"Cứu" 8 dự án BOT thua lỗ, Nhà nước có mua lại được không?

Đại biểu Quốc hội đề xuất, Bộ Tài chính nói Luật "chưa có hình thức này"

Sáng 2/11, tại buổi thảo luận hội trường Kỳ họp thứ 6 Quốc hội khoá XV về đánh giá giữa nhiệm kỳ thực hiện Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Thịnh (đoàn Bắc Giang) đề xuất Nhà nước mua lại các dự án BOT đường cao tốc, cầu đường bộ của nhà đầu tư tư nhân hiện đang bị lỗ, không cân đối được phương án tài chính.

Theo vị đại biểu, thành phần kinh tế Nhà nước cần là nhà đầu tư chính cho các hạ tầng giao thông chiến lược do có lợi thế tuyệt đối so với các nhà đầu tư khác về thời hạn thu hồi vốn.

Ngoài ra, các nghiên cứu mới nhất về các nền kinh tế phát triển đều cho thấy, vai trò của kinh tế Nhà nước tại các quốc gia này ngày càng quan trọng trong dẫn dắt và sửa chữa các “khuyết tật” của kinh tế thị trường.

Đại biểu Phạm Văn Thịnh, đoàn Bắc Giang phát biểu trên Hội trường hôm 2/11

Đối với những dự án BOT đang thua lỗ, ông Thịnh đề xuất Nhà nước mua lại nhằm phát huy vai trò của kinh tế Nhà nước là nhà đầu tư các dự án hạ tầng giao thông chiến lược, cũng như quản lý, vận hành, khai thác các dự án này.

Là đại biểu đoàn Bắc Giang, ông Thịnh nêu ví dụ, dự án BOT cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn dài 64 km, mức phí đối với xe ô tô thấp nhất 2.000 đồng/km, cao nhất là container 7.200 đồng/km, tổng chi phí bỏ ra từ 128.000 - 461.000 đồng. Theo dự kiến, thời gian thu phí của tuyến cao tốc này là 17 năm (từ 2020 - 2037). Tuy nhiên, từ tháng 2/2020 đến nay mới đạt khoảng 30% phương án tài chính.

Đây là tuyến giao thông huyết mạch nhưng theo đại biểu, xe đi rất ít; lý do là mức phí quá cao, trong khi tuyến QL1 chạy song song không thu phí.

"Nếu Nhà nước mua lại dự án này, giảm mức phí xuống còn 30%, chắc chắn tuyến đường sẽ được sử dụng hiệu quả; doanh nghiệp chủ đầu tư dự án thoát được thảm cảnh lỗ kéo dài và Nhà nước cũng có lãi, và còn có lợi ích khác như tai nạn giao thông giảm, chi phí vận tải giảm, người dân hạnh phúc hơn...", ông Thịnh nói.

Trước đó, trong một báo cáo của Chính phủ gửi Quốc hội, Chính phủ cho biết, Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) báo cáo về 8 dự án BOT do Bộ quản lý đang gặp khó khăn vướng mắc.

Trong đó, Bộ GTVT đề xuất giải pháp xử lý bao gồm: Bố trí vốn nhà nước để thanh toán cho nhà đầu tư, ngân hàng tín dụng và chấm dứt hợp đồng trước hạn đối với 5/8 dự án; sửa đổi hợp đồng, bổ sung vốn nhà nước đối với 3/8 dự án.

Được biết, hiện Bộ GTVT cũng đang nghiên cứu, đánh giá tổng thể những tác động đối với các dự án BOT khi đưa các tuyến cao tốc đưa vào khai thác sử dụng, làm cơ sở để xây dựng, đề xuất giải pháp phù hợp.

Tại phiên chất vấn của đại biểu Quốc hội đối với các thành viên Chính phủ chiều 6/11 về lĩnh vực kinh tế ngành, đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Quảng Nam) chất vấn Bộ trưởng Bộ Tài chính về cơ sở để thực hiện đề xuất Nhà nước mua lại các dự án BOT nói trên.

Đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Quảng Nam) chất vấn về việc lấy vốn công mua lại tài sản tư

Theo vị đại biểu, hiện nay quản lý tài sản công chúng ta chưa có quy định mua lại tài sản tư hoặc BOT (BOT là một trong năm hình thức hợp tác theo phương thức đối tác công tư - PPP). Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (Luật PPP), vấn đề đầu tư công - quản trị tư, đầu tư tư - quản trị công hiện nay rất mắc.

