Lãi suất tăng năm 2016, sẽ hợp lý nếu tăng 50 - 100 điểm cơ bản

Theo định hướng của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), mục tiêu lâu dài của chính sách tiền tệ là duy trì lãi suất thấp hợp lý. Tuy nhiên, những chuyển động gần đây cho thấy, áp lực tăng lãi suất trong năm 2016 đang ngày một lớn dần.

Từ nửa cuối năm 2015, lãi suất huy động đã dần được điều chỉnh tăng tại các ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP), khởi đầu từ các ngân hàng nhỏ, sau đến các ngân hàng cỡ vừa và lớn. Mức tăng không quá mạnh, dao động trong khoảng từ 20-50 điểm cơ bản đối với các kỳ hạn ngắn dưới 1 năm. Thay đổi trên là điều bình thường bởi nhu cầu tín dụng cao trong giai đoạn cuối năm, đòi hỏi các ngân hàng phải thu hút thêm nguồn tiền gửi. Theo NHNN, tăng trưởng tín dụng cả năm 2015 là khá cao, ước đạt 18%.

Dù vậy, kết thúc năm 2015 cũng là thời điểm mà ngành ngân hàng đang bước sang năm mới trên nền tốc độ tăng trưởng huy động thấp hơn tốc độ tăng trưởng cho vay.

Với đặc trưng là nền kinh tế thâm dụng vốn, năm 2016, chúng tôi nhận thấy nhiều chủ thể trong nước tiếp tục có nhu cầu về vốn cao. Trong khi đó, hệ thống ngân hàng mới bước đầu phục hồi, thanh khoản không thực sự dư thừa để đáp ứng toàn bộ nhu cầu vốn ở mặt bằng lãi suất hiện nay. 

Chủ thể đầu tiên mà chúng tôi quan tâm là Chính phủ. Đến năm 2015, việc đi vay (phát hành trái phiếu) của Chính phủ đã không còn thuận lợi như giai đoạn trước. Tỷ lệ trúng thầu giảm, khó khăn trong việc phát hành TPCP ở kỳ hạn dài, mặt bằng lãi suất tăng trở lại là những yếu tố khiến hoạt động đi vay của Chính phủ chững lại so với các năm vừa qua.

Theo Bloomberg, trong năm 2016-2017, nền kinh tế cần hơn 269.000 tỷ đồng để chi trả cho phần nợ gốc và lãi TPCP trong nước đáo hạn. Trong khi đó, nhu cầu đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng của Việt Nam tiếp tục ở mức cao.

Cuối năm 2015, Quốc hội đã đồng ý mở lại phiên đấu thầu TPCP kỳ hạn dưới 5 năm (tối đa 30% là kỳ hạn ngắn trong tổng số TPCP) và lên phương án phát hành 3 tỷ USD trái phiếu quốc tế. Đây là biện pháp nhằm tháo gỡ nút thắt của sự thiếu hụt vốn đầu tư, cũng như phục vụ cho việc chi trả nợ đáo hạn vào năm sau.

Bước đi này cũng phát đi tín hiệu về các biện pháp khả dĩ tiếp theo nhằm cải thiện tình trạng tài khóa hiện tại, có thể sẽ là chấp nhận lãi suất vay cao hơn. Thực tế thì lãi suất trúng thầu TPCP đã tăng khoảng 100 điểm cơ bản so với năm 2014 đối với các kỳ hạn từ 3-5 năm trong những đợt đấu thầu trái phiếu của tháng 12/2015.

Từ góc độ vĩ mô, chúng tôi cho rằng, lãi suất TPCP được xem là “kim chỉ nam” định hướng lãi suất của thị trường. Minh chứng là trong giai đoạn 2011-2014, chi phí vay của Chính phủ có mối quan hệ tương quan khá chặt chẽ với lãi suất đi vay của khu vực tư nhân. Do vậy, trong tình hình hiện tại, nếu khu vực công phải đi vay với lãi suất cao hơn thì sức ép lên lãi suất vay của khu vực tư cũng lớn dần.

Các chủ thể còn lại là ngân hàng, doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh và người gửi tiền có mối quan hệ mật thiết với nhau trong việc quyết định mặt bằng lãi suất của nền kinh tế.

Để đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm 2016 là 6,7%, tín dụng phải tăng trưởng tương đương hoặc cao hơn năm 2015. Để tăng được tín dụng, cần phải tăng được huy động. Hiện tại, xu hướng giảm của lãi suất tiết kiệm đã khiến cho người gửi tiền không còn mặn mà với tài khoản tiết kiệm như trước, tổng phương tiện thanh toán cả năm 2015 ước tăng 14%, thấp hơn mức tăng khoảng 18% của cùng kỳ 2014. Không những thế, tính hấp dẫn của tài khoản tiết kiệm bằng tiền đồng bị thách thức bởi áp lực phá giá tiền đồng.

