ra vấn đề thoái vốn vào thời điểm nào. Điều này hàm ý, rất có thể trong tương lai không xa, Recruit sẽ mua toàn bộ Anphabe bởi đây là tập đoàn đang bành trướng quy mô hoạt động. Hiện Recruit có 109 công ty con hoạt động trong tất cả các lĩnh vực nhân sự quan trọng trên toàn cầu.
Một Phạm Đình Nguyên nổi như cồn sau thương vụ mua lại thị trấn Buford thuộc Bang Wyoming (Mỹ) năm 2012 với giá 900 USD và đổi tên thành “Thị trấn PhinDeli”, sau khi thành lập Công ty PhinDeli vào tháng 4/2013, để phát triển thương hiệu cà phê PhinDeli. Mới đây, ông Nguyên vẫn quyết tâm tìm đến Công ty cổ phần Kinh Đô để “trao thân gửi phận”, với triết lý muốn đi nhanh, ta có thể đi một mình, nhưng muốn đi xa, ta phải đi cùng với bạn.
Những cái tên trên trong giai đoạn 2008 - 2013 luôn được giới đầu tư trong và ngoài nước săn đón, để tìm cách rót vốn đầu tư. Và đã có nhiều thương vụ gây tiếng vang với bước phát triển thần kỳ. Trong thời gian tới, sự trỗi dậy của doanh nghiệp tư nhân sau thời gian dài dính bạo bệnh vì cuộc khủng hoảng, trong đó có cả làn sóng khởi nghiệp đang diễn ra mạnh mẽ, hứa hẹn sẽ xuất hiện nhiều “chú cá tốt”.
Song dù có những nhà đầu tư vĩ đại hay những cố vấn uyên thâm cùng đồng hành nhưng họ vẫn phải tự xác định, có nhiều rủi ro và cạm bẫy đang rình rập, họ còn non nớt và chưa có nhiều kinh nghiệm nên có thể dễ mắc sai lầm. Nhưng như những thế hệ doanh nhân thâm niên đi trước, họ vẫn tận tụy bắt tay làm lại từ đầu với tâm thế liều lĩnh hơn và họ đã thành công với những lần gọi vốn, đó là lúc các nhà đầu tư mạo hiểm xuất hiện, quyết định bung tiền nuôi dưỡng những “chú cá tốt” này.
Nhà sáng lập PhinDeli
Quỹ đầu tư mạo hiểm chịu chơi tới đâu?
Ông Jeffrey Paine, đối tác sáng lập Quỹ đầu tư Golden Gate Venture, chuyên đầu tư vào các công ty khởi nghiệp (startup) ở Đông Nam Á, luôn có ấn tượng với các công ty startup tại Việt Nam do phần lớn họ ngày càng liều lĩnh hơn.
Và như vậy, các nhà đầu tư mạo hiểm có vẻ được hoạt động đúng nghĩa “mạo hiểm” hơn. Lĩnh vực thu hút nhiều con mắt của các nhà đầu tư mạo hiểm có lẽ là ngành công nghệ - thông tin.
Trong năm 2013, phần lớn các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ - thông tin đều có mức tăng trưởng khá tốt, khoảng 30% so với năm 2012. Trong đó, nhiều doanh nghiệp lớn đạt mức doanh thu dự tính tăng gấp 2-3 lần.
Bên cạnh đó, việc đầu tư lĩnh vực công nghệ thông tin của các doanh nghiệp Việt Nam ra nước ngoài cũng đang khá thành công. Vị thế ngành công nghệ - thông tin của Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng được khẳng định.
Quỹ đầu tư IDG Ventures Việt Nam (IDGVV) đã đầu tư vào khoảng 40 công ty công nghệ - thông tin của Việt Nam. Trong đó, yeuamnhac.com (âm nhạc trực tuyến), Goldsun Focus Media (quảng cáo trên màn hình LCD), zing.vn, baamboo.com (tìm kiếm trực tuyến), diadiem.com (bản đồ trực tuyến), 123mua.com.vn, chodientu.vn (thương mại điện tử), sanotc.com, vietstock.com (thông tin chứng khoán), cyworld.vn (mạng xã hội). Và như vậy, IDGVV đang hoạt động đúng với bản chất của quỹ đầu tư mạo hiểm.
Trong khi đó, dù ra đời muộn hơn IDGVV nhưng sau 1 năm hoạt động, Quỹ đầu tư DFJ VinaCapital (DFJV) cũng đã đầu tư vào 8 công ty với tổng vốn đầu tư lên đến hơn 15 triệu USD. Hiện DFJV có 10 danh mục đầu tư, , có khoảng 50% sẽ thoát ra khỏi vùng báo động đỏ. Cụ thể, có 3 công ty đang ở thế đèn xanh, có hoạt động kinh doanh tốt, nhiều nhà đầu tư muốn mua.
So với IDGVV, danh mục các khoản đầu tư của DFJV chỉ đếm trên đầu ngón tay. Ông Thân Trọng Phúc, Giám đốc điều hành DFJV, giải thích về sự ăn chắc mặc bền này: “Chúng tôi luôn tìm kiếm những công ty đang ở giai đoạn lớn lên, chứ không phải những doanh nghiệp khởi nghiệp non trẻ với những ý tưởng kinh doanh mơ hồ”.
Ngoài ra, có yếu tố quan trọng khác mà ông Phúc cho rằng, hoạt động quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam thời điểm này khó thể hiện được đúng bản chất. “Chúng tôi không thể áp dụng chiến lược đầu tư đúng với bản chất mạo hiểm. Lý do là, thị trường Việt Nam chưa đủ các yếu tố thực sự tốt cho các quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động thành công”, ông Phúc cho biết.
