Từ vụ sụp đổ Mt. Gox năm 2014 đến vụ hack Coincheck năm 2018, Nhật Bản đã liên tục điều chỉnh cách tiếp cận của mình, tạo ra một hệ sinh thái tiền mã hóa vừa bảo vệ nhà đầu tư vừa đảm bảo lợi ích chính đáng của quốc gia.
Song, nếu nói về những thách thức lớn nhất đối với nhà đầu tư tiền mã hóa tại Nhật Bản, chế độ thuế cực kỳ nghiêm ngặt chắc chắn đứng đầu danh sách. Nhật Bản duy trì một trong những hệ thống thuế tiền điện tử cao nhất thế giới, với thuế suất có thể lên đến 55%.
Tuy nhiên, hiệu quả của những biện pháp này được chứng minh rõ ràng trong vụ sụp đổ của FTX năm 2022. Trong khi nhà đầu tư ở nhiều quốc gia mất trắng, Bộ trưởng Dịch vụ Tài chính Nhật Bản Shun'ichi Suzuki tự tin tuyên bố: "Tài sản của các công ty con Nhật Bản của tập đoàn không bị mất khả năng thanh toán vì chúng đã được tách biệt hoàn toàn, và tài sản của các nhà đầu tư Nhật Bản đã được bảo toàn."
Không chỉ vậy, Nhật Bản còn đạt được nhiều thành tựu nổi bật nhờ quá trình tiếp cận và đưa ra những biện pháp quản lý thị trường hiệu quả. Điển hình như tạo ra môi trường đầu tư an toàn, không có vụ hack lớn nào xảy ra với các sàn đã đăng ký kể từ 2018. Số lượng tài khoản tiền mã hóa tại Nhật Bản tăng từ 1,26 triệu (2019) lên gần 3 triệu (2023). Giảm thiểu đầu cơ rủi ro cao với tỷ lệ giao dịch đòn bẩy giảm từ 57% xuống 32% tổng khối lượng. Cùng với đó, các sàn giao dịch Nhật Bản có uy tín cao về bảo mật và tuân thủ.
Vậy Nhật Bản đã làm như thế nào?
Định nghĩa về cypto
Năm 2017 đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi Nhật Bản trở thành một trong những quốc gia đầu tiên chính thức công nhận Bitcoin và các tiền điện tử khác là phương thức thanh toán hợp pháp. Đây là phản ứng trực tiếp sau vụ sụp đổ của sàn giao dịch Mt. Gox, khi 850.000 Bitcoin (tương đương khoảng 450 triệu USD thời điểm đó) đã biến mất.
"Tiền ảo" (virtual currency) được định nghĩa trong đạo luật Dịch vụ thanh toán (The Payment Services Act) 2017 là giá trị tài sản được lưu trữ điện tử, có thể sử dụng để thanh toán hàng hóa và dịch vụ, có thể chuyển giao giữa các cá nhân; không được xem là "tiền" hoặc "tài sản được xem là tiền". Tuy nhiên, đến năm 2019, Nhật Bản đã sửa đổi lại các đạo luật liên quan đến "tiền ảo", tiến hành thay đổi thành "tài sản mã hóa" (crypto asset), nhằm mô tả chính xác hơn bản chất của tiền mã hóa.
Sau vụ hack Coincheck năm 2018 với 534 triệu USD tiền điện tử NEM bị đánh cắp, Nhật Bản tiếp tục tăng cường các biện pháp bảo vệ nhà đầu tư. Một bước tiến quan trọng là việc thành lập Hiệp hội Sàn giao dịch Tài sản Ảo và Tiền mã hóa Nhật Bản (JVCEA) vào năm 2018. JVCEA hoạt động như cầu nối giữa chính phủ và thị trường, với vai trò xây dựng tiêu chuẩn ngành và quy tắc hành nghề; Giám sát các sàn giao dịch thành viên; Xử lý khiếu nại của người dùng và Đề xuất các quy định phù hợp với công nghệ mới. Mô hình này cho phép các quy định phát triển nhanh hơn và sát với thực tế công nghệ. Ví dụ, JVCEA đã chủ động giới hạn đòn bẩy trong giao dịch phái sinh tiền điện tử ở mức 1:2 (thấp hơn nhiều so với 1:25 cho giao dịch ngoại hối), nhằm bảo vệ nhà đầu tư không chuyên khỏi rủi ro quá mức.
Đến năm 2019, JVCEA đã ban hành các quy tắc cho ICO (đợt phát hành tiền mã hóa đầu tiên).
Chính sách thuế
Hệ thống thuế tiền điện tử của Nhật Bản là một trong những hệ thống khắt khe nhất trên thế giới, với thuế suất cao nhất có thể lên tới 55%. Đây là mức thuế cao hơn đáng kể so với thuế áp dụng cho cổ phiếu và các tài sản truyền thống khác. Đồng thời, hệ thống này cũng hạn chế khả năng bù trừ lỗ và không cho phép chuyển lỗ sang các năm thuế tương lai.
