Luật Kiểm toán độc lập có hiệu lực từ ngày 1/1/2012, đồng thời hai nghị định: hướng dẫn thi hành Luật và hướng dẫn xử lý vi phạm trong lĩnh vực kiểm toán cũng đang được nghiên cứu soạn thảo. Sau khi Luật có hiệu lực, những sai phạm trong lĩnh vực kiểm toán không dừng lại ở chỗ nhắc nhở mà có thể là phạt tiền, rút giấy phép hành nghề, thậm chí xử lý hình sự.
Tăng trưởng 25%
Năm 2010, kinh tế vĩ mô gặp nhiều khó khăn nhưng hoạt động dịch vụ kiểm toán vẫn có sự phát triển khả quan. Theo số liệu của Bộ Tài chính, năm qua, doanh thu toàn ngành kiểm toán đạt 2.743 tỷ đồng, tăng 25% so với năm 2009. Đặc biệt, một số công ty thuộc Big 4 đã có lãi để bù đắp số lỗ của năm trước. Ba DN trong nhóm này là đã có lãi 39 tỷ đồng, thay vì lỗ 96 tỷ đồng năm 2009.
Đạt được kết quả trên là do lượng khách hàng năm 2010 tăng mạnh. Theo báo cáo của 149 công ty kiểm toán, năm qua có trên 29.000 khách hàng, tăng 12,2% so với năm 2009. Trong đó, số khách hàng là các công ty cổ phần, DN niêm yết tăng mạnh. Đội ngũ kiểm toán viên và nhân viên chuyên nghiệp cũng được bổ sung. Tính đến 31/12/2010, có 8.694 người làm việc trong các CTKT, trong đó có 1.264 người có chứng chỉ kiểm toán viên. Ngoài ra, có gần 800 người có chứng chỉ kiểm toán viên nhưng không đăng ký hành nghề kiểm toán.
Về cơ cấu dịch vụ, hầu hết công ty đều chú ý đến dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính (chiếm đến 60% tổng doanh thu), còn tư vấn thuế, tài chính chỉ chiếm 20%, tư vấn quản lý 9%, các dịch vụ khác không đáng kể.
Còn nhiều bất cập
Mặc dù số lượng kiểm toán viên đã tăng mạnh trong năm 2010, nhưng vẫn chưa thể đáp ứng nhu cầu nhân sự trong ngành kiểm toán hiện nay. Theo đánh giá của Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), mỗi năm đều có các CTKT thành lập mới và có nhiều người được cấp chứng chỉ kiểm toán viên. Tuy nhiên, số lượng kiểm toán viên đăng ký hành nghề lại không tăng tướng ứng. Tính đến thời điểm 28/2/2011, có 49/152 CTKT chỉ có 3 kiểm toán viên.
Ngoài ra, vẫn còn một số công ty thiếu kiểm toán viên nên chưa đủ điều kiện đăng ký hành nghề năm 2011. Tình trạng thiếu hụt này dẫn tới việc kiểm toán viên đã đăng ký hành nghề kiểm toán nhưng vẫn làm bán thời gian hoặc kiêm nhiệm ở các công ty khác, nên không có đủ cấp bậc soát xét hồ sơ kiểm toán. Do đó, khó có thể đảm bảo chất lượng dịch vụ theo yêu cầu.
Sau khi thực hiện kiểm tra chất lượng dịch vụ tại 20 CTKT, VACPA đã phát hiện ra không ít tồn tại. Một số đơn vị, đặc biệt là các công ty mới thành lập, thường quá chú trọng vào việc phát triển khách hàng, khai thác hợp đồng, mà chưa quan tâm đúng mức đến chất lượng hồ sơ và báo cáo kiểm toán. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu kiểm toán viên, nên chất lượng hoạt động chưa đáp ứng yêu cầu thực tế và chưa đảm bảo tuân thủ các quy định hành nghề.
Phần lớn CTKT được kiểm tra đều chưa thực hiện đầy đủ và đúng quy định của hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam hiện hành. Báo cáo tài chính được kiểm toán còn nhiều sai sót, thể hiện kiểm toán viên và ban giám đốc của CTKT chưa nắm vững chuẩn mực, chế độ kế toán hiện hành, hoặc có sự dễ dãi, thỏa hiệp với khách hàng khi không yêu cầu điều chỉnh những bút toán có giá trị cao hơn mức trọng yếu đã xác định, đồng thời cũng không nêu ý kiến trên báo cáo kiểm toán. Hồ sơ kiểm toán còn thiếu bằng chứng về các thủ tục đã thực hiện và chưa đủ căn cứ để làm cơ sở cho ý kiến kiểm toán.
Luật Kiểm toán độc lập ra đời với một số điểm mới như điều kiện thành lập CTKT (5 kiểm toán viên thay vì 3 người như trước đây), quy định rõ giá trị của báo cáo kiểm toán, trách nhiệm của bên cung cấp dịch vụ kiểm toán và bên được kiểm toán, những điểm không được ngoại trừ trong báo cáo kiểm toán… được kỳ vọng sẽ khắc phục những tồn tại, hạn chế trong ngành kiểm toán những năm qua. Được biết, Bộ Tài chính và VACPA hiện đang gấp rút nghiên cứu, soạn thảo các nghị định hướng dẫn thi hành Luật để có thể trình Chính phủ ban hành cùng vào thời điểm 1/1/2012.
