Nhưng cách nó diễn ra và biến mất nhanh chóng đã cho thấy thị trường dễ bị tổn thương như thế nào trước một chiến lược mà các quỹ đầu cơ đã khai thác để tài trợ cho hàng trăm tỷ đô la ở hầu hết mọi ngóc ngách trên thế giới.
Giao dịch chênh lệch lãi suất (carry trade) đồng yên là một công thức chắc chắn để kiếm lợi nhuận dễ dàng: Chỉ cần vay ở Nhật Bản - thiên đường cuối cùng của thế giới về lãi suất cực thấp – và sau đó đầu tư vào trái phiếu Mexico có lợi suất hơn 10% hoặc cổ phiếu của Nvidia hay thậm chí là Bitcoin. Khi đồng yên tiếp tục giảm, các khoản vay trở nên rẻ hơn để trả nợ và khoản tiền lãi cũng lớn hơn nhiều.
Sau đó, các nhà đầu tư đột ngột thoát khỏi giao dịch chênh lệch lợi suất cùng một lúc, điều này góp phần thúc đẩy sự phục hồi mạnh mẽ của đồng yên, từ đó dẫn đến một cuộc “di cư” nhanh chóng khỏi cổ phiếu và các loại tiền tệ khác khi các nhà giao dịch phải bán tháo tài sản để đáp ứng các yêu cầu ký quỹ. Thị trường chứng khoán Nhật Bản cũng chao đảo, gây ra đợt bán tháo trong một ngày dữ dội nhất kể từ năm 1987 do lo ngại sự gia tăng của đồng yên sẽ ảnh hưởng đến các cổ phiếu xuất khẩu.
"Giao dịch chênh lệch lợi suất đồng yên vẫn là tâm điểm của mọi thứ trên thị trường hiện nay", David Lutz, Giám đốc ETF tại JonesTrading cho biết.
Áp lực đã gia tăng trong nhiều tuần khi thị trường tại các điểm nóng về giao dịch chênh lệch lãi suất, chỉ số Nasdaq 100 đã sớm trượt khỏi mức cao kỷ lục khi lo ngại ngày càng tăng rằng Cục Dự trữ Liên bang (Fed) đã duy trì chính sách tiền tệ quá chặt chẽ trong thời gian quá dài.
Sau đó, chất xúc tác chính là lãi suất ở Nhật Bản tăng. Mức lãi suất chuẩn của BOJ hiện vẫn chỉ là 0,25%, mức thấp nhất giữa các nền kinh tế phát triển, nhưng mức tăng vào cuối tháng trước đủ lớn để buộc các nhà đầu tư phải xem xét lại niềm tin lâu nay của họ rằng chi phí đi vay của Nhật Bản sẽ luôn ở mức gần bằng 0.
Mặc dù thị trường đã ổn định, nhưng sự việc này đang làm dấy lên hồi chuông cảnh báo về mức độ đòn bẩy đã tích tụ xung quanh Nhật Bản khi ngân hàng trung ương của nước này tiếp tục bơm tiền mặt bất chấp lạm phát tăng vọt sau đại dịch. Điều đó khiến các nhà đầu tư cố gắng đánh giá liệu phần lớn quá trình tháo gỡ đã kết thúc hay chưa hay liệu nó sẽ tiếp tục lan rộng khắp thị trường trong những tuần tới.
Rủi ro từ giao dịch chênh lệch lợi suất vẫn hiện hữu
Việc đưa ra câu trả lời là rất khó khăn vì không có ước tính chính thức nào về số tiền bị ràng buộc trong các giao dịch chênh lệch lãi suất. Theo GlobalData TS Lombard, có khoảng 1.100 tỷ USD được đưa vào chiến lược này, giả sử tất cả các khoản vay nước ngoài tại Nhật Bản kể từ cuối năm 2022 được sử dụng để tài trợ cho chiến lược này và các nhà đầu tư trong nước đã sử dụng đòn bẩy cho các giao dịch mua ở nước ngoài của họ.
Sau đợt các giao dịch chênh lệch lợi suất được thu hồi hàng loạt vào tuần trước, các chiến lược gia tại JPMorgan cho rằng, 75% các giao dịch chênh lệch lãi suất tiền tệ toàn cầu hiện đã bị đóng lại, trong khi Citigroup cho biết mức định vị hiện tại đã đưa thị trường ra khỏi "vùng nguy hiểm".
Nhưng BNY tin rằng, quá trình thu hồi vẫn còn nhiều dư địa để tiếp tục, có khả năng khiến cặp tỷ giá USD/JPY giảm xuống mức 100, cho thấy đồng yên còn có thể mạnh hơn nhiều.
