Đây là nội dung chính trong báo cáo Triển vọng Thị trường Việt Nam tháng 8/2017 với chủ đề liên quan tới cải cách doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) của Ngân hàng HSBC Việt Nam.
Nâng cao quyết tâm
Về bản chất, Chính phủ hy vọng rằng tăng cường cổ phần hóa sẽ dẫn đến thu nhập nhiều hơn và giảm bớt gánh nặng tài chính cho Chính phủ. Tuy nhiên, HSBC cho rằng, đây không phải là một nhiệm vụ dễ dàng do việc cải cách DNNN vẫn còn rất nhiều thách thức.
Mặc dù đã đi đúng hướng, HSBC vẫn nhận thấy những rủi ro hữu hình khiến Chính phủ có thể bỏ lỡ mục tiêu đạt thâm hụt ngân sách 3,5% cho năm 2017, trừ phi Chính phủ có khả năng kiềm chế chi tiêu trong ngắn hạn.
“Đây là điều mà chúng tôi tin là khó có thể xẩy ra trong bối cảnh Chính phủ đặt ra các mục tiêu tăng trưởng”, các chuyên gia kinh tế HSBC nhận định.
Trong những tuyên bố gần đây, các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam đã cho rằng việc thoái vốn tại các DNNN chính là một cách thức làm tăng thu ngân sách và giảm chi tiêu của Chính phủ. Bản thân điều này được HSBC đánh giá là một hướng đi tích cực và đáng được khen ngợi.
Ví dụ, ngày 28/12/2016, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã đưa ra Quyết định 58/2016 nhằm đẩy mạnh việc thoái vốn Nhà nước tại các DNNN hiện có bằng cách loại bỏ hoặc giảm mức sở hữu tối thiểu mà Chính phủ nắm giữ trong một số ngành nhất định.
Ngoài ra, Chính phủ cũng đã đưa ra một lộ trình rõ ràng hơn cho việc cổ phần hóa bằng cách thông báo tỷ lệ sở hữu Nhà nước ở một số các công ty cụ thể đã được lên kế hoạch cổ phần hóa (không chỉ công bố rộng rãi theo các ngành). Nhìn chung, Quyết định 58/2016 lập mục tiêu cổ phần hóa thêm 137 DNNN, trong đó liệt kê chi tiết 103 doanh nghiệp cụ thể mà Chính phủ sẽ giữ lại quyền sở hữu.
Việc Chính phủ gần đây đẩy mạnh quá trình cổ phần hóa các DNNN được cho là một tin tức tốt do tốc độ cổ phần hoá đã giảm trong những năm gần đây. Ví dụ, trong giai đoạn 2003 – 2008 Chính phủ đề ra mục tiêu cắt giảm 1.538 DNNN nhưng chỉ có 312 doanh nghiệp đã đáp ứng mục tiêu này.
HSBC cho biết, việc cổ phần hóa không được đạt được mục tiêu đề ra và diễn ra chậm chạp một phần là do những thuận lợi của các cuộc cải cách trước đó đã tạo điều kiện cho việc bán (hoặc đóng cửa) hầu hết các DNNN nhỏ đang làm ăn thua lỗ. Ngược lại, nhiều công ty còn đang tồn tại lại có quy mô lớn hơn nhiều với cơ cấu sở hữu và quản lý phức tạp, thậm chí đôi khi không có báo cáo tài chính và nghĩa vụ nợ rõ ràng.
Đến tháng 2/2017, Thủ tướng Xuân Phúc tiếp tục ban hành văn bản hướng dẫn gửi đến Bộ Tài chính, yêu cầu những quy định để đẩy mạnh cổ phần hóa DNNN phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế.
Cải cách DNNN cũng là một chủ đề chính trong Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ năm trong tháng 5 vừa qua. Tại đây, các nhà hoạch định chính sách thông qua nghị quyết nhấn mạnh sự cần thiết đẩy mạnh cải cách và cổ phần hóa các DNNN.
Bằng chứng về cam kết mạnh hơn, Chính phủ vào năm 2016 và quý I/2017 đã phê duyệt đề xuất cổ phần hóa cho 63 DNNN, trong số đó đa phần là các doanh nghiệp lớn.
