Trong khi chính quyền Mỹ và Trung đang lời qua tiếng lại ngày càng căng thẳng về thương mại, giới lãnh đạo doanh nghiệp, đại diện các nhóm nông nghiệp và kinh tế lo ngại rằng Tổng thống Donald Trump đã đi quá xa.
Câu hỏi then chốt trong tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc là nước nào sẵn sàng chịu thiệt trong ngắn hạn để có lợi dài hạn, trở thành dẫn đầu trong các ngành công nghiệp như robot, hàng không, trí tuệ nhân tạo...
Tổng thống Trump liên tục cáo buộc rằng cách tiếp cận của Trung Quốc trong việc thúc đẩy các ngành nghề này dựa trên những hành động không công bằng và ăn cắp công nghệ Mỹ. Bắc Kinh trong khi đó nói muốn tránh một cuộc chiến thương mại và không có vẻ gì sẽ sớm thay đổi cách tiếp cận này.
"Chính quyền (Mỹ), nếu thật sự nghiêm túc, phải chuẩn bị cho nhiều thứ nữa", New York Times dẫn lời Derek Scissors, học giả tại Viện Doanh nghiệp Mỹ.
Cuộc chiến khó thắng
Made in China 2025 (tạm dịch: Sản xuất tại Trung Quốc năm 2025), kế hoạch hỗ trợ trị giá 300 tỷ USD của chính phủ Trung Quốc dành cho các ngành công nghiệp mũi nhọn, cung cấp các khoản vay lãi suất thấp từ ngân hàng nhà nước, hỗ trợ nghiên cứu và đảm bảo thị phần lớn ở Trung Quốc dành cho các doanh nghiệp trong nước hoạt động trong các lĩnh vực trên.
Mục tiêu của gói hỗ trợ là đưa các doanh nghiệp Trung Quốc bắt kịp đối thủ phương Tây, phát triển công nghệ cao và xây dựng các nhà máy với quy mô kinh tế lớn. Với mục tiêu này, Trung Quốc tỏ ra rằng họ sẽ đánh đổi nhiều để đạt được.
"Chúng tôi bắt đầu chiến tranh. Nhưng nếu ai đó bắt đầu chiến tranh, chúng tôi sẽ đánh trả lại", người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Cao Phong tuyên bố trong cuộc họp báo ở Bắc Kinh vào ngày 6/4. "Không phương án nào bị bỏ ra".
Đối với Mỹ, một cuộc chiến như thế sẽ rất khó đánh giá, và thành tựu thì không dễ đạt được.
Trung Quốc có thể nói họ sẽ giảm bớt sự ủng hộ của nhà nước đối với doanh nghiệp nội địa, nhưng làm sao Mỹ kiểm chứng được việc thực hiện lời hứa trong bối cảnh hệ thống chính trị phức tạp và thông tin bị kiểm soát chặt chẽ.
Trung Quốc có thể từ bỏ yêu cầu các công ty Mỹ phải chia sẻ công nghệ nếu họ muốn tiếp cận thị trường Trung Quốc.
Ví dụ, các nhà sản ôtô nước ngoài chịu áp lực phải chuyển giao công nghệ xe điện cho các đối tác địa phương, trong khi ngày có càng nhiều công ty công nghệ nước ngoài được yêu cầu phải nộp kiểm duyệt an ninh.
Các doanh nghiệp nước ngoài từ lâu đã than phiền về những luật bất thành văn mà họ gặp phải.
Chiến dịch hỗ trợ tài chính của chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu có kết quả.
Người đi từ sân bay quốc tế Phố Đông về trung tâm Thượng Hải sẽ thấy khắp dọc đường là những nhà để máy bay cỡ lớn và những trung tâm thiết kế với tường kính, tất cả đều nằm trong một tham vọng chung của Trung Quốc là tạo ra một đế chế hàng không đủ sức cạnh tranh với Boeing và Airbus.
Hàng loạt nhà máy mới và rộng mọc lên ở các quận công nghiệp của Thượng Hải cũng như vùng ngoại ô nhiều thành phố khác, sẵn sàng sản xuất hàng loạt xe điện, pin cùng nhiều phụ tùng xe khác.
Trung Quốc không giấu tham vọng phát triển các ngành công nghiệp mũi nhọn, công nghệ cao như ôtô, hàng không, robot. Trong ảnh, một triển lãm công nghệ robot tại Bắc Kinh năm 2016. Ảnh: Reuters.
Dù vậy, không dễ để chứng minh rằng chính phủ Trung Quốc dành sự ủng hộ không công bằng cho các công ty nội địa.
