Thưa luật sư, có nhiều trường hợp người lao động bị truy cứu trách nhiệm hình sự sau khi nghe lệnh sếp – những mệnh lệnh này trái với quy định nội bộ cũng như quy định pháp luật. Ông nghĩ sao về tình trạng này?
Đây là tình trạng khá phổ biến trong thực tế cuộc sống, đặc biệt là trong những lĩnh vực dịch vụ như ngân hàng, chứng khoán…, vốn là những ngành dịch vụ luôn đặt yếu tố chăm sóc, chiều lòng khách hàng lên hàng đầu.
Ví dụ như trường hợp khách hàng là chỗ thân quen nhờ giao dịch viên ngân hàng chuyển khoản trước cả khi ký chứng từ, để thanh toán giao dịch kịp giờ, hoàn thiện chứng từ sau. Không thể phủ nhận nếu là khách hàng thân quen có yêu cầu trên, nhân viên ngân hàng sẽ phục vụ theo ý của khách.
Nếu khách hàng lại là mối quan hệ thân thiết của sếp, thì việc gật đầu chiều ý cho khách hàng giao dịch, mặc dù trái với quy định nội bộ, trái pháp luật rất dễ xảy ra.
Không nghe lệnh lãnh đạo thì rất dễ mất việc, mà nghe theo thì lại đứng trước rủi ro pháp lý, điều này khiến nhiều nhân viên rất khó xử. Vậy theo ông, đâu là nguyên tắc ứng xử tốt nhất trong tình huống này?
Trong trường hợp này, có hai loại rủi ro mà những người lao động phải đối mặt. Đó là rủi ro nghề nghiệp và rủi ro pháp lý. Làm trái lệnh sếp có nghĩa là chúng ta tự đặt một trở ngại cho con đường thăng tiến nghề nghiệp của mình. Thậm chí, điều này còn dẫn đến khả năng mất việc, nhất là trong bối cảnh nền kinh tế khó khăn, thất nghiệp tăng cao.
Nhưng đúng lệnh sếp mà làm trái pháp luật thì người lao động đứng trước rủi ro pháp lý. Tình huống xấu nhất là khách hàng phủ nhận việc hoàn thiện các tài liệu giao dịch và khiếu tố vụ việc và người phải chịu trách nhiệm chính là người lao động đã thực hiện hành vi trái pháp luật.
Trách nhiệm pháp lý sẽ bị đo đếm bằng chính số tiền thiệt hại của khách hàng. Chỉ cần thiệt hại vài trăm triệu đồng là có thể đủ cơ sở để bị quy kết trách nhiệm hình sự và quy đổi tự do bằng bản án tù tội.
Chính vì vậy, nguyên tắc ứng xử tốt nhất trong trường hợp này dành cho nhân viên, đặc biệt là những cán bộ tín dụng, giao dịch viên ngân hàng hoặc những người lao động có công việc liên quan trực tiếp đến tiền bạc của tổ chức, đó là cần cân nhắc về trách nhiệm pháp lý cho bản thân.
Luật sư Trần Minh Hải
Trước hết, ai cũng hiểu rằng việc tuân thủ đúng quy định, quy trình là một nguyên tắc cần thiết trong mọi trường hợp tác nghiệp. Những vị sếp được bố trí vào vị trí của họ với bổn phận bảo đảm tác nghiệp của bạn đúng quy trình, quy định.
Họ thường thực thi nhiệm vụ của họ bằng mệnh lệnh, chỉ dẫn. Những mệnh lệnh, chỉ dẫn đúng luật sẽ giúp bạn yên tâm triển khai công việc và giúp bạn vững vàng hơn về mặt nghiệp vụ.
Tuy nhiên, khi sếp truyền đạt một mệnh lệnh trái luật, bạn có thể phải nghĩ đến việc lựa chọn một trong hai rủi ro trên.
Nếu buộc phải nghe theo lệnh sếp, người lao động có thể có giải pháp nào phòng ngừa rủi ro cho bản thân?
Bất đắc dĩ chấp nhận rủi ro pháp lý và làm sai quy định theo lệnh sếp, bạn nên chú ý đến những yếu tố sau để giúp bạn giảm nhẹ hoặc có thể thoát khỏi hậu quả pháp lý trong tương lai. Đó là bạn cần tạo lập bằng chứng xác thực và lưu lại như chứng cứ về chỉ đạo của sếp. Một cuộc điện thoại của bạn cho sếp để hỏi kỹ lại các thông tin được yêu cầu.
