Chốn bình yên còn sót lại
Một buổi sáng giữa tháng 7 trời nắng chang chang, chiếc đò máy già nua ngược dòng sông Thu Bồn từ bến thuyền ở làng Thạch Bích (xã Quế Lâm), đưa chúng tôi, những người đang công tác trong ngành văn hóa - du lịch của tỉnh và huyện Nông Sơn lên Hòn Kẽm - Đá Dừng khảo sát để đưa vào đề xuất tuyến điểm phục vụ du lịch cộng đồng, sinh thái.
Sông nước, mây trời, rừng núi hoang vu lặng lẽ, tất cả tạo nên một không gian bình yên, xa rời hẳn chốn xô bồ. Thỉnh thoảng có vài chiếc thuyền của ngư phủ thả lưới bắt tôm sông.
Anh Tiến, người hơn 20 năm lái đò đưa học sinh đi học trên khúc sông này cho biết, ngày xưa hai bên bờ sông đẹp lắm. Mùa nào cũng đẹp. Những lúc sông bình lặng, trong tiết trời còn xuân, xuôi ngược dòng sông, hai bên vách đá là những bụi lan kiếm treo mình trên đá rủ hoa sặc sỡ đung đưa theo gió.
Tiết trời sang thu, hai bên bờ sông, đoạn dưới Hòn Kẽm - Đá Dừng là những rừng cao su trở màu vàng cam, khung cảnh chẳng khác gì những vạt rừng lá đỏ bên châu Âu. Ngày xưa, đi dọc sông, có thể thấy những đàn khỉ rủ nhau ra sông uống nước.
Anh Tiến nhìn xuống dòng sông, giọng buồn buồn: “Phong trào chơi lan rừng rầm rộ mấy năm qua đã tàn phá rừng lan treo trên vách đá. Không chỉ chơi lan, nhiều người còn có thú vui bắt khỉ con về nuôi làm thú cưng. Bắt nhiều quá, khiến đàn khỉ hoảng sợ, chạy trốn vào rừng. Tiếc quá!”.
Nói về lai lịch cái tên Hòn Kẽm - Đá Dừng cũng có nhiều sự tích. Theo lời người lái đò này, thời Pháp thuộc, người Pháp đi tắm ở khu vực núi này phát hiện có mỏ kẽm nên nói là Hòn Kẽm. Chẳng biết thực hư ra sao, còn ở góc độ nghiên cứu, phân tích ngôn ngữ Việt và Chăm, một số nhà ngôn ngữ học cho rằng, cái tên Hòn Kẽm có nghĩa là khúc sông hẹp, do đá núi chắn dòng.
Kẽm có nghĩa là “khe, lối hẹp, hai bên có vách núi”, còn “Đá Dừng” là bổ tố cho từ “Hòn Kẽm”, chứ không phải là địa danh. Đá dừng có nghĩa là vách đá dựng, giống như cái tên làng Thạch Bích ở gần đó, mà trong từ điển Hán Việt có nghĩa là “vách đá”.
Cách giải thích nào cũng có cái lý của nó. Người dân khi nói về địa danh này, luôn tỏ ra một sự thành kính, bởi trong tâm thức của người dân địa phương thì nơi đây là chốn “hồn thiêng sông núi”, là đất của Bà, của thần linh, nơi vua nước Cham-pa xưa kia từng ngự giá và cho khắc văn bia vào vách đá, để hậu thế ngày nay có lễ tế “Đá Bùa” vào tháng 8 hàng năm.
Cũng bởi núi non hùng vĩ, sông nước hữu tình, cùng với nhiều câu chuyện ly kỳ gắn với dòng sông mẹ Thu Bồn, nên từ xưa đến nay, Hòn Kẽm - Đá Dừng luôn là điểm đến của dân du lịch, của giới văn nghệ sỹ, tao nhân mặc khách...