“Xu hướng này có tiếp tục cho đến hết năm hay không thì vẫn phải chờ xem, nhưng nhiều tín hiệu cho thấy thách thức vẫn còn đáng kể”, HSBC dự đoán.
Hy vọng gì cho nỗi lo tài chính?
HSBC tin rằng các biện pháp cải cách bổ sung vẫn là yếu tố quan trọng để giúp Chính phủ thực hiện đầy đủ chương trình cổ phần hóa của mình.
Chẳng hạn, cải cách DNNN căn bản tập trung vào việc bán cổ phần thiểu số, trong khi Chính phủ vẫn duy trì kiểm soát đa số. Điều này đã làm cho các nhà đầu tư chiến lược bị hạn chế khả năng định hình lại các công ty Việt Nam. Qua đó, các nhà đầu tư tư nhân bị cản trở việc tham gia đầy đủ vào tiến trình.
Hơn nữa, các DNNN và các cơ quan hành chính địa phương còn khá chậm chạp trong quá trình cổ phần hóa. Theo Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, các đơn vị hành chính địa phương và các DNNN đang thiếu nỗ lực vì họ còn lo ngại nhiều vi phạm có thể bị phơi bày trong quá trình cổ phần hóa.
Ông Huệ cũng cho biết, chỉ có 6 trong số 45 DNNN nằm trong danh sách được cổ phần hoá trong năm nay đã sẵn sàng để hoàn thành nhiệm vụ này, giúp con số DNNN được kỳ vọng sẽ hoàn tất quá trình cổ phần hóa đã giảm xuống còn 40.
Quá trình cổ phần hóa chậm, HSBC cho rằng cũng có nghĩa là thu nhập của Việt Nam từ việc thoái vốn các DNNN diễn ra chậm hơn dự kiến.
Thông tin trên các phương tiện truyền cho thấy việc cổ phần hóa và thoái vốn đã thu được gần 3,4 tỷ USD cho ngân sách Nhà nước giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2015. Con số này tính ra còn khá thấp đối với khoảng thời gian 5 năm, đặc biệt là khi so sánh với con số tổng tài sản của các DNNN là 130 tỷ USD.
Tuy nhiên, tình hình hiện đang xoay chuyển. Tính đến quý II/2017, Việt Nam đã thu được 11.600 tỷ đồng (tương ứng 504 triệu USD) từ việc thoái vốn Nhà nước khỏi các DNNN, tăng 314% so với năm trước.
Cuối cùng, HSBC nhận định, đáp ứng mục tiêu thâm hụt ngân sách 3,5% sẽ là yếu tố cơ bản cùng với việc Chính phủ phải giảm bớt chi tiêu mạnh mẽ.
"Thâm hụt ngân sách đã tăng liên tục trong những năm gần đây và theo ước tính của chúng tôi, sẽ phải giảm xuống khoảng 7 tỷ USDđể đáp ứng mục tiêu đề ra. Số tiền này thậm chí còn thấp hơn mức thâm hụt của Chính phủ vào năm 2012 theo danh nghĩa (phân loại của Việt Nam). Điều này sẽ diễn ra với giả định Việt Nam đạt được mục tiêu tăng trưởng 6,7% vào năm 2017", báo cáo nhận định.
Một dấu hiệu tích cực được HSBC chỉ ra là Chính phủ tiếp tục gặt hái nhiều thành công trong các cuộc cải cách liên quan khác như thúc đẩy khu vực tư nhân đóng vai trò lớn hơn trong nền kinh tế.
“Nói chung, Việt Nam đang đi đúng hướng để đạt được mục tiêu cổ phần hóa, đặc biệt khi Việt Nam theo đuổi con đường tăng trưởng kinh tế bền vững và hiệu quả hơn.
Hiện tại, còn quá sớm để kỳ vọng việc thoái vốn các DNNN có thể đem lại cho Chính phủ doanh thu gia tăng đáng kể, nhưng các cuộc cải cách tiếp theo có thể đem lại cho Việt Nam những lợi ích mà đã tìm kiếm trong suốt thời gian trung hạn”, các chuyên gia kinh tế HSBC nhận định.