Trả lời chất vấn của đại biểu Tạ Văn Hạ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc nhận định, hình thức mua lại các tài sản tư để đưa về tài sản công, chẳng hạn như mua các trạm BOT hoặc mua các công trình của tư nhân, hiện nay trong thiết kế của Luật Quản lý tài sản công chưa có hình thức này.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc

"Vừa rồi có 9 nhà đầu tư đề nghị mua lại khi có thay đổi hướng tuyến thì chúng ta vẫn chưa xử lý được. Thẩm quyền xử lý việc này chỉ có Quốc hội vì Quốc hội là người ban hành luật thì có thể Quốc hội sẽ ban hành nghị quyết, còn hiện nay hình thức này chưa có", ông Phớc thông tin.

Tăng vốn nhà nước không phải là giải pháp để thu hút đầu tư PPP

Cũng tại phiên chất vấn chiều 6/11, đại biểu Trịnh Xuân An (đoàn Đồng Nai) chất vấn Bộ trưởng Bộ GTVT về tính khả thi của đề xuất dùng vốn nhà nước để xử lý vướng mắc tại 8 dự án BOT do Bộ này quản lý.

Theo vị đại biểu, tại Nghị quyết số 62 Quốc hội đã giao nhiệm vụ trong năm 2022 giải quyết dứt điểm những vướng mắc, bất cập về trạm thu phí dự án BOT. Tuy nhiên, trong hơn một năm qua, mặc dù Bộ GTVT đã nỗ lực triển khai thực hiện, tuy nhiên chưa hoàn thành được nhiệm vụ này.

Đại biểu Trịnh Xuân An (đoàn Đồng Nai) chất vấn Bộ trưởng GTVT về tính khả thi của đề xuất dùng hơn 10.000 tỷ đồng ngân sách "cứu" 8 dự án BOT chiều 6/11.

"Xin Bộ trưởng cho biết giải pháp và thời gian cụ thể để hoàn thành. Trong đó làm rõ tính khả thi, hợp lý của việc đề nghị tổng mức vốn nhà nước để xử lý vướng mắc tại 8 dự án BOT là khoảng 10.342.000 tỷ đồng", ông An nêu câu hỏi chất vấn.

Trả lời câu hỏi này, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng cho biết, khi thực hiện Nghị quyết 62 của Quốc hội, Bộ GTVT đã hết sức quyết liệt trong việc phối hợp với các bộ ngành và địa phương để triển khai việc tháo gỡ các cho các dự án BOT đang có vấn đề. Nội dung này thực tế Bộ GTVT đã triển khai từ rất lâu; tuy nhiên có rất nhiều vấn đề phức tạp.

Về pháp lý, theo Bộ trưởng, cả 8 dự án này đều được triển khai trước khi Luật PPP có hiệu lực, do vậy hiện nay có 2 căn cứ để Bộ GTVT nghiên cứu, đề xuất là nghị định và Luật PPP. Đây là những vấn đề tương đối khó khăn, vướng mắc.

Ngoài khó khăn về mặt pháp lý, Bộ trưởng nói rằng khó khăn của các dự án này còn liên quan đến nhà đầu tư và cả các ngân hàng.

Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng trả lời chất vấn của các đại biểu Quốc hội.

"Cho nên khi làm việc, chúng tôi yêu cầu nhà đầu tư hy sinh lợi nhuận, các ngân hàng hy sinh lãi suất để bảo toàn và thu hồi vốn", ông Thắng nói và hy vọng trong thời gian sớm nhất Chính phủ sẽ trình Quốc hội để tháo gỡ cho 8 dự án BOT, trong đó có 5 dự án đề nghị Nhà nước mua lại và 3 dự án đề nghị hỗ trợ.

Cũng quan tâm đến khó khăn vướng mắc của các dự án BOT, đại biểu Nguyễn Tạo (đoàn Lâm Đồng) tiếp tục chất vấn Bộ trưởng Bộ GTVT giải pháp nào tháo gỡ vướng mắc nhằm thu hút nguồn lực đối với các dự án PPP đã được phê duyệt?

Theo đại biểu, các dự án PPP của ngành GTVT đã được phê duyệt theo quy hoạch còn gặp nhiều trở ngại, khó khăn và bất cập về công tác thu hút đầu tư, về rủi ro liên quan đến vốn tín dụng (thời hạn bảo lãnh, cho vay tín dụng từ 10 - 15 năm, trong khi khả năng thuần vốn hợp lý của các nhà đầu tư dự án PPP là 10, 20 đến 30 năm).

Đại biểu Nguyễn Tạo (đoàn Lâm Đồng)

Trả lời vấn đề này, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng thừa nhận, từ khi có Luật PPP thì việc thu hút các dự án chưa được nhiều, chưa hiệu quả. Lý do các dự án PPP chưa thu hút doanh nghiệp là do tình hình kinh tế trong nước và quốc tế khó khăn nên doanh nghiệp gặp khó; cộng với lý do đầu tư trong lĩnh vực giao thông lợi nhuận không cao nhưng lại có nhiều rủi ro.