Mỗi quỹ có một chiến lược riêng, nhưng ở khu vực Đông Nam Á (trừ Singapore và Indonesia), đầu tư mạo hiểm chứa đựng nhiều rủi ro hơn, vì ý tưởng hay, đột phá, nhưng cơ sở hạ tầng và các yếu tố hỗ trợ rất hạn chế.
“Đó là lý do để chúng tôi không dám rót vốn dàn trải vào những khoản đầu tư nhỏ”, ông Phúc nói và cho biết, DFJV cũng muốn có chân trong các công ty thương mại điện tử, nhưng vài năm nữa mới tìm nơi bỏ vốn. Kinh doanh thương mại điện tử tại Việt Nam vẫn có quá nhiều rủi ro, khi doanh nghiệp chưa gây dựng được uy tín và thói quen tiêu dùng của người dân chưa sẵn sàng cho mô hình thương mại điện tử phát triển đúng nghĩa, giống như eBay, Amazone.
Hơn nữa, tất cả các quỹ đầu tư mạo hiểm đang hoạt động tại Việt Nam đều cho rằng, thách thức lớn nhất đối với họ vẫn là bài toán con người. Với những công ty đã có quy mô, khả năng quản trị của ban điều hành cần tốt hơn nhiều, để đảm bảo hiệu quả đầu tư, tăng trưởng bền vững và không “ngủ quên” trên chiến thắng.
Đối với những DN mới khởi nghiệp, đang kêu gọi vốn đầu tư, khả năng điều hành công ty của những sáng lập viên nhiều ý tưởng sản phẩm, nhưng thiếu kinh nghiệm quản trị cũng là thách thức lớn. Bởi lẽ, thành công của một công ty không chỉ ở việc tạo ra một sản phẩm tiềm năng, mà còn là làm thế nào để biến tiềm năng đó thành hiện thực.
Lực hút đối với M&A
Một trong những hoạt động của quỹ đầu tư mạo hiểm là đầu tư và thoái vốn sinh lời. Trung bình, các quỹ đầu tư đều xác định sẽ thoái vốn trong khoảng thời gian 4 - 7 năm và họ tin các khoản đầu tư thành công sẽ tạo nên lực hút đối với hoạt động mua bán, sáp nhập (M&A) trong tương lai. Vậy nên, họ không quá lo lắng vào chuyện thoái vốn, mà tập trung vào việc hỗ trợ các công ty trong danh mục đầu tư củng cố và phát triển hoạt động kinh doanh thật ổn định, để có thể bán với mức giá tốt nhất.
Ông Chu Tiến Dũng, Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam nhận định, năm 2014, các thương vụ M&A ở lĩnh vực công nghệ thông tin sẽ rất sôi động, đặc biệt là lĩnh vực thương mại điện tử, dịch vụ Internet, thanh toán điện tử và di động.
Cụ thể, các sản phẩm và dịch vụ liên quan đến thương mại điện tử như thanh toán điện tử, giải pháp quản lý hàng tồn kho, giao nhận, hay dịch vụ Internet, như đào tạo trực tuyến, y tế trực tuyến, tài chính trực tuyến và bất động sản trực tuyến sẽ nhận được sự quan tâm của giới đầu tư.
Theo ông Dũng, các nhà đầu tư của Nhật Bản, Nga và Singapore muốn rót vốn thông qua việc mua lại cổ phần, đầu tư vốn hoặc mua lại toàn bộ một doanh nghiệp tại chỗ. Các nhà đầu tư nước ngoài không dừng lại ở lợi nhuận, mà muốn tìm điểm xuất phát nhanh nhất khi bước vào thị trường mới này.
“Giá trị của các thương vụ có thể không lớn, nhưng lại có ý nghĩa quan trọng cho các doanh nghiệp trong nước tìm vốn, kinh nghiệm phát triển thị trường và năng lực quản trị từ các nhà đầu tư”, ông Dũng nói.
Trong khi đó, Quỹ IDGVV cũng đang ráo riết tìm kiếm và rót tiền vào các dự án khởi nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ Internet.
Mới đây, một quỹ đầu tư mạo hiểm khác của Nhật Bản là CyberAgent Ventures Việt Nam đã chào năm 2014 bằng việc công bố thương vụ đầu tư đầu tiên của mình với Công ty cổ phần Công nghệ DKT để phát triển giải pháp thương mại điện tử Bizweb.vn. Quỹ này cho biết, họ sẽ tiếp tục rót vốn vào 4 công ty khác ở Việt Nam trong năm nay.
M&A không chỉ đến từ các quỹ mạo hiểm, mà ngay cả các công ty công nghệ - thông tin trong nước như FPT cũng bày tỏ tham vọng mua một số doanh nghiệp công nghệ - thông tin khác, đặc biệt là các công ty nước ngoài.
Ông Bùi Quang Ngọc, Tổng giám đốc Tập đoàn FPT cho biết, tập đoàn này sẽ dành 50 triệu USD cho việc mua bán các công ty công nghệ trong năm nay. FPT sẽ thực hiện M&A với những đối tác có công nghệ, dịch vụ hoặc thị trường mà họ chưa có. Quy mô doanh nghiệp mà FPT muốn M&A có thể khoảng 50 người đến vài trăm. Tỷ lệ không thành công trong M&A cũng rất lớn nhưng ông Ngọc vẫn kỳ vọng, năm nay FPT có từ 1 đến 3 thương vụ mua bán doanh nghiệp thành công.
