Rơi vào trạng thái bi đát nhất
Đại dịch Covid-19 khiến máy móc tại các công trường xây dựng phải đắp chiếu, công nhân phải rời bỏ công trường, trong khi giá vật liệu xây dựng leo thang. Hiện ngành xây dựng lẫn bất động sản đang rơi vào khủng hoảng và suy thoái, gây nhiều khó khăn về tài chính, nguồn việc thu hẹp, rủi ro nợ xấu tăng cao.
Kể cả những ông lớn đầu ngành như cũng lâm vào tình cảnh này. Các công trình cũ bị chủ đầu tư nợ, khiến các nhà thầu cũng phải nợ ngân hàng, nợ nhà cung cấp..., dẫn tới nhiều công trình sắp hoàn thành cũng phải dừng thi công, chưa nói tới việc thu xếp đủ nguồn lực để thực hiện các mục tiêu sắp tới.
Thực trạng này kéo dài đã khiến quy mô lợi nhuận của nhiều doanh nghiệp sụt giảm nghiêm trọng. Chẳng hạn, năm 2019, Coteccons (HSX: CTD), Hòa Bình (HSX: HBC) và Ricons có lợi nhuận lần lượt là 711 tỷ đồng, 417 tỷ đồng, 360 tỷ đồng, thì trong năm 2022, Coteccons giảm xuống chỉ còn 21 tỷ đồng, Hòa Bình còn 91 tỷ đồng, Ricons thậm chí lỗ.
Sau Covid-19, một số doanh nghiệp tại các ngành nghề khác đang dần thấy được triển vọng phục hồi và cơ hội tăng trưởng so với giai đoạn trước đó. Tuy nhiên, khối doanh nghiệp xây dựng dân dụng vẫn đi trong đường hầm tối mà chưa thấy tia sáng. Một khó khăn nổi bật có thể kể đến là các yếu tố đan xen có quan hệ cầu nối (Domino).
Trước tiên, ngành bất động sản gặp khó sau sự cố liên quan tới trái phiếu doanh nghiệp, nhu cầu đầu tư, mua nhà rất thấp trước bối cảnh kinh tế suy thoái. Điều này kéo theo nguồn công việc thu hẹp, hợp đồng ký mới hạn chế, trong khi các phần dự án từ các hợp đồng cũ (giai đoạn 2019 - 2021) chỉ đủ để hoạt động cầm chừng. Biên lợi nhuận không cao, nguyên nhân tới từ việc thời gian xây dựng kéo dài, độn các chi phí giá vốn tăng cao.
Biên lợi nhuận gộp (Gross margin) của 3 doanh nghiệp đầu ngành là Coteccons, Hòa Bình và Ricons trong quý I/2023 chỉ ở mức lần lượt là 1,8%; -17% và 2,5%.
Chưa dừng lại, khi đối tác chính của ngành xây dựng là các chủ đầu tư bất động sản gặp khó khăn trong khâu bán hàng, huy động nguồn vốn (vay ngân hàng, trái phiếu), đã ảnh hưởng tới khả năng thanh toán các khoản công nợ, dẫn tới việc doanh nghiệp xây dựng bắt buộc phải trích lập dự phòng nợ xấu. Điển hình trong năm 2022, Hòa Bình và Coteccons đã phải trích lập lần lượt hơn 1.000 tỷ đồng và gần 400 tỷ đồng dự phòng.
Một bức tranh khác nằm ở áp lực vay nợ ngày một gia tăng trong môi trường lãi suất cao hơn đáng kể so với trước năm 2020. Cụ thể, với Hòa Bình, quy mô nợ vay năm 2019 là 4.900 tỷ đồng, tới năm 2022 vượt 6.000 tỷ đồng, tương ứng với chi phí lãi vay tăng từ 322 tỷ đồng lên 530 tỷ đồng.
Chung cảnh ngộ như Hòa Bình là rất nhiều doanh nghiệp xây dựng khác như Công ty cổ phần Xây dựng Phục Hưng Holdings (PHC), Công ty cổ phần Hưng Thịnh Incons (HTN), Công ty cổ phần Xây dựng SCG (SCG)… với hệ số đòn bẩy tài chính rất cao, vượt quy mô vốn chủ sở hữu (Net debt/Equity trên 100%). Riêng Coteccons đang duy trì được nền tảng tài chính khỏe mạnh, được xem là rất hiếm hoi trong ngành xây dựng.
