Ông Huỳnh Quang Huy, Chủ tịch Hội nghề cá Bình Thuận. Ảnh: Nông nghiệp Việt Nam.
Câu chuyện tận dụng sức mạnh cộng đồng trong phát triển nông nghiệp, nông thôn được ông Huỳnh Quang Huy, Chủ tịch Hội nghề cá Bình Thuận cụ thể hóa bằng chính ví dụ của tỉnh ven biển này.
Chia sẻ tại Tọa đàm "Phát huy vai trò cộng đồng trong thực hiện chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn”, do Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan chủ trì, ông Huy cho biết địa phương từng có nguồn lợi thủy sản lớn, là một trong ba ngư trường trọng điểm của cả nước nhưng đến một giai đoạn, biển của Bình Thuận không còn gì.
“Có giai đoạn, chúng tôi khảo sát 5 năm liên tục nhưng 100m2 khảo sát không có một con gì. Bà con ngư dân lúc đó rất bức xúc, họ nói các ông giữ biển như vậy con cái còn gì mà ăn”, ông Huy kể lại.
Theo ông Huy, đây là hệ quả của nhiều chủ trương quản lý không còn hiệu quả và quá tải. Cụ thể, Bình Thuận có 172 km đường biển nhưng chỉ có 3 tàu kiểm ngư. Chưa kể, tốc độ tàu kiểm ngư chỉ đạt 7 hải lý/giờ, trong khi tàu đánh cá tốc độ lên đến 14 hải lý/giờ, không thể kiểm soát nổi.
Do đó, mô hình giao cho ngư dân tự quản lý, phục hồi nguồn lợi thủy sản được ra đời. Điều này vừa khắc phục sự quá tải, vừa đáp ứng mong mỏi của ngư dân về việc cơ quan quản lý phải vào cuộc.
“Ban đầu, tôi mất 30 buổi uống cà phê mới kiếm được 5 ngư dân tham gia vào dự án giữ biển, từ đó lên 10 người, thành lập ban vận động hình thành cộng đồng để giữ biển vào năm 2013”, Chủ tịch Hội nghề cá Bình Thuận cho biết.
Quá trình lo thủ tục để thành lập cộng đồng này, phải thông qua 37 văn bản với 4 lần phản biện và thời gian đầu triển khai rất khó khăn vì không có nguồn lực, ngư dân nhiều người còn không tin tưởng.
Nhưng chỉ sau 2 năm nỗ lực, cộng đồng đã phát huy hiệu quả: “Lượng giã cào, xâm phạm giảm 90%”, ông Huy nói. Trong quá khứ, giã cào bay (chỉ những tàu giã cào công suất lớn, tốc độ cao, PV) đi sát bờ biển, giã nát biển, trong 100m2 không còn một con nào sống. Sau khi hình thành cộng đồng, cộng đồng đứng lên bảo vệ thì đến năm 2015, 1m2 đã có 426 đối tượng thủy sản. Quan trọng nhất, người dân hiểu được bảo tồn là thế nào, tác dụng ra sao và từ đó cả cộng đồng cùng phục hồi được nguồn lợi thủy sản.
Với sự hỗ trợ của Ủy ban nhân dân (UBND), Bình Thuận triển khai được 3 dự án cộng đồng như vậy, quản lý 43 km2, dọc theo bờ biển của huyện Hàm Thuận Nam. Từ năm 2017 đến nay, sau khi nguồn hỗ trợ của UNDP kết thúc, các mô hình vẫn hoạt động hiệu quả, người dân ngày càng tự giác tham gia.
“Năm 2015, có những đêm ngư dân không kiếm nổi 500.000 đồng nhưng bây giờ, có đêm kiếm được đến 10 triệu đồng từ thủy sản. Đặc biệt, từ năm 1976 đến nay, tôm bạc mới xuất hiện trở lại, đây là loài có giá trị kinh tế rất cao”, ông Huy thông tin thêm tại hội nghị.
Đại diện Hội nghề cá Bình Thuận nhấn mạnh đây là kết quả của việc người dân tham gia vào cộng đồng bảo vệ, phục hồi nguồn lợi thủy sản, cụ thể là làm cội chà thả xuống biển để tôm cá có nơi phát triển. Nếu như thời gian đầu rất nhiều người lên án việc thả cội chà, cho rằng ảnh hưởng đến giao thông biển thì bây giờ ngư dân còn tự bỏ tiền làm cội chà để thả xuống biển, tái tạo nguồn tôm cá.
Theo ông Huy, để phát triển quy mô của cách làm này, có thể huy động nguồn từ Quỹ bảo vệ nguồn lợi thủy sản để khuyến khích cộng đồng. Bên cạnh đó, cần xây dựng sinh kế bền vững cho cộng đồng, có thể phát triển du lịch sinh thái. “Nhưng cần thêm sự đầu tư, có sự tham gia của doanh nghiệp để các hoạt động này hiệu quả và bền vững”, Chủ tịch Hội nghề cá Bình Thuận nhấn mạnh thêm.
Phát biểu tại tọa đàm, Bộ trưởng Lê Minh Hoan khẳng định tiếp cận từ cộng đồng là một trong những hướng đi trong quá trình thay đổi tư duy, cách quản trị xã hội. Việc không tận dụng nguồn lực từ các cộng đồng có thể tạo ra một sự trông chờ, ỷ lại, làm tê liệt sáng kiến, sáng tạo và năng lượng trong cộng đồng.
Như vậy, Bộ trưởng cho rằng cần kích hoạt sự tham gia của các cộng đồng, bằng việc tạo ra một không gian để người dân có thể làm chủ, trực tiếp đóng góp ý kiến, sau đó lôi kéo thêm các tổ chức quốc tế, chuyên gia, trường đại học….cùng hoạt động.
Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh cần có thiết chế, thiết lập bài bản các chuyên đề, giáo trình để phát triển cộng đồng. Tuy nhiên, những giáo trình này cũng cần dễ hiểu, dễ tiếp xúc đối với người dân để mô hình cộng đồng có thể được thẩm thấu và lan tỏa hiệu quả tại các địa phương, từ đó, huy động nguồn lực của doanh nghiệp, giúp giải bài toán thị trường.
