Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Phó Trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm trình bày kết quả giám sát.
Để đạt các mục tiêu giai đoạn 2021-2025, cả nước có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn nông thôn mới (tương đương 6.542 xã), là rất khó khăn, theo kết quả giám sát của Quốc hội.
Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ sáu, Quốc hội dành cả ngày 30/10 cho hoạt động giám sát tối cao.
Nội dung giám sát là việc triển khai thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội về các Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2030.
Trình bày báo cáo tóm tắt, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, Phó Trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm cho biết, đây là lần đầu tiên Quốc hội giám sát giữa kỳ, đồng thời với 3 Chương trình mục tiêu quốc gia.
Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (Chương trình nông thôn mới) giai đoạn 2021-2025, được Quốc hội thông qua chủ trương tại Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021, có tổng kinh phí tối thiểu là 196.332 tỷ đồng (vốn ngân sách trung ương: 39.632 tỷ đồng, vốn ngân sách địa phương: 156.700 tỷ đồng). Ngoài chính sách chung, Chương trình còn có 6 chuyên đề trọng tâm và thực hiện trên địa bàn 63 tỉnh, (thành phố) cả nước.
Kết quả giám sát cho thấy, tính đến 30/6/2023, cả nước có 6.022/8.177 xã (73,65%) đạt chuẩn nông thôn mới, 1.331 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 176 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu; có 263/644 đơn vị cấp huyện (40,8%) được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới.
19 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới (trong đó, có 05 tỉnh hoàn thành chương trình nông thôn mới). Bình quân cả nước đạt 16,9 tiêu chí/xã; có 2 tiêu chí đã vượt mục tiêu giai đoạn 2021-2025 (tiêu chí số 14 về Giáo dục và đào tạo và tiêu chí số 16 về Văn hóa), 8 tiêu chí đánh giá là gần đạt được mục tiêu.
Đoàn giám sát cũng chỉ ra một số hạn chế, bất cập, như hệ thống các văn bản chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn thực hiện của Trung ương và địa phương còn nhiều, ban hành chậm, chưa đồng bộ, còn có vướng mắc nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung kịp thời.
Chưa ban hành tiêu chí Nông thôn mới phù hợp cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo Kết luận số 65-KL/TW ngày 30/10/2019 của Bộ Chính trị, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm nêu rõ.
Kết quả giám sát cũng cho thấy, nguồn vốn đầu tư phát triển ngân sách trung ương phân bổ chậm, tỷ lệ đối ứng còn cao gây khó khăn cho một số địa phương, nhất là các tỉnh nghèo. Tiến độ giải ngân vốn ngân sách trung ương năm 2022 và giai đoạn 2021-2025 còn chậm so với yêu cầu, nhất là vốn sự nghiệp, đến 30/6/2023 mới giải ngân được 9,17% kế hoạch vốn của năm.
Việc huy động nguồn lực người dân và doanh nghiệp tham gia xây dựng nông thôn mới hạn chế, chủ yếu là từ góp công lao động và hiến đất làm đường, Phó trưởng đoàn giám sát nêu hạn chế.
Đoàn giám sát đánh giá, kết quả xây dựng nông thôn mới chưa đồng đều, chưa thực sự bền vững; một số địa phương thiếu quyết liệt và có dấu hiệu chững lại trong chỉ đạo thực hiện xây dựng nông thôn mới; cơ chế lồng ghép nguồn vốn ngân sách trung ương của các Chương trình mục tiêu để hỗ trợ xây dựng nông thôn mới trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo còn hạn chế, chưa thực sự hiệu quả; một số địa phương vẫn còn nợ tiêu chí, nợ đọng trong xây dựng cơ bản.
Cơ sở hạ tầng có dấu hiệu xuống cấp, công tác duy trì kết quả bền vững ở một số xã sau khi hoàn thành nông thôn mới còn hạn chế. Có nhiều xã khi áp dụng Bộ tiêu chí xã nông thôn mới mới giai đoạn 2021-2025 thì bị tụt tiêu chí . Đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn các tiêu chí cơ bản như: Số 10 về thu nhập, 11 về nghèo đa chiều, 13 về tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn chưa đạt hoặc khó duy trì.
Mục tiêu giai đoạn 2021-2025 của chương trình là cả nước có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn nông thôn mới (tương đương 6.542 xã), trong đó, ít nhất 10% số xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu (tương đương 654 xã); có ít nhất 50% huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh đạt chuẩn nông thôn mới, hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, trong đó, ít nhất 20% số huyện đạt chuẩn được công nhận là huyện nông thôn mới nâng cao, huyện nông thôn mới kiểu mẫu.
Mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có ít nhất 2 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn nông thôn mới; 60% số thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc thuộc các xã đặc biệt khó khăn khu vực biên giới, vùng núi, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới.
Đối chiếu mục tiêu trên, đoàn giám sát cho rằng để đạt được là rất khó khăn.
Một trong những kiến nghị của đoàn giám sát với Quốc hội là cân đối, bố trí đủ ngân sách theo đúng các Nghị quyết của Quốc hội để thực hiện có hiệu quả các Chương trình mục tiêu quốc gia; cho phép kéo dài nguồn vốn được phân bổ năm 2023 chưa được giải ngân hết chuyển sang tiếp tục thực hiện đến 31/12/2024.
Đề cập nội dung xây dựng nông thôn mới khi thảo luận về kinh tế xã hội, đại biểu Lê Văn Khảm (Bình Dương) cho hay, có địa phương trước khi xã được chuyển thành nông thôn mới thì học sinh người dân tộc thiểu số ở các xã đó được hỗ trợ tiền ăn trong quá trình học nội trú ở các trường bán trú.
Nhưng khi xã đạt nông thôn mới thì lại không còn phần hỗ trợ ngân sách này nữa, bố mẹ chỉ cho gạo và rau mang đến trường học thôi, có những gia đình được 20.000 - 30.000 đồng một tháng thì không thể mua được một thức ăn gì cả, ngoài rau, như vậy thì học sinh lại bỏ học.
Thực tế này, thứ nhất ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của trẻ em. Thứ hai ảnh hưởng đến mục tiêu giáo dục. Trong khi đó, chính chương trình xóa đói giảm nghèo lại có hợp phần về cải thiện dinh dưỡng cho trẻ em, nhưng tiền thì không dùng đến và năm 2022 hợp phần này không thực hiện được và chuyển sang năm 2023.
