Giá dầu giảm, vì sao?
Về mặt lý thuyết, giá dầu là sản phẩm của một sự pha trộn phức tạp và liên tục biến động giữa hoạt động của giới đầu cơ, sản lượng dầu, thời tiết, chính sách của các chính phủ, kinh tế toàn cầu, mối quan hệ giữa các quốc gia chủ yếu trong cung cấp dầu, thậm chí cả quãng đường mà người Mỹ hay người Trung Quốc lái xe trong một khoảng thời gian nào đó. Ngoài ra, giá dầu được giao dịch bằng đồng USD cho nên giá dầu cũng bị ảnh hưởng khá nhiều bởi biến động giá trị của đồng USD.
Tùy từng trường hợp, giá dầu tăng hay giảm thể hiện sự mạnh/yếu của nền kinh tế. Giá dầu giảm thường là một dấu hiệu đáng mừng cho nền kinh tế, nhiên liệu rẻ kích thích sản xuất vì khi giá dầu thay đổi 10% sẽ khiến GDP toàn cầu biến động khoảng 0,2% (theo IFM). Giá dầu giảm thường đẩy GDP tăng bằng cách chuyển nguồn lực từ nhà sản xuất sang những người tiêu dùng, khiến người tiêu dùng có xu hướng chi tiêu, thay vì tích lũy. Hơn nữa, nếu giá dầu giảm do nguồn cung tăng thì ảnh hưởng tích cực còn lớn hơn. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân là lực cầu yếu, thì đây lại là một dấu hiện đáng lo ngại của nền kinh tế. Điều này cho thấy, người tiêu dùng đang thắt chặt chi tiêu và sức mua của nền kinh tế đang giảm mạnh.
Nguyên nhân giá dầu giảm trong bối cảnh hiện nay đang được cho là vì lý do chính trị: mối quan hệ giữa các quốc gia có nguồn cung dầu mạnh và sự gia tăng nguồn cung giá rẻ từ Mỹ. Khi giá dầu giảm dưới mức 80 USD/thùng, nhiều nước sản xuất dầu thô nếu tính toán không khéo sẽ bị lỗ nặng, trong khi nhiều nhà sản xuất dầu ở Mỹ còn có thể chịu được dù giá rớt xuống mức 50 USD/thùng. Chi phí sản xuất một thùng dầu ở Việt Nam hiện tại vào khoảng 70 USD/thùng.
Ảnh hưởng của giá dầu đến TTCK
Kinh doanh dầu khí là cả một chuỗi dây chuyền từ khâu đầu là thăm dò đến khâu cuối là kinh doanh - phân phối; trong đó, các doanh nghiệp có thể tham gia bất kỳ khâu nào là tuỳ theo khả năng: thăm dò, khai thác (khoan, dịch vụ khoan, dịch vụ nhân lực và các dịch vụ dầu khí khác), vận chuyển (đóng tàu chở dầu, cho thuê tàu, sản xuất và lắp đặt đường ống) dự trữ (xây kho, cho thuê kho), lọc - hoá dầu (xây dựng các nhà máy lọc hoá dầu), phân phối và kinh doanh sản phẩm dầu.
Trong các loại hình kinh doanh kể trên, kinh doanh hoặc cho thuê ống dẫn dầu là việc kinh doanh ổn định và ít bị ảnh hưởng nhất, tuy doanh thu không tăng mạnh, nhưng lại tạo ra dòng tiền khá tốt. Ống dẫn dầu là tài sản rất sinh lợi cho công ty nào sở hữu nó. Các nhà máy lọc hoá dầu ít sinh lợi hơn các công ty hoạt động trong lĩnh vực thăm dò và khai thác. Tuy nhiên, các công ty thăm dò và khai thác lại bị ảnh hưởng rất lớn bởi giá dầu. Biên độ lợi nhuận các nhà máy lọc dầu phụ thuộc ít vào giá dầu, do chi phí sản xuất có thể được chuyển qua cho các khách hàng bằng cách tăng giá sản phẩm. Các công ty khoan và dịch vụ khoan hay các công ty dịch vụ dầu khí có chi phí vốn lớn và thời gian hoàn vốn lâu, khả năng sinh lợi của các công ty này sẽ giảm xuống mức thấp nhất trong ngành khi giá dầu giảm, nhất là nó là ngành kinh doanh có tính cạnh tranh gay gắt.
