ChatGPT - một chatbot thông minh đã gây bão mạng kể từ khi phát hành vào tháng 11/2022 - có thể làm tăng đáng kể năng suất của nhân viên hoặc thay thế con người hoàn toàn.
GPT là viết tắt của "generative pre-training transformer", là một loại mô hình ngôn ngữ cụ thể. Nó có thể đại diện cho công nghệ có mục đích chung: một loại đổi mới làm rung chuyển trái đất giúp tăng năng suất trong một loạt các ngành công nghiệp và nghề nghiệp, theo cách như của động cơ hơi nước, điện và máy tính. Các cuộc cách mạng kinh tế được hỗ trợ bởi những GPT trước đó có thể cho chúng ta một số ý tưởng về sức mạnh của AI có thể biến đổi các nền kinh tế trong những năm tới.
Trong một bài báo xuất bản năm 1995, Giáo sư Timothy Bresnahan của Đại học Stanford và Manuel Trajtenberg của Đại học Tel Aviv đã đưa ra những gì mà họ xem là đặc điểm của một công nghệ có mục đích chung. Chúng phải được sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp, có tiềm năng để tiếp tục cải tiến và tạo ra “sự bổ sung đổi mới”, tức là tạo ra sự đổi mới đột phá trong các ngành sử dụng nó. AI đang được áp dụng rộng rãi, dường như đang ngày càng tốt hơn và đang được triển khai trong nhiều bối cảnh nghiên cứu và phát triển hơn bao giờ hết.
Vậy cuộc cách mạng kinh tế khi nào mới bắt đầu?
Bài học đầu tiên từ lịch sử là ngay cả công nghệ mới mạnh mẽ nhất cũng cần có thời gian để thay đổi nền kinh tế.
James Watt đã được cấp bằng sáng chế cho động cơ hơi nước vào năm 1769, nhưng năng lượng hơi nước đã không vượt qua nước để trở thành nguồn “mã lực” công nghiệp cho đến những năm 1830 ở Anh và những năm 1860 ở Mỹ. Ở Anh, sự đóng góp của động cơ hơi nước vào tăng trưởng năng suất đã đạt đỉnh điểm sau năm 1850, gần một thế kỷ sau bằng sáng chế của James Watt.
Trong trường hợp điện khí hóa, tất cả các tiến bộ kỹ thuật quan trọng đã được hoàn thành trước năm 1880, nhưng tốc độ tăng năng suất của Mỹ lại thực sự chậm lại từ năm 1888 đến năm 1907. Gần ba thập kỷ sau khi các mạch tích hợp silicon đầu tiên, nhà kinh tế học nổi tiếng Robert Solow vẫn quan sát thấy rằng thời đại máy tính có thể được nhìn thấy ở khắp mọi nơi, ngoại trừ trong các số liệu thống kê về năng suất. Mãi cho đến giữa những năm 1990, sự bùng nổ năng suất do máy tính cung cấp cuối cùng mới xuất hiện ở Mỹ.
Khoảng cách giữa đổi mới và tác động kinh tế một phần là do tinh chỉnh. Các động cơ hơi nước ban đầu cực kỳ kém hiệu quả và tiêu thụ một lượng lớn than đắt đỏ. Tương tự như vậy, hiệu suất mạnh mẽ của các công cụ AI gần đây thể hiện một sự cải tiến lớn so với những công cụ đã khơi dậy sự bùng nổ nhiệt tình của AI khoảng một thập kỷ trước (Ví dụ như Siri, trợ lý ảo của Apple được phát hành vào năm 2011).
Mặt khác, hạn chế về vốn cũng có thể làm chậm quá trình triển khai. Giáo sư Robert Allen của Đại học New York lập luận rằng, sự gia tăng chậm chạp trong tăng trưởng năng suất công nghiệp hóa ở nước Anh phản ánh tình trạng thiếu vốn để xây dựng nhà máy và máy móc, điều này dần dần được khắc phục khi các nhà tư bản tái đầu tư lợi nhuận béo bở của họ.