Coteccons đặt kỳ vọng vào sự tăng trưởng mạnh mẽ khi lên kế hoạch lãi trăm tỷ đồng trong năm nay. Ban lãnh đạo Coteccons xác định đây là năm chuyển mình sau giai đoạn tái cơ cấu. Do đó, doanh nghiệp lên kế hoạch doanh thu ở mức 7.644 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế 44 tỷ đồng cho năm tài chính.
Chiến đấu để sinh tồn
Đứng trước khó khăn phải đối mặt, những tên tuổi thâm niên nhất trong ngành xây dựng lại càng thấm nỗi đau phụ thuộc quá nhiều vào ngành bất động sản trong thời gian quá dài. Thực tế, bất động sản dân dụng chỉ là một thị phần trong bức tranh lớn, nguồn công việc còn rất nhiều, thị trường vẫn có nhu cầu xây dựng từ các công trình tiện ích (trường học, bệnh viện, hạ tầng đầu tư công khác…).
Bên cạnh đó, còn là nhu cầu xây dựng nhà xưởng, nhà máy từ các công ty phát triển công nghiệp chế biến chế tạo của khối doanh nghiệp FDI và trong nước như Vinfast, Hòa Phát…
Giới phân tích cho rằng, đầu tiên, các doanh nghiệp xây dựng dân dụng cần phải đa dạng hóa danh mục khách hàng. Một trong những minh chứng thành công trong giải pháp này chính là Coteccons. Việc thắng được gói thầu xây dựng giá trị hàng trăm triệu USD với Lego đã giúp Coteccons đảm bảo được khối lượng công việc cho hơn 2.000 cán bộ, nhân viên. Đồng thời, thể hiện được sức khỏe tài chính chất lượng với hơn 4.000 tỷ đồng tiền mặt (đóng góp lớn từ nguồn tiền trả trước của Lego).
Điều này cho thấy, các doanh nghiệp trong ngành xây dựng cũng phải chủ động đánh giá, lựa chọn khách hàng có khả năng đảm bảo thanh khoản, đáp ứng thanh toán khi tới hạn. Vinhomes, Ecopark, Sonkim Land… là số ít những nhà phát triển bất động sản có năng lực tài chính tốt trong giai đoạn này.
Tiếp theo, muốn hướng tới tương lai phải rút được kinh nghiệm từ bài học quá khứ. Ngành xây dựng lâu nay không có một cơ chế giá hay sức mạnh đàm phán giá với các chủ đầu tư bất động sản. Điều này khiến các doanh nghiệp xây dựng luôn ở vị thế yếu, chịu trận, bị động, chấp nhận số phận biên lợi nhuận mỏng. Do vậy, đây chính là giai đoạn mà các doanh nghiệp xây dựng phải đồng hành với nhau nhiều hơn, liên minh, tránh các cuộc chiến về giá, hay gây tổn thương không đáng có cho những anh em trong ngành.
Thời gian tới đây, nhiều dự án đầu tư hạ tầng giá trị lớn của Chính phủ sẽ được mở thầu, phù hợp với năng lực các doanh nghiệp xây dựng trong nước. Điều này càng thôi thúc sự đoàn kết, liên minh hợp tác trong nội bộ ngành để tạo nên sức mạnh tổng lực, đây cũng chính là cơ hội lớn cho nhà thầu nội nhận được dự án hạ tầng quan trọng của quốc gia.
Tuy nhiên, muốn có được sự tin tưởng để Chính phủ giao những dự án đó, các doanh nghiệp cần củng cố tiềm lực tài chính. Có thể bắt tay với ngân hàng trong nước để thu xếp nguồn vốn và đảm bảo sức khỏe dòng tiền. Điển hình loạt ngân hàng như ViettinBank, BIDV, MB Bank thỏa thuận hợp tác, thu xếp vốn lên tới hàng chục ngàn tỷ đồng cho Coteccons để triển khai các dự án hạ tầng như cao tốc, metro, đường bộ…
Có được sự hỗ trợ tài chính một cách toàn diện giúp doanh nghiệp xây dựng Việt củng cố nội lực, nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị phần trong nước, làm tiền đề phát triển hoạt động kinh doanh ra nước ngoài.