Một tin nhắn SMS hoặc email của bạn gửi sếp báo cáo về các công việc đã thực hiện. Những chỉ dẫn bổ sung, xác nhận của sếp về mệnh lệnh đã chỉ đạo. Tất cả phải được ghi âm, lưu giữ và sẽ trở thành chứng cứ quan trọng sau này giúp bạn xác định rõ vai trò, vị trí của bạn trong vụ việc. Bạn không phải là người chủ trương quyết định chính cho hành động làm sai dẫn đến thiệt hại.
Có thể bạn rất tin tưởng, kính nể sếp. Tuy nhiên, khi đặt bạn vào khả năng có thể gặp rủi ro pháp lý nghiêm trọng, thì cần phải đề phòng trước người đó, dù họ là sếp của bạn.
Nếu may mắn liên lạc được đối tượng tiếp nhận, hưởng lợi từ hành vi làm theo lệnh sếp, bạn cũng cần tiến hành tạo lập các bằng chứng, chứng cứ theo phương pháp tương tự. Chúng sẽ giúp bạn chứng minh ý chí giao dịch của khách hàng và từ đó kiểm soát tốt nhất rủi ro pháp lý.
Các chứng từ, tài liệu thủ tục của giao dịch cũng cần được bạn hoàn thiện trong thời gian sớm nhất có thể. Điều này giúp bạn khắc phục sớm tình trạng không đúng luật của giao dịch và xác minh thực chất của giao dịch về phía khách hàng, qua đó kiểm soát những diễn biến xấu của giao dịch.
Nếu phát hiện có dấu hiệu đáng ngờ, vượt khả năng kiểm soát vụ việc của bạn, hãy báo cáo vượt cấp đến bộ phận có trách nhiệm của doanh nghiệp. Nếu như bạn làm sai, nhưng đã có sự sửa sai, thì trách nhiệm của bạn sẽ được giảm nhẹ.
Nếu thông tin báo cáo giúp doanh nghiệp khắc phục sớm hậu quả thì nhiều khả năng bạn còn được miễn trách nhiệm. Trong vụ việc hình sự, vai trò vị trí của từng cá thể được phân hóa rõ ràng. Những người có vai trò thứ yếu, mờ nhạt, lập công chuộc tội thường được xem xét trách nhiệm ở mức độ nhẹ nhất có thể.
Nhưng hãy nhớ, nếu ngay từ đầu, bạn đã nhận ra sự vi phạm pháp luật nghiêm trọng và hậu quả pháp lý hình sự liên đới, tuyết đối bạn không nên làm theo lệnh sếp. Nhiều giao dịch viên, cán bộ tín dụng ngân hàng đang phải gánh chịu những án tù oan nghiệt từ sai lầm “nghe lời sếp”. Họ luôn day dứt với câu: Giá như được làm lại, họ sẽ chấp nhận rủi ro mất việc, thay vì mất đi tự do trong cuộc sống.
Nhiều vụ việc, khi trình bày trước tòa án, nhiều người đã khóc lóc rằng họ không tư lợi, chỉ vì nghe lệnh sếp mới làm. Theo ông, nên có nhìn nhận như thế nào về lời biện hộ này?
Xét dưới góc độ tình cảm, có thể nhiều trường hợp tin tưởng, đúng là nhân viên quá cả nể và tin tưởng sếp nên mới thực hiện những hành vi trái pháp luật, hoặc sau này họ mới biết họ đã làm trái pháp luật. Có nhiều người đúng là không hề tư lợi bất cứ khoản tiền nào từ việc làm này, người hưởng lợi chính là sếp của họ.
Nhưng pháp luật không xem xét đến yếu tố này, nếu như người nhân viên đó không có bằng chứng rõ ràng để chứng minh mình không tư lợi, chỉ vì nghe theo lệnh sếp. Vì vậy, việc xây dựng rào chắn rủi ro bằng những cách thức thu thập, tạo lập bằng chứng nêu trên sẽ giúp cho lời biện hộ của nhân viên đó có căn cứ để xem xét trách nhiệm hơn.
Tuy nhiên, điều này cũng sẽ chỉ giúp cho trách nhiệm được giảm nhẹ, chứ không thể loại bỏ hết thực tế rằng, người đó đã thực hiện một hành vi vi phạm pháp luật và đảm bảo chắc chắn họ sẽ được miễn trách nhiệm.
