“Giá gạo toàn cầu đặc biệt đáng lo ngại. Điều có vẻ rõ ràng là biến động giá thực phẩm sẽ tiếp tục trong những tháng tới”, Qingfeng Zhang, giám đốc cấp cao của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cho biết.
Ngoài Ấn Độ, lạm phát lương thực ở châu Á trong năm nay đã tương đối được kiểm soát. Tuy nhiên, sự kết hợp của nhiều yếu tố đang làm dấy lên lo ngại rằng tình trạng thiếu nguồn cung gạo có thể đánh dấu sự quay trở lại tình trạng giá của các mặt hàng thực phẩm khác ở châu Á tăng mạnh.
Trong số đó, các yếu tố chính tác động tới giá lương thực là khí hậu khắc nghiệt do sự nóng lên toàn cầu, cùng với sự xuất hiện của El Nino sau 7 năm, việc Nga rút khỏi sáng kiến ngũ cốc ở Biển Đen và các chính sách bảo hộ lương thực dưới hình thức hạn chế thương mại.
Ở đỉnh điểm của cuộc khủng hoảng giá lương thực 2010-2012, ADB ước tính rằng giá lương thực quốc tế tăng 30% trong năm 2011 đã khiến giá gạo tăng 10% ở các nền kinh tế đang phát triển của châu Á và làm giảm 0,6% tăng trưởng GDP của một số nước nhập khẩu lương thực trong khu vực.
Nhấn mạnh việc giá lương thực cao hơn làm xói mòn sức mua như thế nào, vào thời điểm đó, ADB đã đề xuất rằng giá lương thực tăng 10% ở các nền kinh tế đang phát triển của Châu Á sẽ đẩy 64,4 triệu người vào tình trạng nghèo đói dựa trên chuẩn nghèo 1,25 USD/ngày. Điều đó có nghĩa là tỷ lệ nghèo đói đã tăng từ 27% lên 29% trong thời gian đó.
Kho dự trữ gạo
Hầu hết các nước châu Á sẽ có thể chống chọi được với cú sốc về nguồn cung gạo.
Erica Tay, chuyên gia kinh tế của Maybank phụ trách thị trường Thái Lan và Trung Quốc cho biết: “Giá gạo chắc chắn đã tăng vọt và điều đó góp phần gây ra cảnh báo cũng như những câu chuyện mang tính giai thoại về việc người dân hoảng loạn tích trữ hàng hóa. Nhưng nếu nhìn vào con số cung và cầu tổng thể, các nước châu Á đang ở vị thế rất tốt để vượt qua cú sốc về giá và cung trên thị trường gạo”.
Một số quốc gia trong khu vực chẳng hạn như Thái Lan, Việt Nam, Myanmar và Campuchia là những nước xuất khẩu ròng. Trung Quốc chỉ nhập khẩu 1% nhu cầu gạo từ Việt Nam và Myanmar, do đó, nước này bị ảnh hưởng rất ít bởi bất kỳ sự thiếu hụt nguồn cung nào từ Ấn Độ.
Hơn nữa, giá gạo tăng đột biến đang diễn ra trong bối cảnh giá lương thực thấp hơn trên diện rộng. Giá lương thực nói chung theo chỉ số giá thực phẩm của Liên hợp quốc đã giảm khoảng 23% so với mức đỉnh hồi tháng 3/2022.
Tuy nhiên, nguồn cung gạo ở Trung Quốc đang bị đe dọa sau khi mức cảnh báo lũ lụt được nâng lên ở 3 tỉnh thường chiếm gần 25% sản lượng gạo của cả nước. Và kho dự trữ gạo của nước này hiện chỉ đáp ứng tối thiểu 8 tháng so với nhu cầu hàng năm.
“Đây là một trong những di sản của Covid. Các quốc gia đang nhận ra rằng dù đó là cú sốc thương mại hay cú sốc nguồn cung nông nghiệp, họ cần phải chuẩn bị để vượt qua những gián đoạn này. Họ thực sự đã học được bài học từ ba năm qua về việc tích trữ những kho dự trữ khủng khiếp”, chuyên gia kinh tế Erica Tay cho biết.
“Nhưng tôi nghĩ xa hơn, chúng tôi đang theo dõi các kiểu thời tiết El Nino. Và khi điều đó xảy ra, như dự đoán vào nửa cuối năm nay, nguồn cung nông nghiệp có thể sẽ bị gián đoạn trên diện rộng. Mối quan tâm chính là không chỉ nguồn cung gạo bị ảnh hưởng mà sản lượng nông nghiệp nói chung cũng có thể bị ảnh hưởng xấu. Điều đó có thể dẫn đến rủi ro tăng cao hơn đối với lạm phát giá tiêu dùng”, chuyên gia kinh tế Erica Tay cho biết.
Những người dễ bị tổn thương nhất
Trong một báo cáo ngày 3/8 Morgan Stanley cho biết, dự trữ lương thực toàn cầu tăng cao, đặc biệt là ở châu Á, sẽ giúp hạn chế sự biến động trong sản xuất và giảm thiểu tác động kinh tế từ quan điểm của người tiêu dùng.
