Theo Điều 9, Quyết định 1627, việc đảo nợ của các tổ chức tín dụng (TCTD) thực hiện theo quy định riêng của Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Trong khi Chỉ thị 01/CT-NHNN ngày 15/1/2014 nêu, mặc dù các TCTD được chủ động triển khai các giải pháp tự xử lý nợ xấu, nhưng nghiêm cấm việc sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để che giấu nợ xấu hoặc làm sai lệch chất lượng tín dụng. Luật Tín dụng cũng không có quy định nào đề cập đến vấn đề đảo nợ, cho nên việc đảo nợ bị nghiêm cấm.
Thực tế cho thấy, đảo nợ đã gây ra nhiều mối nguy khôn lường. Minh chứng gần đây là vụ Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) – Chi nhánh Minh Hải (VDB Minh Hải) bị 7 DN thủy sản ở Cà Mau chiếm đoạt tổng cộng 1.069 tỷ đồng (đã trừ đi 336 tỷ đồng tiền lãi phạt).
Theo đó, năm 2008, VDB Minh Hải được thành lập nhằm hỗ trợ vốn cho các DN trong lĩnh vực tín dụng đầu tư và xuất khẩu trên địa bàn tỉnh Cà Mau. Nhiều thời điểm, VDB Minh Hải đề nghị cho vay đối với DN có nợ quá hạn, song VDB đều có văn bản chỉ đạo “nghiêm cấm cho vay đảo nợ dưới mọi hình thức”, “tuyệt đối không được phát sinh nợ quá hạn và giải ngân đảo nợ”.
Mặc dù vậy, các DN tìm đủ mọi phương thức, kể cả gian lận, để được cấp tín dụng và phần lớn số tiền vay được dùng để “đắp” vào món nợ cũ. Về phía ngân hàng, vì muốn bảo đảm không phát sinh nợ quá hạn nên cũng bất chấp luật lệ. Hệ lụy, cả DN và cán bộ ngân hàng cùng vướng vòng lao lý, trong khỉ cả nghìn tỷ đồng nợ “chưa hẹn ngày về”.
Trong số 7 công ty vay nợ lớn, DN Tư nhân (DNTN) Ngọc Sinh là con nợ lớn nhất của VDB Minh Hải. DN này do Đặng Thị Ngợi (Giám đốc DNTN Ngọc Sinh) vốn có quan hệ tín dụng với VDB Minh Hải từ năm 2002. Tại thời điểm năm 2009, DNTN Ngọc Sinh còn nợ VDB số tiền 274 tỷ đồng.
Kinh doanh thua lỗ triền miên, dư nợ ngày càng lớn, Đặng Thị Ngợi chỉ đạo nhân viên lập khống kết quả kinh doanh, báo cáo tài chính gửi VDB Minh Hải để xin tiếp tục vay vốn. Mặc dù biết rõ DNTN Ngọc Sinh nợ nần chồng chất, làm ăn không có lãi, nhưng VDB Minh Hải vẫn chấp nhận giải ngân số tiền 303 tỷ đồng. Đáng chú ý, trong danh mục chi tiêu, Đặng Thị Ngợi đã dùng tới 285 tỷ đồng để đảo nợ và chỉ sử dụng phần rất nhỏ (2,7 tỷ đồng) để thu mua nguyên liệu.
Cũng rơi vào hoàn cảnh làm ăn bết bát, để được hưởng vốn ưu đãi, Nguyễn Tấn Hải (cựu Tổng giám đốc Công ty TNHH Chế biến và xuất nhập khẩu thủy hải sản Việt Hải – Công ty Việt Hải) đã ủy quyền cho cấp dưới ký các chứng từ quan hệ vay vốn. Thực chất, mọi hoạt động tài chính của Công ty Việt Hải vẫn do Hải “giật dây”.
Từ tháng 9/2009 đến 6/2010, Nguyễn Tấn Hải chỉ đạo người làm thuê lập 30 hồ sơ khống vay vốn 101,5 tỷ đồng của VDB Minh Hải. Trái với cam kết thỏa thuận, Nguyễn Tấn Hải sử dụng 62 tỷ đồng để đảo nợ, số tiền còn lại để chi cho một số hoạt động khác và mua bất động sản.
Trên đây chỉ là 2 trường hợp điển hình trong việc cho vay của VDB Minh Hải. Điểm chung là các DN này đều sử dụng phần lớn số tiền vay để đảo nợ tại chính VDB Minh Hải hoặc các nhà băng khác, dẫn đến mất khả năng thanh toán.
Hành vi sai trái của các DN trên là rõ ràng, song vấn đề cần lưu tâm chính là trách nhiệm, trình độ của cán bộ ngân hàng. Lời khai của cán bộ tín dụng bộc lộ rõ sự tắc trách, quy trình thẩm định qua loa, chỉ dựa trên hồ sơ khách hàng cung cấp mà không kiểm tra, đối chiếu thực tế. Mức cho vay do lãnh đạo chi nhánh là Trịnh Tuấn Mẫn (nguyên Giám đốc VDB Minh Hải) giao theo bảng kê phân bổ hạn mức tín dụng hàng quý, cán bộ tín dụng không được thẩm định nhu cầu vốn của DN để đề xuất mức vốn cho vay. Thời điểm chi nhánh giải ngân ồ ạt (từ tháng 7/2009 đến năm 2011), cán bộ tín dụng dù biết rõ hiện trạng của các DN, nhưng vẫn đề nghị cho vay.
Trong vụ án này, 16 bị can bao gồm các lãnh đạo và nhân viên tại 7 DN thủy sản ở Cà Mau bị truy tố về tội “lừa đảo, chiếm đoạt tài sản”; 8 bị can khác nguyên là lãnh đạo, cán bộ của VDB Minh Hải bị truy tố tội “vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các TCTD”.