Nhiều nghiên cứu gần đây nhấn mạnh thời gian cần thiết để tích lũy vốn vô hình - bí quyết cơ bản cần thiết để sử dụng hiệu quả công nghệ mới. Giáo sư Erik Brynjolfsson của Đại học Stanford, Daniel Rock của Viện Công nghệ Massachusetts và Chad Syverson của Đại học Chicago đã đề xuất một công nghệ mới đột phá có thể liên quan đến “đường cong J năng suất” (productivity J-curve). Tăng trưởng năng suất được đo lường thực sự có thể giảm trong nhiều năm hoặc nhiều thập kỷ sau khi một công nghệ mới xuất hiện, khi các công ty và người lao động chuyển thời gian và nguồn lực sang nghiên cứu công nghệ và thiết kế các quy trình kinh doanh xung quanh nó. Chỉ sau này khi những khoản đầu tư này đơm hoa kết trái thì chữ J mới tăng lên. Các tác giả cho rằng các khoản đầu tư liên quan đến trí tuệ nhân tạo vào vốn vô hình có thể đã làm giảm tăng trưởng năng suất, mặc dù chưa nhiều.
Liệu AI có thay thế con người
Đối với nhiều người, những câu hỏi về tác động của AI đối với tăng trưởng có thể phải nhường chỗ cho những lo ngại về hậu quả đối với người lao động. Dựa vào lịch sử, điều tích cực là bất chấp sự thay đổi kinh tế và công nghệ mang tính thời đại, những lo ngại về tình trạng thất nghiệp hàng loạt do công nghệ chưa bao giờ trở thành hiện thực. Tuy nhiên, công nghệ có thể và thực sự gây thiệt hại cho các nghề nghiệp cá nhân theo những cách có thể gây rối loạn xã hội.
Vào đầu cuộc Cách mạng Công nghiệp, cơ giới hóa đã làm tăng đáng kể nhu cầu đối với những người lao động tương đối không có kỹ năng, nhưng lại làm giảm thu nhập của những người thợ thủ công đã làm nhiều công việc trước đó, đó là lý do tại sao một số người chọn tham gia các phong trào Luddite đập phá máy móc. Trong những năm 1980 và 1990, tự động hóa các công việc thường ngày trong nhà máy và trong văn phòng đã thay thế nhiều công nhân có phương tiện khiêm tốn, đồng thời thúc đẩy việc làm cho cả công nhân có kỹ năng cao và thấp.
AI có thể tăng năng suất của người lao động ở tất cả các cấp độ kỹ năng khác nhau, thậm chí cả các nhà văn. Tuy nhiên, điều đó có ý nghĩa gì đối với một ngành nghề nói chung phụ thuộc vào việc liệu năng suất được cải thiện và chi phí thấp hơn có dẫn đến nhu cầu tăng vọt hay chỉ là một nhu cầu nhỏ. Khi dây chuyền lắp ráp - một cải tiến quy trình với các đặc điểm giống như GPT - cho phép Henry Ford cắt giảm chi phí sản xuất ô tô, nhu cầu tăng vọt và người lao động được hưởng lợi. Ví dụ, nếu AI tăng năng suất và giảm chi phí trong y học, điều đó có thể dẫn đến nhu cầu cao hơn nhiều đối với các dịch vụ y tế và các chuyên gia.
Do đó, liệu điều gì đủ mạnh mẽ để có phá vỡ khuôn mẫu lịch sử. Một công nghệ có khả năng xử lý hầu hết mọi nhiệm vụ mà một người bình thường có thể làm sẽ đưa nhân loại vào lãnh thổ kinh tế chưa được khám phá. Tuy nhiên, ngay cả trong một kịch bản như vậy, quá khứ vẫn có một số bài học. Tăng trưởng kinh tế bền vững đi kèm với cuộc cách mạng hơi nước, và sự tăng tốc hơn nữa đi kèm với điện khí hóa và những đổi mới khác sau này, bản thân chúng đã là những điều chưa từng có. Chúng đã thúc đẩy một cuộc tranh giành to lớn nhằm phát minh ra những ý tưởng và thể chế mới, để đảm bảo rằng sự thay đổi kinh tế triệt để chuyển thành sự thịnh vượng trên diện rộng chứ không phải hỗn loạn. Và có thể sẽ sớm đến lúc sự tranh giành xuất hiện một lần nữa.
