Sự thịnh thượng của nước Đức đang bị đe dọa nghiêm trọng nhất trong nhiều thập kỷ trở lại đây. Nguyên nhân đến từ cả phía chủ quan và khách quan: từ mấy chục năm sai lầm trong chính sách năng lượng cho đến sự thoái trào của những chiếc xe hơi sử dụng động cơ đốt trong và sự chậm chạp khiến nước Đức đang không thích nghi được với làn sóng công nghệ mới. Điều đó dẫn tới sức cạnh tranh của nền kinh tế Đức đã bị suy giảm đáng kể.
Tháng 1 vừa qua, Thủ tướng Scholz đã khẳng định, Đức sẽ vượt qua được cú sốc năng lượng mà sẽ không rơi vào suy thoái. Tuy nhiên, với số liệu vừa được công bố, kinh tế Đức đã chính thức rơi vào suy thoái.
Các chuyên gia kinh tế nhận định, tăng trưởng GDP của Đức sẽ tiếp tục tụt hậu so với khu vực trong nhiều năm tới. Quỹ tiền tệ quốc tế dự báo năm 2023, Đức sẽ là nền kinh tế yếu nhất trong nhóm G7.
Nhưng những số liệu mới nhất chưa phải là vấn đề. Đáng lo ngại hơn là những dấu hiệu chỉ báo điều gì sẽ diễn ra trong thời gian sắp tới.
Nền kinh tế Đức hiện đang quá phụ thuộc vào những ngành công nghiệp truyền thống mà thiếu đi quyết tâm chuyển sang những lĩnh vực tăng trưởng đột phá hơn. Việc cắt đi nguồn cung khí đốt từ Nga đã khiến Đức rơi vào cảnh không thể đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng của các ngành công nghiệp.
Từ trước đến nay, sức mạnh của kinh tế Đức đến từ các đặc điểm riêng biệt. Sát cánh cùng những tập đoàn lâu đời như Volkswagen, Siemens hay Bayer là hàng ngàn doanh nghiệp nhỏ và vừa được biết đến với cái tên Mittelstand. Và truyền thống thắt lưng buộc bụng giúp Đức có ngân sách vượt trội hơn so với các nước khác để có thể thực hiện những cải cách lớn. Tuy nhiên, hiện tại Đức còn rất ít thời gian.
Hiện áp lực lớn nhất là Đức phải tiến hành chuyển đổi năng lượng thành công. Giá điện ở mức phải chăng là yếu tố chủ chốt tạo nên sức cạnh tranh cho nền công nghiệp. Ngay cả trước khi nguồn cung khí đốt từ Nga bị cắt đứt, Đức đã là nước có giá điện cao nhất tại châu Âu. Nếu Đức không giải quyết nhanh vấn đề này, các nhà sản xuất sẽ dịch chuyển tới các nơi khác có chi phí phải chăng hơn.
Để đối phó với tình hình hiện nay, Berlin đã áp mức trần giá điện đến năm 2030 cho một số ngành tiêu thụ nhiều năng lượng như hóa chất. Dự tính kế hoạch này sẽ tiêu tốn của người nộp thuế khoảng 30 tỷ euro (tương đương 32 tỷ USD). Tuy nhiên, đây có lẽ chỉ là biện pháp tình thế và cho thấy Đức đang thiếu hụt nguồn cung năng lượng như thế nào.
Sau khi đóng cửa nhà máy điện hạt nhân cuối cùng vào mùa Xuân năm nay và đẩy mạnh kế hoạch loại bỏ hoàn toàn than đá trước năm 2020, Đức đã xoay xở để có thêm khoảng 10 gigawatt điện gió và điện mặt trời trong năm 2022. Nhưng để đạt được các mục tiêu về khí hậu thì con số phải lớn gấp đôi.
Không chỉ các ngành công nghiệp nặng, còn có rất nhiều nơi có nhu cầu năng lượng sạch do làn sóng điện khí hóa mọi thứ, từ hệ thống sưởi ấm cho đến các phương tiện giao thông.
Khả năng sản xuất năng lượng tái tạo của Đức rất hạn chế khi nước này có đường bờ biển không đủ lớn và thiếu ánh nắng mặt trời. Vậy nên, Đức đang có kế hoạch tăng cường cơ sở hạ tầng để nhập khẩu hydrogen từ Australia, Canada và Saudi Arabia, đặt niềm tin vào những công nghệ chưa từng được thử nghiệm trên quy mô lớn đến vậy. Song, Đức sẽ phải đẩy nhanh tốc độ xây dựng lưới điện công suất cao kết nối các khu vực điện gió ở ngoài khơi phía Bắc đến các nhà máy.
Chậm đổi mới
Nhìn bề ngoài, nền kinh tế hùng mạnh nhất châu Âu có đủ tiềm lực cả về tài chính và năng lực để đi đầu. Lượng vốn đầu tư cho R&D của Đức cao thứ 4 thế giới, chỉ đứng sau Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản. Có khoảng 1/3 bằng sáng chế ở châu Âu đến từ Đức.
Tuy nhiên, phần lớn năng lực đổi mới lại tập trung ở những công ty lớn như Siemens, Volkswagen và những ngành truyền thống. Mặc dù các doanh nghiệp nhỏ vẫn hoạt động tốt, số lượng startup mới đang sụt giảm ở Đức, trái ngược với đà tăng ở các nền kinh tế phát triển khác, theo OECD.
Khó khăn nằm ở những rào cản về thủ tục và văn hóa ngại rủi ro tại Đức. Tổng số vốn đầu tư mạo hiểm ở Đức chỉ đạt 11,7 tỷ USD trong năm 2022, so với mức 234,5 tỷ USD ở Mỹ.
Trong khi những thương hiệu như Porsche và BMW đã định hình thời đại động cơ đốt trong, Đức lại đang cho thấy họ hụt hơi trong cuộc đua ngành xe điện. BYD đã vượt mặt Volkswagen để trở thành thương hiệu ô tô bán chạy nhất ở Trung Quốc trong quý vừa qua. Thứ giúp BYD tăng tốc là mẫu xe điện mới chỉ có giá bằng 1/3 so với mẫu ID3 của VW nhưng đi được xa hơn và có thể kết nối với các ứng dụng của bên thứ 3.
