Có 4 nguyên nhân chính khiến các HTX gặp khó trong tiếp cận vốn, gồm: phương án sản xuất - kinh doanh không khả thi; không có tài sản đảm bảo vốn vay; hệ thống báo cáo tài chính chưa minh bạch, đầy đủ; tình hình tài chính, quản trị còn yếu.
Nút thắt lớn
Đa số hợp tác xã (HTX) đều cho rằng, khó khăn lớn nhất trong quá trình mở rộng sản xuất - kinh doanh là vốn, trong khi việc huy động vốn nội bộ bị hạn chế do điều kiện kinh tế của các thành viên còn hạn hẹp. Đây là kết quả khảo sát thực trạng tiếp cận tín dụng của 48 HTX ở Hà Nội, Thái Nguyên và Trà Vinh do một nhóm nghiên cứu từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Liên đoàn HTX Raiffeisein Cộng hòa Liên bang Đức (DGRV) công bố ngày 8/4.
Hầu hết các HTX được khảo sát chỉ tự lực được vốn ở mức dưới 20%, trong khi khả năng tiếp cận tín dụng rất hạn chế do không có tài sản bảo đảm, chỉ có khoảng 0,5% số HTX có đủ điều kiện tiếp cận vốn từ các tổ chức tín dụng. Nhu cầu vốn của các HTX chủ yếu để đầu tư vào xây dựng hạ tầng như nhà xưởng, máy móc thiết bị, văn phòng làm việc, công nghệ sau thu hoạch… Họ thường có nhu cầu vay vốn từ 1 năm trở lên, chỉ một số ít HTX được khảo sát ở Thái Nguyên và Trà Vinh có nhu cầu vay vốn dưới 1 năm.
Nhu cầu vay vốn của các HTX là rất lớn và có nhiều đơn vị cung cấp dịch vụ tài chính, đặc biệt là các ngân hàng thương mại có đủ năng lực tài chính để đáp ứng nhu cầu vốn của HTX. Nhưng khoảng trống tiếp cận tín dụng còn lớn, vì tỷ lệ tiếp cận tín dụng của các HTX rất thấp, chỉ chiếm chưa đầy 10% tổng dư nợ tín dụng.
Nhóm nghiên cứu cho hay, có đến 36% các HTX tham gia khảo sát chưa vay được vốn. Các HTX chưa tiếp cận được nhiều nguồn vốn tín dụng và hiện kênh cung cấp tín dụng hiệu quả nhất cho họ vẫn là Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX.
Kết quả khảo sát chỉ ra rằng, có 4 nguyên nhân chính khiến các HTX gặp khó trong tiếp cận vốn, gồm: phương án sản xuất - kinh doanh không khả thi; không có tài sản đảm bảo vốn vay; hệ thống báo cáo tài chính chưa minh bạch, đầy đủ; tình hình tài chính, quản trị còn yếu.
Kiểm toán giúp hỗ trợ tiếp cận vốn vay
Bà Anja Muthmann từ Liên đoàn HTX Raiffeisein Cộng hòa Liên bang Đức (DGRV) cho rằng, việc đưa kiểm toán vào áp dụng với HTX sẽ mang lại những lợi ích đáng kể, trong đó hỗ trợ HTX tiếp cận vốn vay. Bởi lẽ, việc kiểm toán báo cáo tài chính đảm bảo các số liệu được báo cáo chính xác và thể hiện bức tranh tổng thể về tình hình tài chính của HTX, giúp xây dựng được niềm tin của nhà đầu tư hoặc tổ chức tài chính về số liệu trong báo cáo tài chính…
Về vấn đề này, ông Phùng Quốc Chí, Cục trưởng Cục Phát triển Hợp tác xã (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết, trong quy định pháp luật sắp tới liên quan đến HTX, cụ thể là Luật HTX mới (Luật HTX sửa đổi - PV), sẽ đề cao vấn đề minh bạch tài chính, kiểm toán hợp tác xã, để các tổ chức tín dụng có cơ sở đánh giá và ra quyết định cho vay. Theo đó, sẽ cố gắng bổ sung một chương về kiểm toán HTX trong Luật HTX mới.
“Tất nhiên, khi quy định vấn đề kiểm toán, những HTX quy mô nhỏ chắc chắn gặp nhiều khó khăn về doanh thu, năng lực. Chúng tôi sẽ nghiên cứu phân loại các HTX theo quy mô để áp dụng kiểm toán một năm/lần với HTX lớn, 4-5 năm/lần với HTX nhỏ và có thể không phải kiểm toán với HTX siêu nhỏ”, ông Chí nêu.
Từ phía bên cho vay, ông Phạm Công Bằng, Tổng giám đốc Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX (Liên minh Hợp tác xã Việt Nam) băn khoăn, quy định hiện nay chỉ có 3 loại hình kiểm toán, gồm: kiểm toán nhà nước, kiểm toán độc lập và kiểm toán nội bộ. Nếu kiểm toán nhà nước với HTX, cần bổ sung các quy định áp dụng đối với HTX.
Còn kiểm toán độc lập với HTX là rất khó, bởi các HTX “làm gì có tiền” để chi trả dịch vụ này. Áp dụng chế tài “cứng” buộc HTX phải kiểm toán độc lập cũng khó trong bối cảnh chúng ta chủ trương hỗ trợ HTX phát triển. Đối với kiểm toán nội bộ, các đơn vị cho vay như các Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX không thể tiến hành kiểm toán nội bộ đối với các HTX vì họ không phải thành viên/đơn vị trực thuộc.
Ngoài ra, ngay cả khi có báo cáo tài chính minh bạch, nhưng không có tài sản đảm bảo, thì rất khó để các tổ chức tín dụng làm căn cứ cho vay vốn, bởi nguy cơ mất vốn là thấy rõ.