Trước diễn biến trên, NHNN đã bằng nhiều biện pháp đảm bảo vị thế cho tiền đồng và liên tục khẳng định lợi ích của việc gửi tiền bằng VND so với USD. Kết quả điều hành có thể thấy sau từng thông điệp khi căng thẳng tỷ giá có dấu hiệu hạ nhiệt, nhưng việc tiền đồng đã và đang bị định giá cao sẽ luôn là “bổn cũ soạn lại” trên thị trường tài chính Việt Nam. Do đó, chúng tôi cho rằng, NHNN sẽ có tính toán để đạt được mục tiêu điều hành với chi phí chấp nhận được – điều chỉnh trong mức cho phép cả hai, chứ khó có thể giữ ổn định cả hai yếu tố lãi suất và tỷ giá cùng lúc.

Đối với doanh nghiệp và hộ kinh doanh, chủ thể này có lý khi cho rằng, lãi suất đi vay của Việt Nam vẫn đang ở mức cao so với khu vực, chưa tạo điều kiện thuận lợi nhất trong bối cảnh kinh tế ngày càng hội nhập. Mong muốn chung của doanh nghiệp là lãi suất ổn định ở mức thấp, nhưng nhu cầu vốn để mở rộng sản xuất - kinh doanh, nâng cao năng lực, hiệu quả và chất lượng sản phẩm lại là động cơ lớn hơn để doanh nghiệp đi vay vốn.

Với ngân hàng lại càng có động lực thúc đẩy tăng trưởng tín dụng khi cần cải thiện chất lượng tài sản và hiệu quả kinh doanh. Trong năm 2015, thanh khoản của hệ thống đã được đưa về trạng thái ổn đinh, tỷ lệ nợ xấu giảm qua từng tháng, dù cần thẳng thắn nhìn nhận là “căn bệnh kinh niên” nợ xấu chưa phải đã đi đến hồi kết. Như vậy, nhu cầu vay nợ gia tăng, cân đối hài hòa giữa lợi nhuận và tăng trưởng, khả năng chấp nhận và đánh đổi của người gửi tiền là những yếu tố quyết định mặt bằng lãi suất thị trường năm 2016.

Nhìn sang nền kinh tế Mỹ, tháng 12/2015, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã lần đầu tiên nâng lãi suất điều hành từ mức 0-0,25%/năm lên 0,25-0,5%/năm. Đây là cột mốc lịch sử chấm dứt thời kỳ nới lỏng tiền tệ kéo dài gần một thập kỷ, đồng thời cũng là tín hiệu đầu tiên khẳng định nền kinh tế Mỹ đang hồi phục.

Ở Việt Nam, chúng tôi cho rằng, chưa đến thời điểm để thắt chặt tiền tệ, chỉ đơn giản là vì nhu cầu vốn của nhiều chủ thể tăng lên, đòi hỏi giá cho chi phí sử dụng vốn - lãi suất - cũng cần điều chỉnh theo. Yếu tố này do quy luật cung - cầu quyết định và khó có thể lượng hóa rõ ràng, tuy nhiên, chúng tôi có cơ sở để kỳ vọng mặt bằng lãi suất năm sau chỉ nhích nhẹ và không ảnh hưởng tiêu cực đến sự vận hành của nền kinh tế.

Thứ nhất, thanh khoản của hệ thống ngân hàng ổn định và định hướng tín dụng tập trung vào lĩnh vực ưu tiên, sản xuất là yếu tố đảm bảo tăng trưởng tín dụng phù hợp. Thứ hai, thị trường tiền tệ Việt Nam có một quy luật quan trọng: lạm phát là yếu tố quyết định xu hướng lãi suất trên thị trường trong nhiều năm qua. Năm 2016, lạm phát kỳ vọng ở mức cho phép do xu hướng giá hàng hóa chưa có triển vọng phục hồi mạnh.

Do đó, lạm phát sẽ là nền tảng để giữ cho lãi suất không tăng nhanh, gây bất ổn đối với vĩ mô. Thứ ba, xét ở góc độ khu vực, đa số các nền kinh tế đang phát triển đều muốn kích thích tăng trưởng thông qua nới lỏng tiền tệ. Việt Nam không nằm ngoài xu hướng trên và chúng tôi tin rằng, nhà điều hành sẽ nỗ lực duy trì lãi suất thấp ở mức “hợp lý”.

Tựu trung lại, năm 2016, sẽ là hợp lý nếu mặt bằng lãi suất chung nhích nhẹ khoảng 50 - 100 điểm cơ bản. Trong khi đó, lãi suất điều hành sẽ giữ ổn định và trong trường hợp phải điều chỉnh thì sẽ chỉ ở mức nhẹ từ 25-50 điểm cơ bản trong nửa cuối năm. Với sự điều chỉnh này, thể trạng của các chủ thể trong nền kinh tế có thể dần thích nghi mà không tạo ra xáo trộn hay ảnh hưởng nghiêm trọng.

Đối với ảnh hưởng từ lộ trình tăng lãi suất của Fed đến các nền kinh tế mới nổi và cận biên, chúng tôi cho rằng, Việt Nam nằm trong vùng ảnh hưởng, nhưng không trực tiếp và mạnh. Ảnh hưởng từ việc nâng lãi suất của Fed trong năm 2016 sẽ chậm với độ trễ từ 6 tháng đến 1 năm hoặc hơn nếu xét yếu tố này từ góc độ đơn lẻ.