Phân biệt giữa hoạt động đầu tư và đầu cơ trên thị trường chứng khoán là điều cần thiết để mỗi người biết mình đang hoạt động trên thị trường theo cách nào. Hoạt động đầu tư và đầu cơ đều phổ biến trên thị trường, có thể tạo nên lợi nhuận, hoặc gây ra thua lỗ, thường dễ bị lẫn lộn, khó phân biệt.
Thậm chí, tất cả những người tham gia thị trường chứng khoán đều được gọi là nhà đầu tư. Chỉ khi có cái nhìn sâu vào bản chất, chúng ta mới có thể phân biệt giữa đầu tư và đầu cơ.
Tôi cho rằng, người đầu cơ mua một cổ phiếu với lý do là hy vọng hay tin rằng cổ phiếu sẽ tăng giá. Họ mua với hy vọng sẽ bán được cổ phiếu cho người khác với giá cao hơn. Các cổ phiếu đầu cơ thường tăng hoặc giảm giá nhanh chóng trong thời gian ngắn. Nếu một cổ phiếu đang tăng giá hay một ngành đang thu hút dòng tiền, nó thường thu hút được sự quan tâm của người đầu cơ.
Họ sẽ mua với hy vọng giá cổ phiếu tiếp tục tăng và bán được giá cao hơn giá mua. Với cổ phiếu giảm giá, họ mua với hy vọng cổ phiếu sẽ tăng giá trở lại. Đầu cơ hấp dẫn do nó có khả năng đem lại cơ hội kiếm tiền nhanh chóng, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro thua lỗ lớn.
Một loại khác gần với người đầu cơ là người giao dịch (trader), nhưng khác với đầu cơ, trader quan tâm nhiều đến biến động giá đang xảy ra. Trader thường tìm kiếm một xu hướng giá (lên hoặc xuống) và hành động dựa theo xu hướng đó. Họ sẽ mua nếu cổ phiếu đang có xu hướng tăng giá, hoặc bán khống nếu cổ phiếu đang có xu hướng giảm giá. Trader thường tìm kiếm những khoản lợi nhuận nhỏ với nhiều giao dịch mua, bán.
Trong tác phẩm “Phân tích chứng khoán”, Benjamin Graham đã định nghĩa về đầu tư: “Hoạt động đầu tư là hoạt động dựa trên sự phân tích kỹ lưỡng, hứa hẹn sự an toàn của vốn và mang lại một phần lời lãi thỏa đáng. Các hoạt động không đáp ứng được yêu cầu đó là hoạt động đầu cơ”.
Hoạt động đầu tư đòi hỏi phải thực hiện các phân tích cơ bản kỹ lưỡng, hiểu mô hình kinh doanh của doanh nghiệp, đánh giá chất lượng và triển vọng kinh doanh của doanh nghiệp, hay ít ra cũng phải xem xét báo cáo tài chính, đánh giá chất lượng tài sản trên bảng cân đối kế toán và định giá doanh nghiệp.
Để đáp ứng yêu cầu về an toàn vốn, nhà đầu tư chỉ mua khi cổ phiếu có giá rẻ hơn đáng kể so với kết quả định giá, hay mua doanh nghiệp đang có tiềm năng tăng trưởng tốt được bán với giá hợp lý so với định giá. Hoạt động đầu cơ không đặt ra các yêu cầu này. Giá cả là mối quan tâm duy nhất của nhà đầu cơ. Họ không đặt giá cả trong mối quan hệ với giá trị.
Lưu ý, hiểu tính khí của mình để biết mình phù hợp với loại hình nào, biết mình đang đầu tư hay đầu cơ là rất quan trọng. Graham từng viết: “Có sự đầu cơ thông minh, cũng như có sự đầu tư thông minh. Nhưng có nhiều kiểu đầu cơ kém thông minh, trong số đó, một số kiểu tiêu biểu là: Đầu cơ trong khi lại nghĩ mình đang đầu tư (khi cổ phiếu rớt giá nhiều nhưng không đành lòng bán); đầu cơ trong khi thiếu kiến thức và kỹ năng cần thiết; đầu cơ liều lĩnh vượt quá khả năng chịu đựng thua lỗ”.
Về lâu dài, cổ phiếu thường có giá phản ánh giá trị của nó nên nếu bạn đang đầu cơ và không tìm hiểu về giá trị cổ phiếu, nghĩa là bạn có thể đã mua với giá rất cao so với giá trị, thì bạn phải hành xử như người đầu cơ.
Khi diễn biến giá không theo kỳ vọng, bạn không thể nắm giữ như nhà đầu tư rồi tự nhủ: “Ôm mãi rồi sẽ có lãi. Chưa bán là chưa lỗ”. Nếu làm vậy, bạn đã mắc phải sai lầm thứ nhất là mua cổ phiếu với giá quá cao và tiếp tục mắc thêm sai lầm thứ hai (thiếu kiến thức và kỹ năng) là nắm giữ mà không cắt lỗ. Vì có thể, cổ phiếu sẽ chẳng bao giờ tăng giá lên tương đương với giá bạn đã mua, bởi giá thấp hiện tại mới gần với giá trị thực của cổ phiếu.
Hiểu rõ về đầu tư và đầu cơ, chúng ta sẽ dễ dàng có phương hướng xử lý trong tình thế khó khăn. Khi phân biệt được rõ ràng rồi thì chúng ta hoàn toàn có thể kết hợp phương pháp P/E và phân tích kỹ thuật. Theo đó, chúng ta vừa có sự phân tích doanh nghiệp chuyên sâu, cẩn thận, để định ra giá trị, vừa sử dụng phân tích kỹ thuật để giao dịch những cổ phiếu đó trên con đường trở về giá trị thực.
Giá cổ phiếu thường diễn biến theo hình zíc zắc, trong sóng lớn có những sóng nhỏ và những gợn sóng. Việc kết hợp 2 phương pháp phân tích cũng như hiểu rõ về đầu tư và đầu cơ giúp chúng ta có sự quan tâm đúng mức hơn tới khoản đầu tư của mình. Phần tiền mặt dùng để đầu tư, nắm giữ lâu dài, phần vay (giao dịch ký quỹ - margin) có thể tham gia “lướt sóng”.
Thực tế, nhà đầu tư đôi lúc hoảng loạn hoặc quá hưng phấn, dẫn đến tình trạng “một lệnh tất tay”. Hoảng loạn khiến nhà đầu tư bán tất cả cổ phiếu một lần, hưng phấn làm nhà đầu tư mua ký quỹ tối đa. Như vậy, nhà đầu tư đã bị cảm xúc chi phối. Hãy nhớ, cảm xúc là kẻ thù số 1 của thành công, cần bình tĩnh xử lý khoản đầu tư và đầu cơ của mình.
Nguyễn Đại Hiệp: (Bạn đọc có thể trao đổi với tác giả thông qua email: nguyendaihiepndh@gmail.com)
Kỳ III: Đầu tư giá trị và đầu tư tăng trưởng
