Trong báo cáo mới nhất về Triển vọng kinh tế Việt Nam có tên “Trong thời khắc thử thách”, Khối Nghiên cứu Kinh tế của Ngân hàng HSBC dự báo, tăng trưởng GDP năm nay có thể đạt mức 6,3%. Tuy nhiên, với việc Chính phủ quyết thực hiện mục tiêu tăng trưởng 6,7% như kế hoạch, thì nhiều khả năng chính sách tiền tệ, tài khóa sẽ được nới lỏng hơn kỳ vọng. Dù vậy, theo các chuyên gia HSBC, trong bối cảnh những yếu tố hỗ trợ kinh tế vĩ mô vẫn còn mỏng, cộng với thâm hụt ngân sách cao, một chính sách tài chính và tiền tệ cẩn trọng hơn thật sự cần thiết.
Không gian dành cho chính sách tài chính bị giới hạn
Theo HSBC, biên độ giao động của chính sách tài chính Việt Nam phần nào bị thu hẹp. Cụ thể, thâm hụt trong năm 2010 và 2011 vẫn nằm trong vòng kiểm soát, nhưng gia tăng đáng kể trong năm 2012. Từ đó, thâm hụt ngân sách vẫn tăng cao và ước tính đạt mức 6% trên GDP vào năm 2015.
Ngân sách của Việt Nam suy giảm có thể bắt nguồn từ các nguồn thu giảm (mặc dù tình trạng thiếu kiểm soát chi tiêu cũng là một vấn đề), đặc biệt là nguồn thu từ dầu thô giảm và nguồn thu từ thuế cũng có chiều hướng giảm.
Nguồn thu từ dầu mỏ chiếm 4,3% GDP năm 2012, nhưng dựa trên biến động của giá hàng hóa, HSBC ước tính, con số này chỉ còn 1,5% GDP trong năm 2015. Ngược lại, nguồn thu từ các ngành ngoài dầu mỏ (chủ yếu là thuế) lại tăng mạnh trong những năm gần đây, mặc dù xu hướng này cũng đang chậm lại.
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), xét về hiệu suất thu thuế, Việt Nam đang trội hơn các nước trong khu vực, nhưng cơ sở này lại đang dần mai một. Chẳng hạn, thuế thu nhập doanh nghiệp đã giảm từ 25% xuống còn 22% vào tháng 1/2014 và xuống mức 20% vào ngày 1/1/2016. Hơn nữa, vùng kinh tế đặc biệt và một số lĩnh vực ưu tiên cao như chăm sóc sức khỏe, giáo dục, công nghệ cao, phát triển hạ tầng, phần mềm được áp dụng mức thuế ưu đãi. Trong khi đó, nguồn thu từ thuế xuất nhập khẩu vẫn chịu áp lực, do Việt Nam tham gia ngày một nhiều các hiệp định thương mại tự do.
“Chúng tôi dự báo, thâm hụt ngân sách sẽ tăng đến 6,6% GDP trong năm 2016, nâng tỷ lệ nợ công trên GDP lên ngưỡng 64,5%. Thâm hụt ngân sách tăng là vấn đề do tỷ lệ nợ công của Việt Nam đã thực sự cao. Chúng tôi ước tính, nợ công Việt Nam (gồm nợ nước ngoài và trong nước, bao gồm cả bảo lãnh chính phủ) đã tăng từ 59,6% nằm 2014 lên 63,3% GDP vào cuối năm 2015. Vấn đề nợ ngày càng trầm trọng hơn do lạm phát chậm lại (ảnh hưởng đến GDP danh nghĩa) và đồng tiền Việt Nam mất giá (làm tăng giá trị nợ nước ngoài). Chúng tôi kỳ vọng, tỷ lệ nợ công lên 64,5% GDP trong năm 2016, đạt ngưỡng giới hạn của Quốc hội đề ra 65%”, các chuyên gia kinh tế của HSBC nhận định.
HSBC cho rằng, việc bám sát trần nợ là rất quan trọng, vì chính điều này áp những quy định lên việc sử dụng ngân sách và giúp đảm bảo khu vực tư nhân không lấn áp những khu vực kinh tế khác. Tái phân bổ chi tiêu vào đầu tư hạ tầng cũng là vấn đề trọng yếu để gia tăng sức cạnh tranh và năng suất của Việt Nam.
“Điều quan trọng là tình trạng tài chính công của Việt Nam đã khá căng thẳng, đặc biệt khi so sánh với những quốc gia khác trong nhóm các thị trường mới nổi tại châu Á. Chi tiêu công gia tăng sẽ giúp đảm bảo mục tiêu tăng trưởng của chính phủ, nhưng sẽ làm tăng nguy cơ tài chính trong tương lai”, HSBC nhấn mạnh.
3 giải pháp hạn chế thâm hụt ngân sách
Theo khuyến nghị của HSBC, trong trung hạn, cải cách tài chính nên tập trung vào 3 vấn đề chính là mở rộng nguồn thu, chi tiêu công hiệu quả và điều chỉnh phương pháp kế toán phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế.
Để tăng nguồn thu, cần có các biện pháp hành chính nhằm hạn chế trốn thuế, công bố các trường hợp gian lận thuế và đơn giản hóa quá trình hoàn thuế VAT. Thực hiện biện pháp trên có thể giúp bù đắp được phần suy giảm do giảm thuế trên nhiều lĩnh vực và suy giảm nguồn thu thuế xuất nhập khẩu.
Về chi tiêu công, theo HSBC, lương cơ bản cần được điều chỉnh để tạo cơ hội cho đầu tư công và các biện pháp chi tiêu xã hội chính như là giáo dục. Việc điều chỉnh này cần được tiến hành sâu rộng hơn và các chính sách dịch vụ dân sinh hiệu quả, toàn diện.
Trong khi đó, điều chỉnh kế toán tài chính phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế sẽ tạo điều kiện dễ dàng so sánh xuyên quốc gia. Truyền thông tài chính được cải thiện, có thể giúp nâng cao nhận thức thị trường về nguy cơ và gia tăng trách nhiệm cùng khả năng quản lý. Tin vui là những cải cách này đang trong quá trình thực hiện. Cụ thể, vào năm 2017, Việt Nam sẽ áp dụng chuẩn báo cáo tài chính mà theo đó, chi phí đầu tư ngoài ngân sách sẽ được bổ sung vào ngân sách nhà nước.
“Tuy nhiên, những cải cách này không thể thực hiện một sớm một chiều. Hiện tại, chúng tôi nghĩ, tăng trưởng tuy chậm nhưng bền vững là điều cần hướng đến”, các chuyên gia kinh tế của HSBC nhấn mạnh.