Hiện phần vốn nhà nước hỗ trợ tối đa trong các dự án PPP là 50%, ông Thắng cho biết, Bộ GTVT sẽ tham mưu Chính phủ để trình Quốc hội điều chỉnh cơ chế chính sách, thu hút nhà đầu tư, trong đó có đề xuất nâng tỉ lệ vốn Nhà nước.

Không hài lòng với giải pháp nói trên của Tư lệnh ngành GTVT, sáng 7/11, tiếp tục phần chất vấn về lĩnh vực kinh tế ngành, đại biểu Phạm Thúy Chinh (đoàn Hà Giang) cũng bấm nút xin tranh luận với Bộ trưởng.

"Tôi chưa đồng tình với Bộ trưởng khi cho rằng chỉ việc nâng tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào các dự án PPP sẽ đủ sức hấp dẫn và thu hút các nhà đầu tư tư nhân. Tôi cho rằng việc quá tập trung vào việc nâng tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào các dự án PPP sẽ dễ trở thành một hình thái khác của đầu tư công", đại biểu đoàn Hà Giang nêu quan điểm.

Đại biểu Phạm Thúy Chinh (đoàn Hà Giang) cho rằng nếu quá chú trọng nâng vốn nhà nước trong dự án PPP sẽ trở thành hình thái khác của đầu tư công.

Thay vào đó, vị đại biểu đoàn Hà Giang đồng thời là Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội đề xuất, một trong những việc mà chúng ta cần phải tập trung làm là Nhà nước đảm bảo việc cam kết thực hiện các nghĩa vụ của mình trong các dự án PPP.

Bao gồm các nghĩa vụ: Nhà nước sẽ mua lại các dự án trong trường hợp do lỗi của Nhà nước, bảo đảm cam kết về cân đối vốn và chia sẻ khi giảm doanh thu...

"Các vấn đề này đã được quy định rất chi tiết ở tại Luật PPP, khi và chỉ khi Nhà nước cam kết và thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của mình thì mới đủ sức thu hút các nhà đầu tư tư nhân.

Ngoài ra, cũng cần phải tập trung tránh tình trạng chỉ chú trọng vào giai đoạn xây dựng công trình dự án mà chưa bao quát tới toàn bộ vòng đời dự án, kể cả việc vận hành, bảo trì, khai thác, cung cấp dịch vụ.

Bên cạnh đó, cũng cần phải tránh xu hướng là coi đầu tư PPP như đầu tư công hoặc đầu tư tư nhân thuần túy", bà Chinh nêu quan điểm.

Trả lời ý kiến tranh luận này, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng đồng tình với ý kiến của đại biểu về vấn đề tăng tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào nhưng không phải là quyết định. Theo ông Thắng, kinh nghiệm của một số quốc gia không khống chế tỷ lệ nhà nước tham gia bao nhiêu phần trăm, thậm chí là 60%, 70%. Đối với dự án tốt, có khả năng thu hồi vốn cao, lưu lượng cao thì thậm chí nhà nước chỉ tham gia 20-30%...

Cuối cùng, Tư lệnh ngành GTVT nói rằng, có một số lý do khiến việc thu hút dự án PPP ở Việt Nam khó khăn. Ví dụ: cả nước chỉ có 5,2 triệu ô tô và phân bố không đồng đều, nhiều dự án BOT đang có vướng mắc chưa thể tháo gỡ đã ảnh hưởng đến niềm tin của các doanh nghiệp (nhiều dự án BOT đến thời điểm tăng phí nhưng chưa được phép vì liên quan đến điều hành giá, điều hành chỉ số CPI...); khi doanh nghiệp khó khăn ngân hàng cũng rút vốn...

Về giải pháp, Bộ GTVT đang từng bước nghiên cứu, phối hợp với các bộ, ngành để từng bước tham mưu cho Chính phủ và Quốc hội. Theo Bộ trưởng, tinh thần là phải chủ động thay đổi tư duy khi mời gọi đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông: tổ chức hội nghị xúc tiến đầu tư, đẩy mạnh thu hút nguồn vốn doanh nghiệp thông qua triển khai hình thức nhượng quyền thu phí thông qua hình thức đấu giá quyền thu phí...

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ

Cho ý kiến về việc thu hút vào dự án PPP, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho biết, Quốc hội đã thí điểm cho TP. Hồ Chí Minh mở rộng danh mục và linh hoạt trong việc quyết định tỷ lệ tham gia của Nhà nước.

"Chúng ta đã có nghị quyết đặc thù cho TP Hồ Chí Minh, trên cơ sở những thí điểm như vậy sẽ tổng kết rồi sau này chúng ta sẽ nghiên cứu để hoàn thiện, bổ sung Luật PPP", Chủ tịch Quốc hội nói.