Mỹ có thể đưa than phiền của họ lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), nơi giám sát các hoạt động thương mại toàn cầu và cấm các ngân hàng nhà nước cho vay với lãi suất được điều chỉnh thấp đi.
Dù vậy, việc khiếu kiện lên WTO sẽ đòi hỏi nhiều hợp đồng và tài liệu để chứng minh luận điểm, thứ không dễ kiếm được ở một đất nước được kiểm soát chặt chẽ như Trung Quốc.
Ngay cả khi WTO ra phán quyét chống lại Trung Quốc, việc thuyết phục nước này tuân thủ phán quyết đã khó khăn rồi.
Cách đây 6 năm, một phán quyết tương tự liên quan đến việc Trung Quốc hạn chế hệ thống thanh toán điện tử nước ngoài được đưa ra và đến tận lúc này, Bắc Kinh vẫn đang xem xét sẽ tuân thủ như thế nào, bất chấp hàng loạt than vãn từ chính quyền cựu tổng thống Barack Obama và gần đây là chính quyền Trump.
Vì thế Mỹ phải dùng các biện pháp rào cản thương mại. New York Times nhận định việc này là sử dụng một phương thức của thập niên 1980 để đáp trả một chính sách đang định hình thế kỷ 21.
Thương mại thế kỷ 21, biện pháp thế kỷ 20
Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer là phó đại diện dưới thời cựu tổng thống Ronald Reagan. Các biện pháp phòng vệ mà ông Lighthizer từng đe dọa sẽ áp lên Nhật Bản thời gian ấy cũng tương tự các cách thức mà ông đang cân nhắc với Trung Quốc bây giờ. Trong khi đó, thời thế đã khác nhiều.
Nhật Bản khi đó là một đồng minh sống dưới sự bảo vệ của Mỹ dưới thời Chiến Tranh Lạnh. Trung Quốc, ngược lại, đang ngày càng trở thành một đối thủ đáng gớm của Mỹ trên phạm vi toàn cầu, một cường quốc đã có thể gửi tàu hải quân đến biển Baltic và xây dựng căn cứ tại Đông Phi.
Ngoài ra, EU đặc biệt phản đối các biện pháp bảo hộ trong thập niên 1980, một sự lặp lại của chính quyền Trump có thể kéo theo việc các nước châu Âu đồng lòng phản đối Mỹ.
Để trả đũa Washington, Bắc Kinh đơn giản có thể chuyển việc kinh doanh với các công ty Mỹ như Boeing và Ford sang các đối tác châu Âu như Airbus và Daimler.
Trung Quốc muốn tạo ra một nhà sản xuất chiếc máy bay thương mại có thể cạnh tranh với Airbus và Boeing. Ảnh: Reuters.
Các quan chức Trung Quốc phản đối cáo buộc Bắc Kinh có các biện pháp ủng hộ bất công với công ty nội địa, buộc các công ty Mỹ chuyển giao công nghệ.
Đối với kế hoạch Made in China 2025, Bắc Kinh tuyên bố rằng kế hoạch này chỉ là bản địa hướng, không phải chỉ thị từ chính phủ và các công ty nước ngoài vẫn tự do hoạt động. Trung Quốc cũng cáo buộc chính các biện pháp rào cản của chính quyền Trump mới vi phạm luật lệ của WTO.
Rất nhiều công ty nước ngoài bị mắc kẹt giữa tham vọng của Trung Quốc và những nỗ lực của Mỹ nhằm chặn đứng tham vọng này. Made in China 2015 có thể tạo ra hàng loạt đối thủ cho General Electric hay Intel, thậm chí là những công ty ngoài Mỹ như Siemens và Samsung.
Các khoản vay chính phủ với lãi suất thấp đã góp phần đưa Trung Quốc thống trị ngành sản xuất pin mặt trời, nước này hiện là nơi cung cấp 3/4 giá trị pin mặt trời cho thế giới trong khi nhiều đối thủ châu Âu và Mỹ phải đóng cửa.
Nếu Washington và Bắc Kinh kiên quyết với các biện pháp trả đũa qua lại, rất nhiều công ty sẽ chịu thiệt. Dù vậy, nếu để Trung Quốc tiếp tục kế hoạch hỗ trợ các doanh nghiệp nội địa, các công ty phương Tây lại đứng trước một bài toán khác.
"Dù các thành viên của chúng tôi không vui vẻ gì với các biện pháp trả đũa qua lại đang được sử dụng", Kenneth Jarrett, Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ ở Thượng Hải, nói, "có một niềm tin rằng cần áp lực lớn hơn dành cho Trung Quốc".