“Có vẻ như sẽ có sự tháo gỡ giao dịch chênh lệch lãi suất tiếp theo nhưng phần quan trọng và mang tính hủy diệt nhất của bong bóng này hiện đã ở lại phía sau chúng ta”, Steven Barrow, Giám đốc chiến lược G10 tại Standard Bank cho biết.
Vào những năm 1990, khi nền kinh tế Nhật Bản bị phủ bóng bởi sự sụp đổ của thị trường bất động sản, các nhà hoạch định chính sách ở đó đã cắt giảm lãi suất xuống mức 0. Các nhà kinh tế của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) thậm chí còn đổ lỗi cho giao dịch này là một phần nguyên nhân gây ra cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Tuy nhiên, đến năm 2016, BOJ vẫn đẩy lãi suất xuống dưới mức 0.
Động lực cho những nhà đầu cơ vay tiền ở Nhật Bản tăng lên khi các ngân hàng trung ương khác bắt đầu chạy đua để kiềm chế sự gia tăng đột biến của lạm phát sau khi thế giới mở cửa trở lại sau đại dịch. Khi lãi suất được nâng lên trên toàn thế giới, BOJ vẫn giữ nguyên mức dưới 0, mở rộng lợi nhuận có thể kiếm được từ các giao dịch chênh lệch lãi suất.
Kết quả là một làn sóng tiền đầu cơ chảy ra khỏi Nhật Bản, gây áp lực giảm giá lên đồng yên khi các nhà giao dịch bán đồng yên để mua đồng tiền của các quốc gia mà họ đầu tư.
Tác động đặc biệt rõ rệt ở Mỹ Latinh, vì lãi suất ở đó cao hơn nhiều so với ở Mỹ và châu Âu. Vào năm 2022 và 2023, các loại tiền tệ như real Brazil và peso Mexico đã tăng mạnh, trở thành một số tiền tệ có hiệu suất tốt nhất thế giới.
Theo một công cụ tính toán, việc vay bằng yên và đầu tư vào Mexico đã tạo ra lợi nhuận 40% chỉ riêng trong năm ngoái. Chiến lược này tiếp tục tăng trưởng, với các giao dịch được tài trợ bằng yên trong rổ tám loại tiền tệ của thị trường mới nổi đã mang lại lợi nhuận hơn 17% trong năm nay tính đến đầu tháng 7.
Alejandro Cuadrado, người đứng đầu chiến lược FX toàn cầu và Mỹ Latinh tại Banco Bilbao Vizcaya Argentaria SA cho biết: "Việc mua peso là điều hiển nhiên chỉ vài tháng trước, nhưng những ngày đó chắc chắn đã qua".
Khi đồng yên bắt đầu phục hồi từ mức yếu nhất trong nhiều thập kỷ, điều đó đã tạo ra một vòng phản hồi khi các nhà giao dịch hủy bỏ các giao dịch chênh lệch lãi suất và điều này đẩy đồng yên lên cao hơn nữa. Động thái này càng tăng tốc sau khi BOJ tăng lãi suất vào ngày 31/7 lần thứ hai trong năm nay và số liệu việc làm yếu đáng ngạc nhiên của Mỹ đã làm dấy lên nỗi lo ngại rằng Fed đã chờ quá lâu để đảo ngược chính sách tiền tệ.
Sau khi sự đảo ngược ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán Nhật Bản vào ngày 5/8 và khiến chỉ số Nikkei giảm 12%, Phó thống đốc BOJ Shinichi Uchida đã vào cuộc để trấn an với các nhà đầu tư rằng ngân hàng trung ương sẽ không tăng lãi suất miễn là tình trạng bất ổn của thị trường vẫn tiếp diễn. Thị trường sau đó đã ổn định, với các dấu hiệu cho thấy các quỹ đầu cơ đã rút lại một số khoản cược rằng đồng yên sẽ tiếp tục tăng.
Sự thay đổi gần đây có thể đã kìm hãm giao dịch chênh lệch lãi suất, ít nhất là tạm thời, với các nhà giao dịch dự đoán sẽ có nhiều biến động hơn trên thị trường ngoại hối trong năm nay.
"Không có giao dịch nào tồn tại mãi mãi và thực tế đã thay đổi… BOJ đã thắt chặt và có điều gì đó đã xảy ra: trong trường hợp này là giao dịch chênh lệch lãi suất", Jack McIntyre, Giám đốc danh mục đầu tư cấp cao tại Brandywine Global Investment Management cho biết.