Chưa được đầu tư khai thác
Chia sẻ về tiềm năng phát triển du lịch nơi đây, anh Tuyền, một doanh nhân có mấy nhà hàng ở làng Đại Bình và trung tâm huyện Nông Sơn hào hứng: “Mong muốn của chúng tôi là làm sao đưa điểm này vào khai thác, phát triển các loại hình du lịch sinh thái sông nước, ngắm cảnh, tạo công ăn việc làm cho người dân sống dọc hai bên bờ sông”. Nói rồi, anh thở dài: “Tiếc là ngân sách địa phương còn khó khăn, hạ tầng đường vào chỗ neo thuyền chưa được xây dựng. Rồi cũng chưa có khu đất rộng để làm bãi đỗ xe cho khách tham quan… Ngay cả mấy chiếc thuyền đưa đón khách cũng chưa được đầu tư, không nhà đầu tư nào dám bỏ tiền vì bến bãi chưa có”.
Chủ trương của lãnh đạo huyện Nông Sơn là phát triển du lịch theo hướng sinh thái, trải nghiệm, du lịch xanh dựa trên cơ sở phát huy giá trị của tài nguyên hiện có, trong đó sẽ phát triển làng trái cây Đại Bình theo hướng du lịch sinh thái cộng đồng, là điểm du lịch trung tâm của huyện, từ đó kết nối với các điểm du lịch khác như thăm suối nước nóng Tây Viên, đi bộ trong rừng Núi Chúa linh thiêng, hoặc ngược dòng sông Thu Bồn thăm thắng cảnh Hòn Kẽm - Đá Dừng.
Với chủ trương đó, những năm qua, chính quyền và người dân Nông Sơn đã nỗ lực tổ chức nhiều hoạt động thúc đẩy phát triển du lịch thông qua các lễ hội dân gian như lễ hội Bà Thu Bồn vào tháng 2 hàng năm, Lễ hội trái cây làng Đại Bình, cùng nhiều giải chạy khám phá Nông Sơn.
Chủ trương đã có, quyết tâm cùng nhiều, nhưng để khai thác hiệu quả cảnh quan “trời cho” của Nông Sơn, còn nhiều nỗi niềm ưu tư. Những người có trách nhiệm ở địa phương cần phải viết nên một câu chuyện về du lịch Nông Sơn trên cơ sở văn hóa, tập quán, phong tục của người dân nơi đây để kể cho du khách. Đó là những câu chuyện nhuốm màu khói sương, mờ ảo của Núi Chúa với truyền thuyết Cao Biền đóng ấn, hay câu chuyện của Bà Thu Bồn cứu nhân độ thế. Câu chuyện về vị vua nước Chăm Pa xưa cho khắc bia ký tại mé sông Thu Bồn, rồi câu chuyện giao thương giữa người trên nguồn với người ở hạ lưu qua những chuyến thuyền xuôi ngược sông Thu Bồn: “Ai về nhắn với bạn nguồn/Mít non gửi xuống, cá chuồn gửi lên”…
Còn gì thú vị hơn khi thong dong ngắm mây nước trên sông, nghe người lái đò kể về những câu chuyện ấy một cách bài bản cho du khách, được nghe về sự tích của những tên làng Tí, Sé, Dùi Chiêng… Nghe chuyện tiên nữ giáng trần tắm sông vào những đêm trăng sáng.
Một trăn trở nữa là làm sao giữ đươc cảnh quan xanh. Nhiều con đường đất với những bờ dậu bằng cây chè cắt tỉa, điểm xuyến với mấy bụi tường vi cánh mỏng đỏ hồng phất phơ trong gió bây giờ không còn, mà thay vào đó là con đường bê tông cứng ngắc và những bờ rào lưới thép B40. Một vị Phó chủ tịch huyện đã chong đèn họp với dân mấy đêm liền để khuyến khích người dân tạo cảnh quan, mềm hóa các bờ rào, trồng hoa, rồi bàn cách làm du lịch, cách phục vụ những món ăn dân dã, cùng tạo ra môi trường du lịch an toàn, thân thiện, xanh sạch đẹp để níu chân du khách.
Rời Hòn Kẽm - Đá Dừng, ngoái đầu nhìn lại, dòng sông vẫn xanh ngắt, âm thầm chảy về xuôi. Những câu chuyện đầy màu huyền bí về vùng đất nơi thượng nguồn này vẫn sẽ được người lái đò tiếp tục kể. Tiềm năng du lịch đang hiển hiện, nhưng khai thác sao còn khó quá. Tấm chân tình người Nông Sơn thì dạt dào như nước sông Thu Bồn, nhưng nguồn lực thì còn nhiều hạn chế, khó khăn.