Do đó, Morgan Stanley dự kiến sự biến động xung quanh El Nino trước tiên sẽ biểu hiện thông qua lạm phát và sau đó là cán cân thương mại ròng.
Điều này đặc biệt là do thực phẩm chiếm tỷ trọng lớn - khoảng 30 - 40% - trong rổ chỉ số giá tiêu dùng ở hầu hết các thị trường mới nổi ở châu Á.
Ngoại trừ Úc, Ấn Độ và Thái Lan, hầu hết các quốc gia ở châu Á-Thái Bình Dương đều là những nhà nhập khẩu lương thực ròng. Singapore và Hồng Kông (Trung Quốc) phụ thuộc vào nhập khẩu 100% nhu cầu tiêu thụ gạo.
Nomura cho biết điều này khiến các nền kinh tế châu Á-Thái Bình Dương “dễ bị tổn thương” trước sự gia tăng giá lương thực trên toàn cầu – mặc dù tác động của nó có thể không thể hiện đầy đủ trong các con số lạm phát cho đến nhiều tháng sau đó.
Độ trễ này có thể là kết quả của các biện pháp của chính phủ, chẳng hạn như kiểm soát giá và trợ cấp, sẽ được sử dụng để làm giảm tác động của việc tăng giá lương thực ở thị trường trong nước, nhưng điều này cũng sẽ làm trầm trọng thêm áp lực giá lương thực toàn cầu.
“Độ trễ khác nhau giữa các quốc gia, nhưng trung bình, chúng tôi nhận thấy độ trễ 6 tháng giữa lạm phát giá lương thực toàn cầu và lạm phát lương thực CPI ở châu Á”, các nhà kinh tế Sonal Varma và Si Ying Toh của Nomura cho biết.
Điều này có nghĩa là bất kỳ sự tăng đột biến nào về giá thực phẩm sẽ chỉ dẫn đến lạm phát thực phẩm vào cuối năm nay hoặc đầu năm 2024.
Nomura xác định Philippines là quốc gia “dễ bị tổn thương nhất” trước sự tăng vọt của giá lương thực, do tỷ trọng thực phẩm trong giỏ lạm phát giá tiêu dùng chiếm tỷ lệ cao ở mức 34,8% - chỉ riêng gạo đã chiếm 8,9% trong rổ.
Paul Hughes, nhà kinh tế nông nghiệp và giám đốc nghiên cứu của S&P Global cho biết, các hộ gia đình có thu nhập thấp chắc chắn sẽ là những người bị ảnh hưởng nặng nề nhất, dù họ ở các nước phát triển hay đang phát triển.
“Những hộ gia đình này có xu hướng chi phần lớn thu nhập cho thực phẩm. Khi giá tăng, họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc cắt giảm chi tiêu ở nơi khác nếu có thể”, ông cho biết.
Cây trồng dễ bị tổn thương nhất
Điều kiện khô hạn mà El Nino dự kiến sẽ mang lại cho phần lớn châu Á vào cuối năm nay sẽ ảnh hưởng đến vụ lúa. Hiện tại, Thái Lan - nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới - đang khuyến khích nông dân trồng ít lúa hơn nhằm tiết kiệm nước.
Theo nhà kinh tế Paul Hughes, điều kiện khô hạn tương tự cũng sẽ ảnh hưởng đến việc sản xuất dầu cọ ở Malaysia và Indonesia - thành phần chính cho dầu ăn - cũng như lúa mì và lúa mạch của Úc.
Ngoài ra, mối quan hệ giữa giá lúa mì và gạo cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải theo dõi chặt chẽ giá lúa mì, ngoài ra là giá ngô và phân bón.
“Giá lúa mì tăng ở các nước như Pakistan và Uzbekistan khuyến khích người tiêu dùng chuyển sang sử dụng gạo, gây áp lực lên giá gạo trong nước”, ông Qingfeng Zhang cho biết.
Nhấn mạnh tác động của thời tiết bất lợi đến giá rau, Ấn Độ đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng cà chua khi giá tăng vọt hơn 300% sau lũ lụt ở các bang sản xuất cà chua lớn như Andhra Pradesh, Maharashtra, Karnataka.
“Về lâu dài, tôi nghĩ chúng ta cần chấp nhận rằng sự gián đoạn liên quan đến khí hậu sẽ ngày càng thường xuyên hơn. Và trên thực tế, các nhà khoa học đã tung ra nhiều giống lúa có khả năng chống chịu với khí hậu hơn, đồng thời cố gắng khuyến khích nông dân áp dụng các phương pháp canh tác có khả năng chống chịu với khí hậu hơn. Vì vậy, tôi nghĩ rằng khi việc áp dụng những công nghệ mới tăng lên, sẽ thúc đẩy một số khả năng dự đoán cho nguồn cung nông nghiệp cũng như sinh kế của nông dân”, chuyên gia kinh tế Erica Tay cho biết.