Ngoài ra, giá dầu thô cũng ảnh hưởng tới giá cả của một số các loại hàng hóa tiêu dùng khác, ví dụ như cao su thiên nhiên (do ảnh hưởng của cao su nhân tạo có gốc dầu mỏ), xăng (được sản xuất từ dầu thô, condensate), khí thiên nhiên (sản phẩm được khai thác cùng dầu mỏ), khí hóa lỏng và phân bón urea (được sản xuất từ khí thiên nhiên và dầu mỏ).
Theo số liệu giá cung cấp bởi Blomberg, chúng tôi phân tích ra rằng, giá urea và giá cao su thiên nhiên không bị ảnh hưởng nhiều bởi giá dầu thô (22% thay đổi của giá cao su và 40% biến động của giá urea bị ảnh hưởng bởi giá dầu thô). Giá khí thiên nhiên hoàn toàn không bị ảnh hưởng của giá dầu thô. Ngược lại, sự thay đổi giá dầu thô ảnh hưởng tới giá thành của xăng và LPG. Gần 94% sự thay đổi của giá xăng có liên quan đến biến động giá dầu thô. Điều này cũng có nghĩa là doanh thu của các doanh nghiệp xăng dầu cũng bị ảnh hưởng khá mạnh khi giá dầu lên xuống. Giá dầu thô cũng có ảnh hưởng lên giá khí hóa lỏng (LPG), nhưng không chịu ảnh hưởng mạnh bằng giá xăng. 75% sự thay đổi của giá LPG bị ảnh hưởng bởi giá dầu thô. Điều này cũng dễ hiểu vì LPG và xăng dầu là hai sản phẩm được chế biến từ gốc dầu thô. Giá khí LPG bên cạnh đó còn biến động phụ thuộc vào khí thiên nhiên do LPG còn có thể được sản xuất từ khí thiên nhiên.
TTCK của các nước phát triển khá nhạy cảm với giá dầu, điển hình như thị trường Mỹ. Có tới 76% biến động của TTCK Mỹ liên quan tới giá dầu thô, trong khi chỉ có 42% biến động của chỉ số VN-Index có liên quan đến biến động của giá dầu thô.
So sánh hai đồ thị diễn biến giá dầu thô và các chỉ số TTCK Việt Nam và Mỹ từ năm 2009 đến nay, có thể thấy, hầu hết các thời điểm, chỉ số S&P 500 và giá dầu thô có diễn biến cùng xu hướng (cùng tăng hoặc cùng giảm). Điều này ngụ ý rõ ràng rằng, đối với thị trường Mỹ, hầu hết tất cả các chu kỳ giá dầu tăng cao đều có liên quan với kỳ vọng tăng trưởng kinh tế và điều này được phản ánh ngay lập tức bằng sự gia tăng của giá cổ phiếu và ngược lại. Trong khi đó, diễn biến của TTCK thường theo quy luật, khi giá dầu thô tăng thì VN-Index giảm và ngược lại.
Tuy nhiên, theo quan sát của chúng tôi về biến động của TTCK gần đây, cách tác động của dầu thô đến thị trường đã thay đổi. Trước khi thị trường bị ảnh hưởng dầu thô, đều có những tín hiệu kiểm tra nguồn cung và tốc độ phát triển của nền kinh tế, sự thay đổi của TTCK càng về sau càng lệch nhịp hay chậm một nhịp với giá dầu. Giá dầu thô chủ yếu tác động đến diễn biến của giá cổ phiếu các công ty trong ngành dầu khí, mà không tác động mạnh tới toàn thị trường như trước. Từ 16/9/2014 đến nay, giá dầu đã giảm 14%, từ 100 USD/thùng xuống còn 85 USD/thùng, trong khi VN-Index giảm 7,2%, từ 628 điểm xuống 583 điểm.
Theo VPBS, nếu giá dầu hiện nay giảm không xuất phát từ nguyên nhân sức cầu của nền kinh tế yếu, mà do mối quan hệ nóng lạnh giữa các nước sản xuất dầu (chủ yếu là do Mỹ cầm cán cân với lợi thế có chi phí khai thác dầu rẻ hơn) thì giá dầu có khả năng tích lũy trước khi bước vào xu hướng mới cao hơn và do đó, tiếp tục hỗ trợ một triển vọng tăng giá đối với giá cổ phiếu các công ty dầu khí.
*Giá dầu thô đại diện ở đây là giá dầu Brent, giá khí hoá lỏng là giá công bố hàng tháng của Aramco, giá cao su thiên nhiên là giá cao su được giao dịch trên sàn Tocom, giá khí thiên nhiên và giá urea là giá hàng tháng được cập nhật hàng tháng trên thị trường Singapore.