Cuối cùng, là sửa đổi cách thức bỏ thầu nhận dự án và áp dụng các mô hình quản trị dự án kiểu mới theo tiêu chuẩn quốc tế. Tính tới thời điểm này, Coteccons nổi lên như một tên tuổi hiếm hoi trong ngành xây dựng Việt Nam đã tiệm cận được các tiêu chuẩn quốc tế. Cụ thể, Coteccons đang tiên phong áp dụng chiến lược quản trị dự án theo mô hình Fast-track, khi đẩy nhanh tiến độ bằng cách chuyển các giai đoạn hoặc các công việc từ thực hiện một cách tuần tự sang thực hiện đồng thời, song song. Nếu trước đây, trong một dự án xây dựng, giai đoạn xây móng thường chỉ tiến hành sau khi đã hoàn thành tất cả các bản vẽ thiết kế chi tiết, thì hiện nay, để đẩy nhanh tiến độ thực hiện, giai đoạn xây móng có thể bắt đầu triển khai khi đã hoàn thành các bản vẽ thiết kế phần móng chi tiết…
Đặc biệt, Coteccons đẩy mạnh chiến lược bán hàng Repeat Sale (bán hàng lặp lại), khiến chủ đầu tư luôn muốn quay lại hợp tác với nhà thầu ở các dự án tầm cỡ tiếp theo... Việc này giúp Coteccons khai thác tối đa nguồn công việc từ siêu dự án của chủ đầu tư bất động sản hàng đầu trong và ngoài nước.
Nhờ những giải pháp mới trong hoạt động, Coteccons đã cải thiện đáng kể năng lực quản trị rủi ro, qua đó giảm thiểu phát sinh trích lập dự phòng ở tương lai. Ban lãnh đạo Coteccons đã nhìn ra được một số cơ hội phía trước, với những tín hiệu lạc quan và tự tin đạt được kế hoạch tăng trưởng.
Trong sự phục hồi bứt phá hậu Covid-19 của nhiều ngành nghề, hay sự đơn lẻ của mỗi doanh nghiệp trong từng ngành nghề, Coteccons đang cho thấy sự khác biệt trong nửa trên của mô hình “chữ K”. Nhờ có được sự vững mạnh của nội tại và hài hòa trong chiến lược kinh doanh, nắm bắt tốt các cơ hội trong giai đoạn khó khăn của toàn ngành.
Hai nét trái ngược của chữ K
Mô hình phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19 mới nhất thường được báo chí Anh nhắc đến là mô hình chữ K.
Nét sổ thẳng của chữ K được dùng để chỉ tình hình kinh tế suy thoái đột ngột.
Hai nét xiên ngắn của chữ K cho thấy tình trạng phục hồi trái ngược nhau, tùy từng lĩnh vực và doanh nghiệp liên quan.
Mô hình phục hồi chữ K đối chiếu trong ngành xây dựng có thể nhận thấy một dấu hiệu khá rõ ràng rằng, Coteccons đang có sự khác biệt so với các nhà thầu còn lại khi họ chủ động quản trị rủi ro, đa dạng hóa tránh phụ thuộc vào chu kỳ ngành và gần đây nhất là hành động mạnh mẽ cởi nút thắt cạnh tranh nhau về giá giữa các công ty trong cùng ngành. Coteccons dường như đang thuộc nét xiên phía trên chữ K, sớm thoát khỏi khủng hoảng để lướt tới đỉnh cao phát triển.
Mới đây nhất, Ngân hàng Nhà nước đã có thêm lần thứ 3 điều chỉnh giảm lãi suất điều hành, phần nào giúp các khoản chi phí vay nợ nhẹ gánh hơn. Dẫu vậy, phía trước toàn ngành vẫn nhiều khó khăn, cùng chờ đợi những biến chuyển mới tốt hơn trong phần còn lại của năm 2023.