Về đánh thuế, cơ quan Thuế Quốc gia Nhật Bản (NTA) có khả năng nắm được thông tin về giao dịch tiền điện tử của bạn nếu bạn đã sử dụng các sàn giao dịch lớn tại Nhật Bản. Các sàn giao dịch được yêu cầu đăng ký với Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA) và tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt về chia sẻ dữ liệu để hoạt động hợp pháp tại Nhật Bản.
Tại đây, tiền mã hóa được coi là thu nhập khác (miscellaneous income) và phải chịu thuế thu nhập với mức thuế suất từ 15% đến 55%. Đây là mức thuế cao hơn đáng kể so với thuế áp dụng cho cổ phiếu và lợi nhuận cổ phần, vốn được giới hạn ở mức 20%.
 |
| Khung đánh thuế theo thu nhập từ tiền mã hóa tại Nhật Bản. |
Ngoài thuế thu nhập, cư dân Nhật Bản còn phải đóng thêm 10% thuế cư trú (inhabitant tax). Điều này đồng nghĩa với việc mức thuế thực tế cho tiền mã hóa sẽ dao động từ 15% đến 55%.
Khi kiếm được tiền mã hóa, nhà đầu tư phải khai báo thu nhập dựa trên giá trị thị trường hợp lý của tiền mã hóa tại thời điểm nhận được. Các hoạt động kiếm tiền mã hóa bao gồm: Phần thưởng khai thác (mining); staking; airdrop và tiền thưởng giới thiệu.
Tại Nhật Bản, lỗ từ tiền mã hóa có thể bù trừ với lợi nhuận từ tiền mã hóa và các nguồn "thu nhập khác" khác trong cùng năm thuế. Tuy nhiên, lỗ từ tiền mã hóa không được bù trừ với lợi nhuận từ cổ phiếu và thu nhập từ công việc khác. Quan trọng hơn, cá nhân không thể chuyển lỗ từ tiền điện tử sang các năm thuế tương lai.
Từ năm 2021, các sàn giao dịch tài sản số được yêu cầu nộp "báo cáo thông tin" cho các giao dịch phái sinh tài sản tiền mã hóa (giao dịch đòn bẩy) cho cơ quan thuế. Báo cáo thông tin là các tài liệu hiển thị tên người nhận và số tiền thanh toán.
Quy định với sàn giao dịch
Tại Nhật, các sàn giao dịch tiền mã hóa bắt buộc phải đăng ký với FSA (cơ quan Dịch vụ Tài chính) để vận hành với yêu cầu vốn tối thiểu tăng từ 10 triệu yên (2017) lên 50 triệu yên từ năm 2024. Các doanh nghiệp này phải đảm bảo được kiểm toán bởi kiểm toán viên bên ngoài, phải có bộ phận quản lý rủi ro và tuân thủ, tách biệt tài sản của khách hàng và sàn giao dịch, yêu cầu duy trì 95% tài sản khách hàng trong ví lạnh (cold wallet), tuân thủ các quy định về KYC/AML như xác minh danh tính bắt buộc cho tất cả người dùng, theo dõi và báo cáo giao dịch đáng ngờ, thực hiện sàng lọc theo danh sách trừng phạt quốc tế...
Ngoài ra, các sàn giao dịch phải tuân thủ các quy định về giao dịch phái sinh như giới hạn tỷ lệ đòn bẩy 1:2 đối với giao dịch phái sinh tiền mã hóa (so với 1:25 của fx).
 |
| Giá trị giao dịch tài sản tiền mã hóa (tỷ yên). Nguồn: JVCEA. |
Khuôn khổ mới
Mới đây trong năm 2025, FSA đang tổ chức các cuộc họp riêng với các chuyên gia để xem xét các quy định hiện hành về tiền mã hóa. Mục tiêu là đưa ra các chính sách mới vào tháng 6 năm 2025, với các sửa đổi pháp lý dự kiến vào năm 2026. Cơ quan này muốn có các quy tắc rõ ràng hơn cho các công ty tiền mã hóa để ngăn chặn gian lận và lừa đảo, đảm bảo thị trường an toàn hơn cho các nhà đầu tư.
Dự kiến, FSA muốn coi tiền mã hóa như các sản phẩm tài chính truyền thống, tương tự như cổ phiếu và chứng khoán. Nếu thành công, đây sẽ là một sự cải cách lớn để mở ra cánh cửa cho các ETF Bitcoin giao ngay tại Nhật Bản, phù hợp với xu hướng toàn cầu. Song, nếu tài sản số được phân loại là chứng khoán, các nhà đầu tư bán lẻ có thể phải đối mặt với các quy tắc giao dịch chặt chẽ hơn.
Ngoài ra, Nhật Bản cũng đang cân nhắc việc giảm thuế tiền mã hóa từ 55% xuống 20%, tương đương với thuế suất đối với các khoản đầu tư tài chính. Mức thuế thấp hơn có thể thu hút nhiều nhà đầu tư hơn, cả cá nhân và tổ chức.
